PNRP 31(4) za 2012 r.

Fauna wodopójek (Hydrachnidia) rezerwatu przyrody ,,Źródlisko Skrzypowe"

STRESZCZENIE

Fauna wodopójek występująca w małych rzekach i źródłach jest z reguły bardzo specyficzna i odmienna od fauny wód stojących. Fauna źródeł jest zależna od wielkości i charakteru źródliska. Na terenie rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" przeprowadzono badania wodopójek w 2006 roku (kwiecień, maj i lipiec). Łącznie zebrano 167 osobników, 16 gatunków wodopójek. Gatunkami dominującymi i jednocześnie najczęstszymi były w kolejności: Hygrobates setosus, Lebertia oblonga i Hygrobates longipalpis. W rzece Kaczynce odnotowano obecność 16 gatunków, przy dominuji: Hygrobates setosus, Lebertia oblonga, H. longipalpis, Sperchon clupeifer i Lebertia ineaqualis. W źródłach stwierdzona obecność trzech gatunków (Paratchyas palustris, Wettina podagrica, Arrenurus connicus) z wyraźną dominacją pierwszego z nich. Spośród gatunków występujących w źródłach Parathyas palustris jest gatunkiem typowym dla helokrenów i występował wyłącznie w tym środowisku, a Wettina podagrica i Arrenurus connicus należą do krenofili stagnofilnych  i występowały w mikrolimnokrenach na terenie źródlisk oraz zastoiskach na terenie rzeki Kaczynki. Graniczna rzeka Kaczynka zasiedlana jest głównie przez gatunki reofilne i reobiontyczne, najliczniej występujące w środowiskach związanych z nurtem rzeki.

Chrząszcze wodne (Coleoptera) rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" 

STRESZCZENIE

Badania nad fauną chrząszczy wodnych prowadzono w rezerwacie „Źródlisko Skrzypowe" zlokalizowanym na obszarze mezoregionu Pojezierze Dobiegniewskie.  Materiał faunistyczny pobierano na 11 stanowiskach wyznaczonych na rzece Kaczynce oraz w wysiękach źródliskowych o charakterze helokrenów. W zebranym materiale stwierdzono występowanie 28 gatunków chrząszczy wodnych reprezentujących 7 rodzin: Dytiscidae, Hydrophilidae, Gyrinidae, Hydraenidae, Helophoridae, Haliplidae oraz Noteridae. W strukturze gatunkowej największe znaczenie mają Dytiscidae, natomiast w strukturze liczebności - Hydrophilidae. Materiał zebrany w siedliskach wyznaczonych w rzece okazał się uboższy od zebranego w badanych źródłach, natomiast zróżnicowanie gatunkowe było zbliżone i wynosiło odpowiednio 16 i 18 gatunków. Wspólnych dla obu typu siedlisk było jedynie 6 gatunków. Gatunkiem dominującym okazała się Anacaena limbata Ilybius fuliginosus oraz Hydrobius fuscipes. W rzece wyraźnie dominują: Ilybius fuliginosus Laccophilus hyalinus i Anacaena limbata, natomiast w źródłach - Anacaena limbata oraz Hydrobius fuscipes.
Faunę chrząszczy rezerwatu reprezentują trzy ugrupowania synekologiczne: reofile, tyrfofile oraz gatunki eurytopowe związane przede wszystkim z różnego typu drobnymi, stojącymi wodami eutroficznymi. W źródłach rezerwatu nie stwierdzono obecności krenobiontów oraz krenofili stanowiących najbardziej typowy element faunistyczny.  Duże znaczenie wykazały tu tyrfofile,  co  jest odzwierciedleniem typu limnologicznego źródeł, oraz silnego związku źródeł z położonymi w bliskim sąsiedztwie drobnych zbiorników wodnych, które są donorem napływającej tu fauny. Wyraźny związek źródeł z innymi środowiskami wodnymi, znajdujący odbicie w kształtujących się stosunkach faunistycznych chrząszczy wodnych, a także obecność gatunków rzadkich: Gyrinus suffriani, Rhantus incognitus oraz Hydroporus memnonius wskazuje na potrzebę ochrony nie tylko samych źródeł, ale również otaczającego je krajobrazu.

Motyle nocne (Lepidoptera: Heterocera) Bolimowskiego Parku Krajobrazowego 

STRESZCZENIE

W Bolimowskim Parku Krajobrazowym prowadzono w latach 2009-2012 badania nad motylami nocnymi. Owady odławiano na piętnastu stałych powierzchniach monitoringowych reprezentujących następujące ekosystemy Parku: łąki, ziołorośla, zbiorowiska torfowiskowe, lasy mieszane, grądy, łęgi, sady, ogrody, ugory i murawy napiaskowe. Badania prowadzono m. in. w czterech rezerwatach przyrody: „Rawka", „Polana Siwica", „Kopanicha" i „Puszcza Mariańska". Ogółem wykazano 821 gatunków, w tym 510 stwierdzono w Parku po raz pierwszy. Wśród nowych dla Parku motyli, 130 gatunków jest jednocześnie nowych dla województwa łódzkiego, a 59 jest nowych dla województwa mazowieckiego. W zebranym materiale stwierdzono nie notowany dotąd w Polsce gatunek z rodziny Tortricidae - Cnephasia pumicana, 3 gatunki z „Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" - Phyllodesma tremulifolia, Drymonia velitaris i Spatalia argentyna oraz 34 gatunki bardzo rzadkie w Polsce, tzn. nie notowane po 1960 roku lub wykazane tylko z 1-2 województw. Do najrzadziej notowanych taksonów należą: Eriocrania chrysolepidella Zeller, 1851 - Eriocraniidae, Agonopterix capreolella (Zeller, 1839) - Depressariidae, Lypusa maurella (Denis et Schiffermüller, 1775) - Amphisbatidae, Hypatopa inunctella (Zeller, 1839) - Blastobasidae, Coleophora cornutella Herrich-Schäffer, 1861 - Coleophoridae i Aethes cnicana (Westwood, 1854), Cochylidia moguntiana (Röesler, 1864), Cnephasia alticolana (Herrich-Schäffer, 1851), Cnephasia pasiuana (Hübner, 1799), Bactra lacteana (Caradja, 1916), Eucosma conterminana (Guenée, 1845), Gypsonoma sociana (Haworth, 1811), Ancylis diminutana (Haworth, 1811), Cydia coniferana (Saxesen, 1840), Grapholita discretana (Wocke, 1861) - Tortricidae. Na podstawie badań własnych i danych z piśmiennictwa, w Bolimowskim Parku Krajobrazowym stwierdzono dotychczas 959 gatunków motyli nocnych, co stanowi około 32% fauny krajowej tej grupy owadów.

Herpetofauna Szanieckiego Parku Krajobrazowego 

STRESZCZENIE

Badania były prowadzone w latach 2011-2012 na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego (10 915 ha) i w jego strefie ochronnej (12 859 ha). Obserwowano występowanie płazów i gadów oraz biologię wybranych gatunków.
Park jest bardzo zróżnicowany przyrodniczo, zwłaszcza geologicznie (m.in. zjawiska krasowe). Łagodne wzgórza zasiedlają zwykle łąkowe zbiorowiska kserotermiczne. Teren Parku jest częściowo podmokły i obejmuje zbiorowiska łąkowe, lasy, torfowiska, użytki rolne i miejscowości.
Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Pseudepidalea viridis Laur., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba trawna Rana temporaria L. i żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L., gniewosz plamisty Coronella austriaca Laur. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badaniami objęto biologię rozrodu żaby jeziorkowej i żaby trawnej.
Do najważniejszych zagrożeń dla herpetofauny należą pożary traw oraz zabijanie migrujących płazów przez samochody. Ponadto stwierdzono niekorzystne zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody i wysychanie zbiorników.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Materiały do poznania macromycetes rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" (NW Polska)

STRESZCZENIE

Praca przedstawia wyniki badań mykologicznych prowadzonych na terenie rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" (NW Polska) w 2006 roku. Łącznie odnotowano występowanie 131 gatunków grzybów makroskopowych, w tym 19 grzybów workowych (Ascomycota) i 112 podstawkowych (Basidiomycota). Wśród wyróżnionych gatunków grzybów, dwa znajdują się na czerwonej liście grzybów w Polsce (Hymenochaete tabacina i Tremella foliacea).  Analiza udziału grzybów, zaliczonych do poszczególnych grup bioekologicznych, wskazuje na dominację gatunków saprotroficznych (ok. 72%), nad gatunkami mykoryzowymi (ok. 21%) i pasożytniczymi (ok. 7%).

DYSKUSJA

Białowieski Park Narodowy - prestiż i zobowiązanie
- Czyli co  wynika ze statusu Światowego Dziedzictwa i wyróżnienia  Europejskim Dyplomem Obszarów
Chronionych? 

STRESZCZENIE

Komitet Światowego Dziedzictwa oraz Rada Europy uznały wyjątkowe walory przyrody Białowieskiego Parku Narodowego wpisując Park na listę Obiektów Światowego Dziedzictwa oraz przyznając Parkowi Europejski Dyplom Obszarów Chronionych. Czyniąc to postawiły przed zarządcami Obiektu wysokie wymagania. Stan zachowania Obiektu oraz zarządzanie nim jest monitorowane, a wydawane rekomendacje powinny być przez polski rząd uwzględniane. Głównym przesłaniem wyrażanym w rekomendacjach jest przekonanie, że Białowieski Park Narodowy oraz otaczające go obszary traktowane są jako jeden ekosystem, a to powinno znajdować odzwierciedlenie w sposobie zarządzania Puszczą jako całością. Eksperci UNESCO, IUCN czy Rady Europy jednomyślnie wyrażają pogląd, że obszary otaczające park powinny być tak zarządzane, aby unikatowe walory Parku nie były zagrożone. Kierownictwo Parku stara się wypełniać rekomendacje, jednakże wiele z nich wykracza poza kompetencje Dyrektora Parku. Wieloletni plan ochrony Parku został opracowany i obecnie czeka na akceptację Ministra Środowiska. Wniosek o powiększenie Obiektu Światowego Dziedzictwa został opracowany we współpracy z Administracją Lasów Państwowych oraz Parkiem Narodowym „Biełowieżskaja Puszcza" z Białorusi. Biorąc pod uwagę długotrwałe procedury obowiązujące w Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO wniosek ten może być rozpatrywany najwcześniej na Sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w 2014 roku.

Szkolenie przewodników do pracy na obszarach cennych przyrodniczo
(Doświadczenia z Białowieży)

STRESZCZENIE

Koło Przewodników PTTK w Białowieży w ciągu ponad 50 lat istnienia wypracowało model szkolenia kandydatów na przewodników oraz system dokształcania osób posiadających uprawnienia przewodnika. Prócz tematyki wymaganej przez Rozporządzenie o przewodnikach turystycznych w wymiarze 285 godzin, program zwiększono o dodatkowe 100 godzin. W programie prócz dziejów Puszczy Białowieskiej i Białowieskiego Parku Narodowego omawiane jest środowisko przyrodnicze, roślinność, flora i fauna Puszczy Białowieskiej oraz ochrona przyrody w Polsce i na świecie. Szczególny nacisk położono na praktyczną znajomość (rozpoznawanie) drzew, roślin, zwierząt i grzybów w ciągu całego roku. Optymalnie gdy kurs kandydatów na przewodników trwa około 9 miesięcy i rozpoczyna się jesienią (np. w końcu września) i kończy w początkach lata (w czerwcu), co pozwala na zaznajomienie uczestników z charakterystyczną dla lasów liściastych strefy umiarkowanej zmiennością sezonową. Inne zagadnienia to różnica między naturalnym a lasem gospodarczym. Dla osób które posiadają uprawnienia przewodnickie organizowane są zajęcia doszkalające. Wykładowcami zarówno na kursie dla kandydatów jak i na zajęciach doszkalających są członkowie koła, pracownicy Białowieskiego Parku Narodowego, Lasów Państwowych i pracownicy naukowi.