PNRP 29(2) – 2010 r.

Wykaz gatunków porostów (grzybów zlichenizowanych) Puszczy Bia³owieskiej (NE Polska)

STRESZCZENIE

Praca zawiera krytyczny wykaz gatunków porostów stwierdzonych w Puszczy Bia³owieskiej od pocz±tku badañ lichenologicznych (koniec XIX wieku) do czasów wspó³czesnych. Biota porostów Puszczy obejmuje 450 gatunków ³±cznie z taksonami ni¿szej rangi. W tej liczbie 49 gatunków pochodzi z opracowañ do 1988 roku (dane historyczne), tj. do ukazania siê monograficznego opracowania porostów Puszczy Bia³owieskiej (CIE¦LIÑSKI, TOBOLEWSKI 1988). Po tym okresie ich wystêpowanie w Puszczy Bia³owieskiej nie zosta³o potwierdzone. Wystêpowanie na obszarze Puszczy dalszych 29 uznano za w±tpliwe b±d¼ by³y b³êdnie identyfikowane. W wykazie gatunków wyró¿niono taksony (grubsza czcionka) których wystêpowanie zosta³o potwierdzone na obszarze Bia³owieskiego Parku Narodowego (268 gatunków, w tym 245 to dane wspó³czesne). W wykazie pominiêto gatunki z opracowania CIE¦LIÑSKIEGO, TOBOLEWSKIEGO (1988), które stwierdzone zosta³y na stanowiskach odleg³ych od kompleksu le¶nego Puszczy (Ryc. 1). Ponad po³owa (52%) gatunków wystêpuj±cych w Puszczy znajduje siê na Czerwonej li¶cie porostów zagro¿onych w Polsce.

Porosty rezerwatu „Osiedle Kormoranów” na Pojezierzu Krajeñskim (pó³nocno-zachodnia Polska)

STRESZCZENIE

„Osiedle Kormoranów” jest rezerwatem po³o¿onym blisko wsi Pakotulsko na obszarze Pojezierza Krajeñskiego. Rezerwat zosta³ utworzony w 1956 r. celem ochrony kolonii kormorana czarnego Phalacrocorax carbo przez d³ugi czas najliczniejszej w Polsce. Od 1964 r. rezerwat ochrania jedynie krajobraz wraz z drzewami pomnikowymi. W wyniku przeprowadzonych w 2009 r. badañ stwierdzono wystêpowanie 58 gatunków porostów oraz jeden gatunek grzyba naporostowego. Dominuj±c± grup± ekologiczn± s± epifity (22 gatunków). 22 gatunki znajduj± siê na Czerwonej li¶cie porostów wymar³ych i zagro¿onych w Polsce (CIE¦LIÑSKI i in. 2006), jeden jest objêty ochron± czê¶ciow±, a 13 podlega ochronie ca³kowitej (ROZPORZ¡DZENIE... 2004).

Materia³y do brioflory Polski ¦rodkowej. Mchy i w±trobowce rezerwatu le¶nego £aznów

STRESZCZENIE

Artyku³ prezentuje wyniki badañ prowadzonych w rezerwacie £aznów w 2006 i 2007 roku. Obiekt ten chroni fitocenozy le¶ne z jod³± pospolit± Abies alba w drzewostanie, na pó³nocnej granicy jej geograficznego zasiêgu w Polsce ¦rodkowej. Wyró¿niono na tym terenie dwa zespo³y: Tilio – Carpinetum abietetosum i Pino – Quercetum abietetosum oraz zbiorowisko le¶ne Abies alba – Calamagrostis villosa i zbiorowisko z podzwi±zku Galio – Abietenion (Ryc. 2) (JOST-JAKUBOWSKA 1979). Rezerwat zlokalizowany jest w województwie ³ódzkim, miêdzy £odzi± i Tomaszowem Mazowiecki, niedaleko miejscowo¶ci Kolonia Rokiciny oraz £aznowska Wola (Ryc. 1). W wyniku badañ stwierdzono 46 gatunków mszaków – 41 mchów i 5 w±trobowców. W¶ród odnotowanych taksonów najliczniej reprezentowana by³a rodzina Brachytheciaceae. Zarejestrowano 13 gatunków objêtych ochron± prawn± oraz 2 borealno-górskie (Sphagnum girgensohnii, Sciuro-hypnum starkei). W p³atach fitocenoz le¶nych najwiêcej gatunków stwierdzono na drewnie – 25, a najmniej na kamieniach – 3. Analiza gatunków pod wzglêdem preferencji zajmowanego substratu wykaza³a, ¿e na badanym terenie dominuj± mszaki eurytopowe, a jedynie 12 taksonów wykazuje powi±zanie tylko z jednym typem substratu. We florze mchów rezerwatu szczególn± uwagê zwracaj±: Buxbaumia aphylla – gatunek bardzo rzadki w kraju, Orthodicranum tauricum i Orthodontium lineare – gatunki rozprzestrzeniaj±ce na terenie Polski oraz Sphagnum girgensohnii i Sciuro-hypnum starkei – rzadkie na ni¿u gatunki borealno-górskie.

D±b szypu³kowy w Bia³owieskim Parku Narodowym: fala naturalnego odnowienia?

STRESZCZENIE

Celem pracy by³o okre¶lenie intensywno¶ci odnowienia dêbu w g³ównych typach biocenoz w obszarze ochrony ¶cis³ej Bia³owieskiego Parku Narodowego, jak te¿ wybranych czynników mog±cych istotnie wp³ywaæ na skuteczno¶æ tego odnowienia. Podjêto próbê okre¶lenia wp³ywu siedliskowych typów lasu, obecno¶ci dojrza³ych i starych drzewostanów dêbowych, zaburzeñ zwi±zanych z rozpadem drzewostanów ¶wierkowych, obecno¶ci i ilo¶ci le¿aniny oraz ro¶linno¶ci zielnej na zagêszczenie odnowienia, jego wysoko¶æ i jako¶æ. Wykonano inwentaryzacjê odnowienia dêbowego na pasach szeroko¶ci 2 m i d³ugo¶ci 9860 m oraz w pasach szeroko¶ci 1 m przylegaj±cych do k³ód powalonych drzew (z obu stron) o ³±cznej d³ugo¶ci 7062 m, a ³±czna powierzchnia szczegó³owej skrutacji odnowienia wynios³a 3,3844 ha. Na powierzchni tej dominowa³y siedliska lasu ¶wie¿ego i wilgotnego (ok. 70% powierzchni), siedliska lasu mieszanego ¶wie¿ego i mieszanego oraz boru mieszanego ¶wie¿ego i wilgotnego, zajmowa³y odpowiednio 18 i 12% powierzchni przebadanych transektów. Dodatkowej inwentaryzacji poddano zasoby martwego drewna wystêpuj±ce wzd³u¿ linii badawczych. Spo¶ród 592 zarejestrowanych sztuk m³odych dêbów najliczniej by³y reprezentowane siewki (wysoko¶æ do 20 cm, 64% odnowienia), niski podrost (20 – 50 cm) stanowi³ 21%, ¶redni podrost (50 – 130 cm) – 14%, a wysoki podrost (> 130 cm) reprezentowany by³ przez zaledwie 7 osobników. ¦rednie zagêszczenie odnowienia, wa¿one udzia³em siedlisk w rezerwacie ¶cis³ym BPN, wynosz±ce ok. 60 sztuk podrostu na 1 ha (bez siewek) by³o bliskie warto¶ciom uzyskanym przez innych badaczy. Na podstawie wykonanych badañ mo¿na stwierdziæ, ¿e d±b odnawia³ siê sze¶cio- do siedmiokrotnie intensywniej na siedliskach borów i lasów mieszanych ni¿ na siedliskach lasowych w gr±dach. Dwie pierwsze kategorie siedlisk odznacza³y siê niemal dwukrotnie wy¿sz± zasobno¶ci± le¿±cego martwego drewna (111 i 92 m³ha^-1) od zasobno¶ci stwierdzonej w lasach li¶ciastych (60 m³ha^-1). Wystêpowanie ¶redniego i wy¿szego podrostu by³o wyra¼nie zwi±zane z rozpadaj±cymi siê drzewostanami ¶wierkowymi (luki i faza rozpadu), natomiast nie stwierdzono pozytywnej korelacji odnowienia z obecno¶ci± drzewostanów z panuj±cym dêbem. W skali miejscowej, dobrze zapowiadaj±cy siê podrost (szczególnie ¶redni i wy¿szy) wystêpowa³ zwykle w bezpo¶rednim s±siedztwie k³ód ¶wierkowych (do 1 m odleg³o¶ci). Poniewa¿ rozpad drzewostanów ¶wierkowych na wielk± skalê rozpocz±³ siê dopiero w drugiej po³owie dwudziestego wieku, towarzysz±ce mu odnowienie dêbu nie ma prawdopodobnie precedensu w ci±gu ostatnich kilkuset lat. Brak efektywnego odnowienia dêbu w gr±dach Tilio – Carpinetum z istotnym udzia³em tego gatunku w piêtrze koron mo¿e wskazywaæ, i¿ s± to zbiorowiska przej¶ciowe, wywodz±ce siê z reliktowych, kulturowo ukszta³towanych d±brów.

Rzadkie gatunki chrz±szczy (Insecta: Coleoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, w latach 2008 – 2009 odnotowano wystêpowanie 21 rzadkich gatunków chrz±szczy. W¶ród nich znajduje siê 5 gatunków chronionych: Calosoma inquisitor, Carabus clathratus, Osmoderma eremita, Dorcus paralelipipedus i Cucujus cinnaberinus, 2 chronione w ramach Dyrektywy Siedliskowej – Osmoderma eremita i Cucujus cinnaberinus, a 9 gatunków jest umieszczonych na Czerwonej li¶cie zwierz±t gin±cych i zagro¿onych w Polsce. Odnaleziono tak¿e 4 gatunki nowe dla Niziny Mazowieckiej: Platypsyllus castoris, Gnorimus variablis, Tetratoma fungorum i Orchesia undulata oraz 13 gatunków nienotowanych wcze¶niej na terenie parku.

Zespó³ lêgowy le¶nych ptaków rezerwatu Morysin w Warszawie

STRESZCZENIE

Celem opracowania jest dokumentacja obecnego stanu ilo¶ciowego i jako¶ciowego zespo³u ptaków lêgowych lasu ³êgowego rezerwatu Morysin w Warszawie (Ryc. 1A), zestawienie poziomu bogactwa gatunkowego i struktury dominacyjnej zespo³u z wybranymi lasami tego typu w Polsce oraz porównanie zmian lêgowej awifauny lasu z danymi z lat poprzednich. W tym celu w latach 2006 − 2007 (Tab. 1) przeprowadzono inwentaryzacjê na wyznaczonych powierzchniach próbnych (Ryc. 1B i 1C) z zastosowaniem kombinowanej metody kartograficznej. Na badanym obszarze wykryto gniazdowanie pewne lub prawdopodobne 34 gatunków ptaków (Tab. 2). Gatunkami dominuj±cymi by³y: szpak Sturnus vulgaris (13,5%), ziêba Fringilla coelebs (12,3%), kapturka Sylvia atricapilla (10,4%), kos Turdus merula (9,9%), bogatka Parus major (9,9%), rudzik Erithacus rubecula (6,7%), pierwiosnek Phylloscopus collybita (5,7%) i ¶piewak Turdus philomelos (5,1%), których ³±czny udzia³ par w zespole lêgowym wyniós³ 73,5%. Najliczniejsz± grup± gniazdow± okaza³y siê dziuplaki (14 gatunków), które stanowi³y 34,2% w ogólnej liczbie gniazduj±cych par. Okre¶lono równie¿ stopieñ podobieñstwa sk³adu gatunkowego i struktury dominacyjnej zespo³u badanego lasu z innymi, wybranymi lasami Polski (Tab. 3), w wyniku którego awifauna lêgowa Morysina przedstawia siê jako typowa w tego rodzaju siedlisku. Porównuj±c zebrane dane z obserwacjami z lat poprzednich zauwa¿a siê istotne zmiany w sk³adzie gatunkowym zespo³u lêgowego Morysina – z badanego obszaru wycofa³o siê dziewiêæ z 40 ówczesnych le¶nych gatunków lêgowych (miêdzy innymi uszatka, turkawka, pokrzywnica, gawron) i pojawi³y siê trzy nowe gatunki: myszo³ów, dziêcio³ czarny i s³owik rdzawy. Morysin stanowi interesuj±ce miejsce badañ ze wzglêdu na stopniowe przemiany siedliska, jakie w nim zachodz± oraz na mo¿liwo¶æ porównania danych dotycz±cych awifauny, uzyskanych w ró¿nych okresach czasu. W dobie zachodz±cych w obrêbie Warszawy niekorzystnych z punktu widzenia przyrodniczego dzia³añ cz³owieka i ci±g³ego braku zatwierdzonego planu ochrony dla Morysina wskazany jest dalszy monitoring awifauny zamieszkuj±cej ten teren.

Przebieg i dyspersja choroby nekrotycznego zapalenia napletka samców ¿ubrów
na terenie polskiej czê¶ci Puszczy Bia³owieskiej

STRESZCZENIE

W latach 1980 – 2009 objawy choroby NZN stwierdzono u 246 samców (216 eliminowanych i 30 pad³ych) w polskiej czê¶ci Puszczy Bia³owieskiej. Na NZN choruj± samce w wieku od 3 miesiêcy do 18 lat, ¶rednio rocznie 6,4% samców w populacji. Choroba jest obserwowana najczê¶ciej u m³odych 2 – 3-letnich osobników (37% chorych), nastêpnie u 4 – 5-letnich (22%). Chorobê NZN stwierdzono równie¿ u 19 samców ¿yj±cych w rezerwacie hodowlanym Bia³owieskiego Parku Narodowego. Nasilenie choroby u samców w warunkach hodowli zamkniêtej nie by³o obserwowane w tych samych latach co w wolnej populacji. W rezerwacie hodowlanym choruj± najczê¶ciej samce m³ode (69%). Zara¿enie wiêkszo¶ci samców pierwotnym czynnikiem chorobotwórczym nastêpuje podczas sezonu wegetacyjnego poprzedzaj±cego zimê. Chore samce obserwuje siê na ca³ym obszarze Puszczy oraz na terenach rolnych le¿±cych przy granicy lasu. Nie stwierdzono istotnej korelacji miêdzy liczb± chorych samców a liczebno¶ci± populacji, liczb± samców w populacji ani wielko¶ci± zagêszczenia ¿ubrów. Stwierdzono istotn± ujemn± korelacjê pomiêdzy procentem chorych samców a ¶redni± dobow± temperatur± we wrze¶niu poprzedniego roku. Samce ¿ubry, u których stwierdzono wrodzone anomalie uk³adu rozrodczego, takie jak niedorozwój lub zanik j±der oraz wnêtrostwo mog± byæ bardziej wra¿liwe na zachorowanie na NZN. Choroba ma charakter endemiczny i ograniczona jest g³ównie do obszaru Puszczy Bia³owieskiej (czê¶æ polska i bia³oruska). Nie wystêpuje pe³na synchronizacja nasilenia wystêpowania choroby w obu populacjach ¿ubra w Puszczy Bia³owieskiej. Dotychczasowe badania nie ujawni³y ani ¼ród³a zaka¿enia, ani pierwotnego czynnika patogennego tej choroby.

Nowe informacje o ¿ywcu dziewiêciolistnym Dentaria enneaphyllos
w rezerwacie le¶nym „S³ugocice” k. Tomaszowa Mazowieckiego (Polska ¦rodkowa)

 

STRESZCZENIE

¯ywiec dziewiêciolistny Dentaria anneaphyllos jest górskim elementem flory Polski. Praca przedstawia opis izolowanego stanowiska ¿ywca w rezerwacie S³ugocice. Na powierzchni 25 m² liczono osobniki ¿ywca. Dodatkowo wykonano badania biometryczne okazów oraz wykonano zdjêcie fitosocjologiczne. Naliczono 24 kwitn±ce i owocuj±ce okazy. W¶ród ro¶linno¶ci towarzysz±cej przewa¿a³y gatunki z klasy Querco Fagetea i Molinio – Arrhenathretea.