PNRP 32(1) za 2013 r.

Występowanie roślin obcego pochodzenia
w strefie przybrzeżnej Jeziora Charzykowskiego
(Zaborski Park Krajobrazowy)

STRESZCZENIE

W ostatnim stuleciu proces wprowadzania obcych gatunków nasilił się. Spowodowane jest to rozwojem infrastruktury i masową wymianą handlową. Szczególnie istotnym problemem jest wnikanie obcych gatunków na obszary objęte ochroną.
Teren badań znajduje się w Zaborskim Parku Krajobrazowym oraz w otulinie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Jezioro Charzykowskie otoczone jest także terenami chronionymi siecią Natura 2000. Przedmiotem badań jest rozmieszczenie obcych gatunków flory strefy przybrzeżnej jeziora z uwzględnieniem zajmowanej powierzchni.
Na badanym obszarze stwierdzono 11 gatunków obcych dla Polskiej flory. Ich rozmieszczenie zdeterminowane jest m.in. wymaganiami siedliskowymi i charakterem brzegu zbiornika. Do rozprzestrzeniania się rośliny te wykorzystują naturalne korytarze migracji - cieki i połączone zbiorniki wodne, a występowanie niektórych, zdeterminowane jest działalnością ludzką.
Najbardziej licznymi, a jednocześnie zajmującymi największą powierzchnię gatunkami są: Impatiens glandulifera, Padus serotina i Acorus calamus. Dużą liczebność wykazał także Reynoutria sachalinensis. W linii brzegowej stwierdzono gatunki zarówno obce nieinwazyjne jak i inwazyjne. Najbardziej zagrażającymi gatunkami dla rodzimej flory Jeziora Charzykowskiego są: Impatiens glandulifera, I. parviflora, Echinocystis lobata, Padus serotina oraz Reynoutria sachalinensis i R. japonica. Większość z gatunków obcych zaobserwowanych na badanym terenie wymaga kontroli i usuwania. W ramach takich działań zaleca się mechaniczne usuwanie stanowisk znajdujących się na obszarach chronionych oraz kontrolowanie trofii wód w celu przeciwdziałania nadmiernemu dopływowi biogenów.

Żądłówki (Hymenoptera: Aculeata) Kampinoskiego Parku Narodowego.
Cz. VI. Grzebaczowate (Spheciformes: Sphecidae, Crabronidae)

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono informacje o występowaniu błokówek z rodziny grzebaczowatych (Hymenoptera: Sphecidae, Crabronidae) w Kampinoskim Parku Narodowym w środkowej Polsce. Materiał do badań był odławiany w latach 1999-2006 przy pomocy pułapek Moericke'go (tzw. żółtych misek). Pułapki były umieszczone na drewnianych budynkach na terenie Parku i w jego bezpośrednim sąsiedztwie (2000-2001) oraz w siedliskach antropogenicznych na terenach otwartych, m.in. porzuconych polach uprawnych (odłogach) i łąkach ulegających przemianom sukcesyjnym (1999 oraz 2002-2006).
W trakcie badań odłowiono 3359 okazów z 115 gatunków (w tym 6 z rodziny Sphecidae i 109 z Crabronidae). Wśród stwierdzonych gatunków 24 taksony zostały po raz pierwszy odnotowane na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, a 9 odnotowano jako nowe dla Niziny Mazowieckiej (oznaczone poniżej gwiazdką); Są to: Cerceris interrupta (Panzer, 1799), C. quadrifasciata (Panzer, 1799), Crabro ingricus F. Morawitz, 1888*, Crossocerus distinguendus (Morawitz, 1866), Didineis lunicornis (Fabricius, 1798), Ectemnius dives (Lepeletier et Brulle, 1834), Gorytes albidulus (Lepeletier, 1832), G. quinquefasciatus (Panzer, 1798), Lindenius panzeri (vander Linden, 1829), Mimesa lutaria (Fabricius, 1787), Miscophus concolor Dahlbom, 1844, Nitela borealis Valkeila, 1974*, Nysson interruptus (Fabricius, 1798), Oxybelus trispinosus (Fabricius, 1787), O. variegatus Wesmael, 1852*, O. victor Lepeletier, 1845, Passaloecus borealis Dahlbom, 1845*, Pemphredon baltica Merisuo, 1972*, P. enslini Wagner, 1932*, P. fabricii Müller, 1911*, Tachysphex fulvitarsis A. Costa 1867, T. unicolor (Panzer, 1809), Trypoxylon deceptorium Antropov, 1991* oraz T. medium de Beaumont, 1945*.
Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego stwierdzono w trakcie dotychczasowych badań 152 gatunki z rodzin Sphecidae i Crabronidae, co stanowi około 2/3 wszystkich gatunków znanych z Polski. Stawia to Park na pierwszym miejscu wśród terenów chronionych w Polsce pod względem różnorodności gatunkowej grzebaczowatych.

Chruściki (Trichoptera) rezerwatu przyrody ,,Źródlisko Skrzypowe"

STRESZCZENIE

Na terenie rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" przeprowadzono badania chruścików w 2006 roku (kwiecień, maj i lipiec). Łącznie zebrano 53 osobniki należące do 9 gatunków. W zebranym materiale wyraźnie dominował reofilny Halesus digitatus/tesselatus (ze względu na duże podobieństwo larw nie było możliwe odróżnienie tych dwóch gatunków). Do elementów krenofilnych zaliczono dwa gatunki: Potamophylax nigricornis oraz Limnephilus elegans. Natomiast Glyphotaelius pellucidus jest gatunkiem charakterystycznym dla wiosennych wód okresowych. Za szczególnie cenne ze względów sozologicznych uznano występowanie dwóch gatunków: Limnephilus elegans - znajduje się na Czerwonej Liście z kategorią DD oraz Stenophylax vibex, który po raz pierwszy w Polsce został odnotowany w 2006 roku na obszarze Wielkopolski. Stenophylax vibex stwierdzony był także w Świętokrzyskim Parku Narodowym, prawdopodobnie gatunek rozszerza swój zasięg występowania na obszarze Polski. Wykazanie Stenophylax vibex z rezerwatu „Źródlisko Skrzypowe" uzupełnia wiedzę o występowaniu tego gatunku w Polsce.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Dziki Staw"

STRESZCZENIE

Leśny rezerwat przyrody „Dziki Staw" w Rytwianach położony jest we wschodniej części województwa świętokrzyskiego. Zajmuje powierzchnię 6.52 ha, obejmując m.in. krasowe jeziorko (2.16 ha), obrzeżone przez podmokłe łąki oraz olsy i lasy mieszane. W sąsiedztwie rezerwatu znajdują się duże stawy hodowlane, co wspólnie z jeziorkiem krasowym stwarza korzystne warunki dla rozrodu płazów.
Obserwacje prowadzono w latach 2008-2009, badając obecność płazów i gadów oraz biologię wybranych gatunków. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba trawna Rana temporaria L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L. i zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. Badaniami objęto biologię rozrodu żaby wodnej i żaby trawnej. Występujące zagrożenia to nadmierna penetracja (głównie przez mieszkańców Staszowa), a w konsekwencji m.in. zaśmiecanie, kłusownictwo i podpalenia.

Rekolonizacja Magurskiego Parku Narodowego
przez bobra europejskiego Castor fiber - 27 lat po reintrodukcji

STRESZCZENIE

Reintrodukcję bobra europejskiego Castor fiber w Beskidzie Niskim przeprowadzono w latach 1980-85 po prawie 400 latach nieobecności tego gatunku na tym terenie. Po 16 latach od czasu pierwszych wsiedleń przeprowadzono inwentaryzację jego stanowisk w obrębie Magurskiego Parku Narodowego. Stwierdzono wówczas 5 rodzin, a całkowitą populację oszacowano na 23-26 osobników. Badania nad rozmieszczeniem i liczebnością bobra na terenie Magurskiego PN przeprowadzono powtórnie wiosną 2007 r. Polegały one na kontroli wszystkich cieków wodnych i wód otwartych znajdujących się w granicach parku. Liczebność populacji bobra europejskiego na badanym obszarze określono opierając się na założeniu, że w Polsce rodzina bobrza składa się najczęściej z 4 osobników. Zainwentaryzowano 11 stanowisk bobra europejskiego uznanych za rodzinne. Liczebność populacji wynosiła 44 osobniki. Najwięcej rodzin (5) zasiedlało potok Ryjak i jego okolice. Ze względu na trudne górskie warunki tempo rekolonizacji jest stosunkowo niskie, jednakże populacja wydaje się być stabilna, a jej liczebność systematycznie wzrasta. W czasie prowadzenia badań stwierdzono 15 gatunków drzew i krzewów zgryzanych przez bobry (Tab. 1).

Walory przyrodnicze i kulturowe rezerwatów
na terenie Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego

STRESZCZENIE

Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie posiada wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe. Jest uważane za modelowy obszar do różnorodnych badań ze względu na występowanie wielu form geomorfologicznych. Szczególnie ważnym elementem przyrodniczym Pojezierza są rezerwaty przyrody. Niniejsze opracowanie miało na celu wykonanie aktualnego zestawienia walorów rezerwatów pod względem potencjalnej atrakcyjności rezerwatów dla zwiedzających oraz ocenę wpływu turystyki na rezerwaty.
Wykazano, że zarówno same rezerwaty, jak i ich otoczenie mogą być atrakcyjne dla zwiedzających i mogą w ten sposób podnosić potencjalną wartość turystyczną całego regionu. Mimo to, nie wykazano dużego ujemnego wpływu turystyki na stan rezerwatów. Spowodowane było to zapewne stosunkowo niewielką liczbą osób odwiedzających te obiekty oraz rozwiązaniami infrastrukturalnymi minimalizującymi negatywne oddziaływanie ludzi. Mimo tego niezbędne jest stałe monitorowanie stanu rezerwatów oraz wprowadzanie i ulepszanie metod minimalizowania ujemnego wpływu człowieka.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Materiały do brioflory rezerwatu Golcowe Bagno
(Równina Wałecka, Pomorze Zachodnie, Polska)

STRESZCZENIE

Rezerwat Golcowe Bagno utworzono w celu ochrony torfowiska z naturalną roślinnością (ZARZĄDZENIE ...1990). W 2006 roku przeprowadzono badania briologiczne. Odnotowano 31 gatunków mchów i 6 gatunków wątrobowców. Rozmieszczenie stanowisk wszystkich zidentyfikowanych taksonów przedstawiono na mapie (Ryc. 1). Nie potwierdzono obecności 6 gatunków wcześniej podawanych z rezerwatu przez Jasnowską i Jasnowskiego (1988) - Sphagnum balticum, S. centrale, S. contortum, S. obtusifolium, S. platyphyllum i S. rubellum. Gatunki te uznawane są za rzadkie na Pomorzu Zachodnim (Jasnowski 1962, Jasnowska, Jasnowski 1988, Melosik, Urbański 1997, Wilhelm, Więcław 2011). Brioflora rezerwatu obejmuje 10 taksonów objętych ochroną ścisłą i 14 objętych ochroną częściową (Zarządzenie ... 2012). Większość cennych gatunków stwierdzono na torfowisku. Jeden gatunek wątrobowca zaliczany jest do zagrożonych wyginięciem w Polsce (Klama 2006).

Stanowisko ślimaka lądowego Cepaea vindobonensis (Férussac, 1821)
w Gackach koło Pińczowa

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono charakterystykę nowego stanowiska wstężyka austriackiego Cepaea vindobonensis (Fér.) w regionie Niecki Soleckiej. Populację stwierdzono na słonecznych stokach południowo-wschodnich i wschodnich porośniętych roślinnością kserotermiczną i ruderalną na terenie kopalni gipsu w Gackach (N: 50°27'30", E: 20°35'38", UTM DA69).

Monitoring motyli dziennych (Rhopalocera) Magurskiego Parku Narodowego i jego otuliny -
- założenia i wyniki programu pilotażowego

STRESZCZENIE

Fauna motyli dziennych Magurskiego Parku Narodowego została zinwentaryzowana w latach 1997-1998 przez Kosiora i Witkowskiego (2000). Wykazano wówczas występowanie 74 gatunków motyli dziennych. Poprowadzenie ponownego monitoringu na tych samych stanowiskach stwarza szansę na uchwycenie zachodzących procesów zmian w faunie motyli dziennych. Zanim jednak poprowadzony zostanie pełny monitoring, w roku 2012 zrealizowano program pilotażowy. Obejmował on 5 wybranych stanowisk: Ciechanie, Rostajne, Nieznajową, Polany i Kotań. Stanowiska badawcze zostały dobrane w taki sposób aby odzwierciedlały dwa typy pochodzenia i użytkowania obszarów nieleśnych. Do pierwszego z nich należą Ciechania Rostajne i Nieznajowa reprezentują one nieleśne tereny powstałe na wskutek opuszczenia po II wojnie światowej wsi przez Łemków. Aby utrzymać ich charakter MPN prowadzi na tych terenach czynną ochronę. Kolejne dwa stanowiska to wsie Polany i Kotań znajdujące się w otulinie parku, jest to typowa dla Beskidu Niskiego mozaika łąk i pastwisk z tradycyjnym modelem rolnictwa. Praca terenowa polegała na zliczaniu form imaginalnych na liniowych transektach. Kosior i Witkowski (2000) wykazali z 5 stanowisk 48 gatunków motyli. W trakcie badań autora na tych samych stanowiskach odnotowano występowanie 33 gatunków motyli, wśród nich jeden gatunek Minois dryas - skalnik driada jest nowy dla fauny motyli dziennych Magurskiego Parku Narodowego. Zaobserwowano, że objęty ochroną gatunkową i wpisany do czerwonej księgi zwierząt z kategorią LC (Głowaciński 2001) Lycaena dispar - czerwończyk nieparek rozszerzył dotychczasowy zasięg i występował licznie na wszystkich badanych stanowiskach. Pozostałe stwierdzone motyle należą w większości do pospolicie występujących w naszym kraju gatunków. W następnych latach poprowadzony zostanie pełny monitoring na całej powierzchni MPN i jego otuliny.