,,PNRP’’ 35(3) – 2016 r.

Nowe dane o rozmieszczeniu
skalnika driady Minois dryas (SCOPOLI, 1763) (Lepidoptera: Nymphalidae)
w południowo-wschodniej Polsce. Część II

STRESZCZENIE

Podczas kolejnej fazy badań nad rozmieszczeniem skalnika driady - Minois dryas (Scopoli, 1763) w roku 2015 w Polsce południowo-wschodniej odkryto 55 nowych stanowisk gatunku. Stanowiska zlokalizowane są w 20 (16 nowych) kwadratach UTM 10×10 km w obrębie 10 mezoregionów: w Bieszczadach Zachodnich, Beskidzie Niskim, Górach Sanocko-Turczańskich, na Pogórzu Przemyskim, Pogórzu Dynowskim, Pogórzu Bukowskim, w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej, w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej oraz na pograniczu Pienin i Pogórza Spisko-Gubałowskiego. Na pograniczu Pienin i Pogórza Spisko-Gubałowskiego oraz w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej M. dryas został stwierdzony po raz pierwszy. Ponadto monitorowano 11 wcześniej znanych stanowisk, zlokalizowanych w 5 mezoregionach: w Beskidzie Niskim, na Pogórzu Dynowskim, Przemyskim i Jasielskim oraz na Podgórzu Rzeszowskim. Na dwóch z nich nie udało się potwierdzić obecności gatunku. Podsumowano aktualne i historyczne rozmieszczenie M. dryas w Polsce w podziale na kwadraty siatki UTM 10×10 km. Szczegółowej analizie poddano rozmieszczenie poziome i pionowe ponad stu aktualnie czynnych stanowisk gatunku. Przeanalizowano ponadto liczebność lokalnych populacji oraz preferencje siedliskowe gatunku. W chwili obecnej najbardziej typowym stanowiskiem M. dryas w Polsce jest stanowisko położone na jednym z pogórzy karpackich, na wysokości od 350-400 m n.p.m., zlokalizowane w siedlisku łąkowym, sąsiadującym z lasami oraz jednocześnie z innymi typami siedlisk, głównie łąkami i nieużytkami, na którym bytuje niewielka lub średnia populacja tego gatunku, licząca od 2 do 50 osobników. W związku z odkryciem w ostatnich latach tak znacznej liczby nowych stanowisk M. dryas w południowo-wschodniej części kraju autorzy podtrzymują propozycję zmiany statusu gatunku w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorii CR - takson krytycznie zagrożony wyginięciem, na kategorię VU - takson narażony na wyginięcie oraz utrzymanie ochrony prawnej gatunku, do czasu ustalenia rzeczywistego stopnia jego zagrożenia w Polsce.

Liczebność i dynamika populacji ptaków
terenów otwartych Kampinoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Niniejszy artykuł przedstawia wyniki monitoringu ptaków terenów otwartych, prowadzonego w latach 2009-2014, na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Ocena dynamiki liczebności populacji wskazała na bardzo zmienne trendy liczebności poszczególnych gatunków. Nie wszystkie trendy liczebności były zbieżne z danymi dla kraju, chociaż liczebność niektórych gatunków była skorelowana ze zmianami zachodzącymi w Polsce oraz Europie. Jednym z najważniejszych czynników decydujących o rozmieszczeniu ptaków związanych z terenami otwartymi KPN, prawdopodobnie był poziom wód gruntowych oraz warunki klimatyczne, takie jak susza. Dla niektórych gatunków, poziom wód na łąkach był ważniejszy niż jednorazowe jesienne koszenia łąk i utrzymywanie niskiej roślinności. Z drugiej strony utrzymywanie półnaturalnych siedlisk poprzez koszenia tworzyło dogodne miejsca bytowania grupie ptaków związanych z niską trawą. W lata z dużą ilością opadów i wysokim poziomem wód gruntowych notowano wzrost liczebności ptaków wodno-błotnych, natomiast w lata suszy zanotowano wzrost liczebności gatunków pól i nieużytków. W trakcie monitoringu obserwowano także wzrost liczby gatunków, które do niedawna występowały wyjątkowo na terenie parku : łabędzia niemego, gęgawy, kląskawki. Jednocześnie zanotowano spadek liczebności takich gatunków jak: pokląskwa, pliszka żółta, słowik szary. Do gatunków które obserwowano tylko raz w trakcie monitoringu należały dzięcioł zielonosiwy, świergotek polny, ortolan.

Lęgowe ptaki wodno-błotne Non-Passeriformes
Rezerwatu Stawy Raszyńskie w latach 2013-2014

STRESZCZENIE

W latach 2013-2014 zostały przeprowadzone badania składu zespołu lęgowego ptaków wodno-błotnych Non Passeriformes kompleksu stawów hodowlanych Stawy Raszyńskie pod Warszawą. Jest to rezerwat przyrody, który obejmuje oprócz stawów także roślinność szuwarową, pobliskie łąki, zarośla i lasy łęgowe.
W każdym sezonie rozrodczym przeprowadzano po kilkanaście obserwacji terenu rezerwatu, podczas których kontrolowano powierzchnie stawów oraz otaczające je tereny. Liczebność poszczególnych gatunków określano na podstawie metod opisanych w pracy Borowiec i in. (1981). W zależności od gatunku wykorzystywano między innymi liczebność samców i samic, gniazd czy też par ptaków. Natomiast liczebność chruścieli oraz perkozka określana była przy pomocy stymulacji głosowej (magnetofonowej) na podstawie metodyki z pracy Dombrowskiego i in. (1993). Odtwarzane były głosy perkozka, zielonki, kropiatka, wodnika, derkacza i bączka. W pracy porównano obecny skład zespołu ptaków ze składem z okresu 1977-86, kiedy to swoje badania przeprowadzili Bukaciński i Bukacińska (1991) oraz przeanalizowano prawdopodobne przyczyny zmian liczebności gatunków.
W okresie badań stwierdzono na terenie Stawów Raszyńskich 18 gatunków lęgowych należących do wodno-błotnych Non-Passeriformes. Jest to o 11 gatunków mniej niż w latach 1977-86. 14 gatunków było lęgowych w obu okresach badań, 9 gatunków obecnie nie występuje, natomiast pojawiły się 4 nowe gatunki lęgowe (gęgawa, kormoran, gągoł i zielonka). Równocześnie liczebność 4 gatunków zmalała, a 9 wzrosła.
Czapla siwa i krzyżówka zdecydowanie dominowały pod względem liczebności. Do najliczniejszych gatunków można zaliczyć także głowienkę, łyskę, perkozka, czernicę i kormorana. Natomiast najmniej liczne były gęgawa, zielonka i błotniak stawowy.
Określono kilka przyczyn, które najprawdopodobniej spowodowały zmiany liczebności gatunków ptaków na Stawach Raszyńskich. Są to:
- wzrost albo spadek liczebności w skali kraju
- synantropizacja
- zmiany w środowisku
- oddziaływania międzygatunkowe wśród ptaków
- presja drapieżników
Ogólnopolskie zmiany w liczebnościach to najbardziej prawdopodobna przyczyna zmian liczebności ptaków na Stawach Raszyńskich. Na liczebność wielu gatunków działało jednocześnie kilka czynników. Zespół lęgowy ptaków wodno-błotnych Stawów Raszyńskich stanowi dobre odzwierciedlenie ogólnokrajowych tendencji w zmianach liczebności poszczególnych gatunków.

Jak stuletnia ochrona bierna drzewostanów pozrębowych
w Białowieskim Parku Narodowym
pozwoliła na odtworzenie się awifauny lęgowej

STRESZCZENIE

Na początku XX wieku w kilku miejscach obecnego Białowieskiego Parku Narodowego (BPN) wykonano zręby (od kilku- do kilkadziesięciu hektarów każdy zostawiając na nich nieliczne dęby i lipy. Obecnie fragmenty te porasta około 100-letni drzewostan liściasty, który odnowił się bez udziału człowieka, podobnie jak otaczające je, nigdy nie wycinane drzewostany pochodzenia pierwotnego. Ponieważ skład i struktura zespołów ptaków często są wykorzystywane do oceny stopnia naturalności środowiska leśnego, celem pracy było porównanie zespołów ptaków lęgowych zasiedlających grądy pierwotne BPN (powierzchnia referencyjna) i drzewostany pozrębowe, czyli takie które były użytkowane gospodarczo ok. 100 lat temu. Pierwotny grąd Tilio-Carpinetum, który jest najczęściej spotykanym w BPN zbiorowiskiem leśnym tworzą głównie: lipa drobnolistna Tilia cordata, grab Carpinus betulus, dąb szypułkowy Quercus robur, świerk Picea abies, klon zwyczajny Acer platanoides, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, wiązy Ulmus spp., oraz sporadycznie osika Populus tremula i brzozy Betula spp. Struktura lasu jest różnogatunkowa, wielopiętrowa i zróżnicowana wiekowo. W drzewostanach pozrębowych dominują stare osiki, brzozy ale liczebnie znacznie je przewyższają młodsze pokolenia grabów i lip.
Badania prowadzono w sezonie lęgowym (kwiecień - maj) 2011 roku. W sezonie lęgowym 2011 liczono metodą punktową (Hutto i in. 1986) wszystkie ptaki na 22 punktach w grądach pierwotnych i na 22 punktach w drzewostanach pozrębowych. Obliczono następujące wskaźniki: S - bogactwo gatunkowe, A - liczebność ptaków i H′ - różnorodność gatunkowa. Ponadto obliczono średnie liczebności osobników gatunków należących różnych grup gniazdowych i pokarmowych. Liczba gatunków jak i skład gatunkowy ptaków w obu badanych drzewostanach były niemal identyczne (Tab. 1), również wszystkie trzy wskaźniki (S, A i H') były bardzo podobne w przypadku grądów pierwotnych i drzewostanów pozrębowych (Tab. 2). Liczebności poszczególnych grup gniazdowych jak i pokarmowych także były bardzo zbliżone w obu badanych drzewostanach (Tab. 3 i 4). Wykazaliśmy, że długoletnia bierna ochrona drzewostanów pozrębowych w BPN pozwoliła na odtworzenie się zespołu awifauny typowej dla grądów pierwotnych, na co wskazują wszystkie badane przez nas wskaźniki różnorodności jak w pierwotnych grądach BPN. Dowodzi to dużej efektywności biernej ochrony lasu. Taki sposób ochrony jest ekonomiczny, gdyż nie wymaga żadnych zabiegów (np. usuwania drzew, wywózki, podsadzania), co jest istotne przy niskich nakładach naszego państwa na parki narodowe.

Kręgowce w pokarmie puszczyka Strix aluco
na terenie kompleksu leśnego Lipce (Nadleśnictwo Rogów)

STRESZCZENIE

Badania prowadzono w latach 2012-2016 na terenie Leśnictwa Lipce (Nadleśnictwo Rogów), zlokalizowanego w środkowej Polsce. Leśnictwo Lipce obejmuje jeden kompleks leśny o powierzchni ponad 1000 ha (Ryc. 1). Dominującym typem krajobrazu w tym rejonie jest mozaika pól, lasów i rozdrobnionej zabudowy. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna Pinus sylvestris. Najstarsze drzewostany bukowe Fagus silvatica zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Celem pracy była inwentaryzacja drobnych kręgowców. Zastosowano standardowe procedury oparte o analizę wypluwek puszczyka Strix aluco. Wypluwki zbierano w sześciu miejscach w trakcie czterech pór roku. Zebrany materiał zawierał szczątki 1425 zwierząt kręgowych, należących przynajmniej do 38 gatunków. Dominującą gromadą były ssaki stanowiące 87% ofiar zaklasyfikowanych do 14 gatunków. Sowy najczęściej chwytały myszy leśne Apodemus flavicollis i nornice rude Myodes glareolus, stanowiące łącznie 44,7% ofiar. Gryzonie z rodzaju Microtus, charakterystyczne dla terenów otwartych, stanowiły blisko 19% ofiar. Udział eurytopowej myszy polnej Apodemus agrarius w pokarmie nieznacznie przekraczał 6%. Gatunki typowo sysnatropijne jak mysz domowa Mus musculus i szczur wędrowny Rattus norvegicus były stwierdzane relatywnie rzadko (łącznie 1,6%). Udział przedstawicieli ryjówkokształtnych wynosił 7,4%, najczęściej chwytane były ryjówki aksamitne Sorex araneus i krety Talpa europaea (Tab.1). Spośród szczątków ptaków do poziomu gatunkowego oznaczono 93 osobniki z 15 gatunków. Łączny udział przedstawicieli tej gromady wynosił blisko 11%. Najliczniej reprezentowane były zięba Fringilla coelebs szpak Sturnus vulgaris i grubodziób Coccothraustes coccothraustes (Tab. 2). Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że badany kompleks leśny, pomimo wielowiekowej gospodarki leśnej, izolacji oraz znacznego udziału strefy ekotonowej, zachował relatywnie naturalne zgrupowanie drobnych ssaków. Należy również założyć że uzyskane wyniki odzwierciedlają w znacznym stopniu zgrupowanie kręgowców na terenie obydwu rezerwatów.