PNRP 32(3) za 2013 r.

Materiały do brioflory Polski Środkowej.
Mchy i wątrobowce rezerwatu leśnego Jodły Oleśnickie (województwo łódzkie)

Streszczenie

Artykuł przedstawia wyniki badań prowadzonych w 2011 roku na terenie rezerwatu leśnego Jodły Oleśnickie. Obiekt ten zlokalizowany jest na terenie województwa łódzkiego, w gminie Lutomiersk, w powiecie pabianickim (19°04'E oraz 51°49'N), między wsiami: Oleśnica, Mianów, Wola Puczniewska oraz Franciszków (Ryc. 1). Na całym obszarze rezerwatu występuje jeden zespół roślinny Tilio-Carpinetum Tracz. 1962 należący do związku Carpinion betuli Issl. 1931 em. Oberd. 1953, ale jest zbiorowisko zdegenerowane w wyniku wcześniejszej pinetyzacji.
Na terenie rezerwatu odnotowano 35 gatunków mszaków - cztery wątrobowce oraz 31 mchów (Tab. 2). Analiza częstości poszczególnych gatunków wykazała, że przeważają gatunki rzadkie (14 gatunków - 40% ogółu wykazanej brioflory).
Mszaki porastały cztery typy siedlisk: epigeiczne (naziemne), epifityczne (nadrzewne), epiksyliczne (związane z drewnem) oraz epilityczne (naskalne). Najwięcej mszaków porastało siedliska epiksyliczne - 24 gatunki. W tej grupie najwięcej gatunków zasiedlało pniaki (20 gatunków) oraz kłody (16).
Zestawiono też wszystkie dane briologiczne podane w przeszłości z tego rezerwatu i porównano z zebranymi danymi. Stwierdzono ustąpienie 4 naziemnych gatunków borowych i jednocześnie pojawienie się dwóch gatunków typowych dla lasów liściastych. Może to wskazywać na procesy regeneracji fitocenozy grądowej. Odnotowano też trzy nowe gatunki nadrzewne, w tym dwa acydofilne epifity.

Roztocze (Acari, Mesostigmata) rezerwatu przyrody „Ostrów Panieński"
i przylegających plantacji topól euroamerykańskich

Streszczenie

Rezerwat przyrody „Ostrów Panieński" (14,77 ha) położony w Dolinie Dolnej Wisły na jej prawym brzegu niedaleko Chełmna, jest bardzo cenny ze względów historycznych i przyrodniczych. Obejmuje fragment naturalnego lasu łęgowego wiązowo-jesionowego na terenie niegdyś zalewowym, a obecnie odgraniczonym od Wisły wałem przeciwpowodziowym. Pierwsze ustanowienie rezerwatu datuje się na 1922 rok, a celem była ochrona rzadkiego lasu łęgowego (Ficario-Ulmetum minoris). Celem badań było określenie składu gatunkowego roztoczy z rzędu Mesostigmata na terenie rezerwatu oraz porównanie go z akarofauną otaczających rezerwat plantacji topól euroamerykańskich i próba wyciągnięcia wniosków na temat tempa zmian degradacyjnych w środowisku leśnym w wyniku ingerencji człowieka. Zebrano łącznie 56 prób, z których wykazano 76 gatunków roztoczy z rzędu Mesostigmata. Więcej gatunków i bardziej różnorodną faunę roztoczy wykazano na terenie rezerwatu. Jednakże na obydwu terenach fauna roztoczy zachowała wiele cech naturalnych, a gatunki należą do preferujących środowiska podmokłe i zalewowe.

Herpetofauna Spalskiego Parku Krajobrazowego

STreszczenie

W latach 2010-2011 prowadzono prace badawcze w granicach Spalskiego Parku Krajobrazowego (SPK), położonego w województwie łódzkim (centralna Polska). Zajmuje powierzchnię 13.110 ha, obejmując m.in. 6 rezerwatów przyrody (Konewka, Spała, Żądłowice, Jeleń, Gać Spalska i Sługocice). Spalski Park Krajobrazowy utworzony został w celu ochrony terenów leśnych i łąkowych dorzecza dolnej Pilicy. Charakterystyczna dla SPK jest obecność dużych, podmokłych kompleksów leśnych, zwłaszcza łęgów.
Badania objęły określenie występowania płazów i gadów, biologię rozrodu wybranych gatunków oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Pseudepidalea viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., żaba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badaniami objęto biologię rozrodu ropuchy szarej Bufo bufo L. i żaby moczarowej Rana arvalis Nilss.
Głównym zagrożeniem dla herpetofauny są niekorzystne zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody i wysychanie zbiorników. Drugim rodzajem zagrożenia jest zabijanie migrującej fauny przez samochody. Największą śmiertelność zaobserwowano na odcinku drogi Inowłódz-Spała. Ponadto stwierdzono zanieczyszczenia wód oraz nadmierną urbanizację i presję turystyczną.

Zmiany powierzchni jezior Wielkopolskiego Parku Narodowego i jego otuliny

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono zmiany powierzchni jezior znajdujących się w obecnych granicach Wielkopolskiego Parku Narodowego i jego otuliny. W oparciu o materiały kartograficzne ustalono, iż w okresie 1890-2010 łączna powierzchnia 20 jezior zmniejszyła się blisko o 1/3 (28,7%), z 588,8 ha do 419,9 ha. Jako główny powód tych zmian należy uznać działalność człowieka, tj. wykonanie prac melioracyjnych, które doprowadziły do całkowitego zaniku jeziora Krąpolewskiego oraz obniżeniu poziomu zalegania zwierciadła wody kilku innych akwenów oraz rozrost sieci osadniczej i wzrost intensyfikacji rolnictwa, w wyniku których dochodzi do zwiększonej dostawy biogenów a w konsekwencji do szybszego zarastania i depozycji biomasy w misach jeziornych. Jako niepokojący należy odnotować fakt, iż utworzenie Wielkopolskiego Parku Narodowego w roku 1957, nie wpłynęło na zatrzymanie tej niekorzystnej tendencji. Analizując okres funkcjonowania Parku, ustalono iż doszło w tym czasie do zaniku aż 80,8 ha powierzchni jezior, podczas gdy w okresie przed jego powstaniem (dłuższym o ok. ćwierć wieku) areał jezior zmniejszył się o 88,1 ha. Ma to związek z niezgodnością przebiegu granic Parku i jego otuliny ze zlewniami poszczególnych jezior oraz wzrostem aktywności człowieka w tych ostatnich.

Jeziorność polskich parków narodowych

Streszczenie

Jeziora zlokalizowane na terenie parków narodowych decydują o ich różnorodności zarówno w odniesieniu do warunków biotycznych jak i abiotycznych. Wymierną oceną udziału jezior w ogólnej powierzchni parków jest wskaźnik jeziorności, definiowany w tym przypadku jako powierzchnia jezior do powierzchni parków. W pracy dokonano analizy dotyczącej jeziorności parków narodowych w Polsce, przyjmując jako graniczne akweny stale wypełnione wodą o powierzchni równej 1 ha i większej. Łącznie spośród 23.
parków w Polsce zbiorniki takie występują w 10. z nich. Określony współczynnik jeziorności dla wszystkich parków wynosi 4,37%. Uzyskana wielkość jest wyższa niż dla Polski wynosząca 0,9%. Eliminując z tego zbioru parki, w których nie odnotowano naturalnych zbiorników wodnych (o powierzchni 1 ha i większych) jeziorność wzrasta do 11,3%. Spośród parków, w których występują jeziora największą jeziorność posiada Słowiński Park Narodowy i wynosi ona 29,1%. Wyłączając z całkowitej powierzchni tego parku obszar morski, jeziorność wzrasta aż do 44%. Z kolei najmniejszym udziałem jezior w ogólnej powierzchni parku cechuje się Karkonoski Park Narodowy - 0,2%.

Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne

Nowe dane o rozmieszczeniu śluzowców w Polsce środkowej

Streszczenie

Praca dotyczy grupy organizmów z klasy Myxomycetes. Są to organizmy heterotroficzne, kosmopolityczne występujące głównie w zbiorowiskach leśnych na martwych szczątkach organicznych. W latach 2009 - 2011, zebrano 39 taksonów należących do tej grupy (37 gatunków, 2 odmiany) z rezerwatów: Białaczów, Czarny Ług, Korzeń, Ostoja, Parowy Janinowskie, Rąbień, Struga Dobieszkowska. Wszystkie rezerwaty znajdują się na obszarze Polski środkowej, w województwie łódzkim. W przypadku rezerwatów Białaczów i Parowy Janinowskie były już publikowane informacje o występowaniu śluzowców (Ślusarczyk 2010, Ławrynowicz i in. 2011), natomiast z pozostałych rezerwatów są to pierwsze publikowane dane.

Pierwsze stanowisko widlicza (widłaka) spłaszczonego Diphasiastrum complanatum (L.) Holub
na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Widlicz (widłak) spłaszczony Diphasiastrum complanatum (L.) Holub jest objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Występuje on na terenie całego kraju, ale wszędzie jest rośliną rzadką, szczególnie na nizinach.
Gatunek ten nie był dotychczas podawany z obszaru Równiny Radomskiej. Brakuje go, między innymi, w wykazie flory największego kompleksu leśnego tego terenu, jakim jest Puszcza Kozienicka.
Podczas badań florystycznych prowadzonych na terenie Równiny Radomskiej w 2012 roku odkryto stanowisko widlicza spłaszczonego zlokalizowane na terenie oddziału 10, leśnictwa Zadobrze (Nadl. Radom) na skraju kompleksu leśnego przylegającego do miejscowości Nowe Mąkosy. Opisywany teren stanowi fragment Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Widlicz spłaszczony rośnie tam w umiarkowanie żyznym lesie dębowym, reprezentującym typ siedliskowy lasu mieszanego świeżego z panującym dębem bezszypułkowym Quercus petraea i domieszką sosny pospolitej Pinus sylvestris. Z uwagi na warunki siedliskowe, strukturę oraz obecność kilku gatunków diagnostycznych fitocenozę zaliczono do zespołu środkowoeuropejskiego acydofilnego lasu dębowego Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae w postaci kresowej.
Widlicz spłaszczony tworzy na opisywanej powierzchni dwie niewielkie kępy występujące pod okapem dębów bezszypułkowych.
Potencjalnym zagrożeniem dla istnienia tego stanowiska może być ewentualne zrywanie pędów nadziemnych. Ochrona widlicza spłaszczonego powinna być przede wszystkim powiązana z wykonaniem zadań ochronnych dla siedliska przyrodniczego 9190 - dąbrowy acydofilnej w ramach Planu Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000 „Puszcza Kozienicka".

Rzadkie, zagrożone i prawdopodobnie wymarłe rośliny naczyniowe
rezerwatu „Ruda" w dolinie Rospudy

STRESZCZENIE

W trakcie badań florystycznych, prowadzonych w latach 2009 - 2011 na Pojezierzu Zachodniosuwalskim, zinwentaryzowano rośliny naczyniowe rezerwatu „Ruda" w dolinie Rospudy. Pośród najcenniejszych składników flory wytypowano 12 taksonów, w tym 7 gatunków z rodziny storczykowatych Orchidaceae. W skali rezerwatu niektóre z nich uznano za prawdopodobnie wymarłe (Dactylorhiza maculata, Malaxis monophyllos, Orchis mascula subsp. signifera i Trollius europaeus), pozostałe natomiast są rzadkie, bądź zagrożone. Do najważniejszych zagrożeń na terenie rezerwatu zaliczono zaniechanie tradycyjnego użytkowania łąk wilgotnych (tj. ekstensywnego wypasu i koszenia) oraz rabunek drewna.

Kusakowate (Coleoptera: Staphylinidae) nowe dla Babiej Góry

STRESZCZENIE

W publikacji przedstawiono wyniki kontynuacji badań autorów nad kusakowatymi (Staphylinidae) masywu Babiej Góry. Wykazaliśmy miejsca występowania 47 gatunków, które nie były wcześniej wykazane z tego terenu. Do ciekawszych gatunków należą: Proteinus crenulatus, Micropeplus tesserula, Aleochara kamila, Placusa depressa, Anotylus mutator, Bisnius nigriventris, Philonthus alpinus oraz Philonthus pseudovarians. Dwa gatunki są nowe dla Beskidu Zachodniego: Bisnius nigriventris i Philonthus pseudovarians. Staphylinidae Babiej Góry są obecnie reprezentowane przez 444 gatunki.

POLEMIKI

Konrad Wróblewski - badacz żubrów

STRESZCZENIE

Konrad Wróblewski urodził się w 1864 roku w Wilnie. Studia w Instytucie Weterynaryjnym w Dorpacie ukończył w 1894 roku. Przez dwa i pół roku (1906 - 1909) pracował w Puszczy Białowieskiej jako członek komisji naukowej badającej przyczyny wymierania żubra. Efektem jego pracy było opracowanie monografii „Żubr Puszczy Białowieskiej", wydanej w 1927 roku w języku polskim. Książka ta jest cennym źródłem unikalnych informacji o biologii i ekologii żubrów z ostatniej naturalnej populacji żyjącej w Puszczy Białowieskiej na początku XX wieku. Wróblewski opisał między innymi budowę, zwyczaje socjalne żubra, rodzaj pobieranego pokarmu oraz rozród. Dużą część monografii poświęcił zdrowiu żubra i ustaleniu przyczyn śmiertelności. Jako gówna przyczynę śmiertelności upatrywał brak pokarmu w okresie zimowym w Puszczy Białowieskiej. Na początku lat 1930-tych przez krótki okres czasu, ponownie pracował w Białowieży organizując laboratorium bakteriologiczne przy Dyrekcji Lasów w Białowieży. Efektem tej pracy było opublikowanie w 1932 roku artykułu, w którym znalazły się między innymi 23 rekomendacje, które miały być pomocne przy odradzaniu żubra w Puszczy i w Polsce.