,,PNRP’’ 34(2) za 2015 r.

Porosty Narwiańskiego Parku Narodowego i jego otuliny

STRESZCZENIE

Narwiański PN został powołany na mocy Rozporządzenia rady Ministrów z dnia 1 lipca 1996 roku. Położony jest w północno-wschodniej Polsce, województwie podlaskim, 30 km na zachód od Białegostoku. Park obejmuje obszar doliny Narwi pomiędzy Surażem, a Rzędzianami. W geograficznym ujęciu NPN położony jest w mezoregionie Dolina Górnej Narwi należącym do Niziny Północnopodlaskiej. Najważniejszym walorem przyrodniczym Narwiańskiego Parku Narodowego jest unikatowy system rzeki, która płynie na tym obszarze wieloma łączącymi i rozdzielającymi się korytami.
W pracy przedstawiono wykaz 153 gatunków porostów Narwiańskiego Paku Narodowego. W całej biocie porostów Parku dominują epifity - 75 gatunków nad epiksylitami - 61, epilitami - 59 i epigeitami - 42. Najmniej porostów zasiedla mszaki, tylko 4 gatunki. W NPN zwraca uwagę nieduży udział gatunków porostów umieszczonych na krajowej Czerwonej liście (Cieśliński i in. 2006), stanowiących zaledwie 20% bioty. Udział poszczególnych kategorii przedstawia się następująco: wymierające (EN) - 11 gatunków, narażone (VU) - 10, bliskie zagrożeniu (NT) - 7 i słabo zagrożone (LC) - 2. Park jest ostoją dla 21 gatunków objętych ochroną prawną.

Niebielistka trwała Swertia perennis L. – ocena zasobów
i perspektywy ochrony gatunku w Polsce

STRESZCZENIE

Gwałtowny spadek różnorodności gatunkowej flory Europy jest obserwowany już od ponad połowy wieku. Wzrastająca dynamicznie antropopresja została już dawno uznana za jeden z głównych czynników leżących u podstaw kurczenia się zasięgów geograficznych taksonów, zmniejszania się liczebności populacji, co więcej wymierania gatunków o wąskiej amplitudzie ekologicznej, wrażliwych na osuszanie i eutrofizację siedlisk. Modele opisujące tempo wymierania gatunków szacują, że ponad 50% taksonów zniknie z globu w najbliższych 50 latach (KOH i in. 2004). Przykładem może być niebielistka trwała Swertia perennis L. (Gentianaceae). Takson zagrożony wymarciem we wszystkich krajach Europy. W Polsce ochronie podlega tylko podgatunek typowy, który otrzymał status „zagrożonego" (KAŹMIERCZAKOWA i in.. 2014). Za główną przyczynę zaniku populacji uznaje się osuszanie torfowisk, intensyfikację produkcji rolnej w tych ekosystemach, jak również zaprzestanie ich ekstensywnego użytkowania. Równie ważnym zagrożeniem w górach jest rozbudowa infrastruktury turystycznej. Analiza dostępnych danych literaturowych na temat występowania gatunku wskazuje na drastyczny spadek liczby stanowisk. Zjawisko zaniku populacji niebielistki dotyczy całej Europy, zarówno gór jak i terenów poza nimi. Pomimo, iż do niedawna w Alpach gatunek był uznawana za „całkiem pospolity takson górskich młak", tylko w samej Szwajcarii liczba stanowisk zmniejszyła się o 24% na przestrzeni stu lat (Lienert i in. 2002).
Celem badań była weryfikacja liczby stanowisk niebielistki trwałej oraz określenie stanu zachowania gatunku w Polsce na podstawie 10 wybranych populacji. Prace rozpoczęto od analizy dostępnych danych literaturowych o występowaniu gatunku w kraju. Z pośród znanych i potwierdzonych lokalizacji wybrano łącznie 10 (5 z gór, 5 z niżu), w obrębie których założono stałe powierzchnie badawcze w celu określenia liczebności populacji niebielistki oraz ich potencjału reprodukcyjnego mierzonego liczbą pędów generatywnych. Analizie poddano też wybrane parametry siedliska. Zebrane dane posłużyły do oceny kondycji badanych populacji. W opracowaniu metodyki posłużono się wytycznymi ogólnopolskiego monitoringu siedlisk i gatunków Natura 2000.
Zebrane dane potwierdziły, iż wiedza na temat stanowisk na niżu ma głównie charakter historyczny. Niemniej zostały odkryte nowe lokalizacje. Łącznie udało się potwierdzić występowanie niebielistki na siedmiu stanowiskach na wschodzie kraju. Niestety brak jest ogólnokrajowych danych waloryzujących stan zasobów Swertia perennis w polskich górach, ich wielkość szacuje się na kilkadziesiąt populacji.
Areał zajmowany przez poszczególne populacje jest silnie zróżnicowany: od kilkunastu metrów kwadratowych po powierzchnie około dwu hektarowe. Liczebność badanych populacji przyjmuje szeroki zakres wartości. Najliczniejszą populację niebielistki stwierdzono w Masywie Pilska - ponad 20 tys. rozet, najmniej liczną jest populacja w Rowelach, której wielkość nie przekracza 250 rozet. Na uwagę zasługuje populacja Łosiniany (pn.-wsch. Polska), w której liczba rozet spadła o 60% na przestrzeni okresu badań. Odnotowane zmiany liczebności między latami w populacjach z niżu różnią się znacznie, w przeciwieństwie do górskich.
Udział rozet generatywnych kształtował się średnio na poziomie 10%, co powinno w połączeniu z faktem możliwości rozmnażania wegetatywnego, zapewnić trwanie gatunku w czasie przy zachowaniu dogodnych warunków środowiskowych. Ocena parametrów siedliskowych wykazała ich niewłaściwy stan zachowania poza górami, na skutek zmiennego poziomu wód gruntowych, odwodnienia, a w konsekwencji eutrofizacji i sukcesji wtórnej. W górach kondycja badanych populacji jest lepsza. Lokalizacja większości z nich w granicach parków narodowych zapewnia dobre perspektywy ochrony. W niebezpieczeństwie znajdują się populacje z Masywu Pilska, którym bezpośrednio zagraża rozbudowa infrastruktury turystycznej. Dalszy rozwój miasta Zakopane może doprowadzić do zniszczenia siedliska, tym samym populacji niebielistki zlokalizowanej w jego graniach.
Uzyskane wyniki badań wskazują na wyraźną utratę znacznej części zasobów niebielistki trwałej na Niżu Polski. Łącznie z nowo odkrytymi lokalizacjami jest ich zaledwie siedem. Biotopy, w których bytuje niebielistka trwała, podlegają niekorzystnym zmianom. Skutki tych zmian powoli odzwierciedlają się w kondycji populacji. Każda z nich wymaga rozważnych zabiegów ochrony czynnej. Nie należy tego bagatelizować, gdyż wartość polskich populacji ma istotne znaczenie w ochronie zasobów niebielistki trwałej na niżu w skali całej Europy. Jedynie na Litwie stwierdzono wyższą liczbę stanowisk niebielistki.

Zbiorowiska roślinne wzgórza Kamieniec
na Pogórzu Dynowskim (Karpaty Zachodnie)

STRESZCZENIE

Wzgórze Kamieniec (452 m n.p.m.) położone jest w województwie podkarpackim, na obszarze Pogórza Dynowskiego wchodzącego w skład Karpat Zachodnich. Wzgórze znane jest z pozostałości ruin średniowiecznego zamku, założonego w XIV wieku. Zamek Kamieniec jest jedną z największych atrakcji Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego i należy do najczęściej odwiedzanych obiektów w regionie.
W latach 2013-2014 przeprowadzono badania zbiorowisk roślinnych w obrębie całego wzgórza. Wykonano 26 zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta w obrębie zbiorowisk leśnych, nieleśnych oraz starych murów i wychodni skalnych. Zbiorowiska leśne z klasy Querco-Fagetea były reprezentowane przez związek Fagion sylvaticae oraz Carpinion betuli. Wśród zbiorowisk nieleśnych dominowały łąki świeże ze związku Arrhenatherion elatioris z dużym udziałem gatunków ciepłolubnych, natomiast niewielki udział miały fragmentarycznie wykształcone płaty muraw kserotermicznych, w których liczny udział miały gatunki z klasy Festuco-Brometea. Zbiorowiska naskalne charakteryzowały się dużym udziałem paproci (Polypodium vulgare, Asplenium trichomanes i A. ruta-muraria) dlatego zaliczono je do słabo wykształconej klasy Asplenietea rupestria.

Opracowania kartograficzne w procesie badania tendencji rozwoju zabudowy
na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia analizę tendencji rozwoju zabudowy na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Praca obejmuje okres pięćdziesięcioletni od lat trzydziestych do osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Narzędziami badawczymi autorka uczyniła zbiór map. Do analizy wykorzystała kartograficzną metodę badań.
Artykuł rozpoczyna się wstępem wprowadzającym oraz wyjaśnieniem celu badawczego. Następnie przedstawiono obszar badań i opisano źródła z których korzystano oraz kryteria ich wyboru. Praca zawiera również opis metody a także zarysowuje poszczególne etapy pracy. Wyniki pracy zilustrowane są przykładami fragmentów map. Na koniec sformułowano wnioski dotyczące zarówno tendencji w rozwoju zabudowy w obszarze chronionym, jak również zastosowanych metod badawczych.
W artykule powołano się również na przykłady innych opracowań w których zastosowano podobne metody badawcze.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko
czarki austriackiej Sarcoscypha austriaca (O. Beck ex Sacc.) Boud.
na Podlasiu

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia informacje dotyczące nowego stanowiska czarki austriackiej Sarcoscypha austriaca (O. Beck ex Sacc.) na obszarze Podlasia. Zlokalizowane jest ono w Białymstoku, w bliskim sąsiedztwie ,,Elektrociepłowni Zachód'' na Osiedlu Starosielce (53°06'39''N 23°06'26''S). Owocniki omawianej czarki kolonizują opadłe gałęzie klonu zwyczajnego (Acer platanoides), olszy szarej (Alnus incana), oraz bzu (Sambucus nigra).