,,PNRP’’ 34(3) – 2015 r.

Ekspansja Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758)
(Lepidoptera: Papilionidae) na Podkarpaciu w latach 2010-2014

STRESZCZENIE

Artykuł prezentuje ekspansję motyla Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758), gatunku chronionego i narażonego na wyginięcie w Polsce. Autorzy prace terenowe prowadzili w latach 2010-2014 w regionie Podkarpacia obejmującym cztery makroregiony (Beskidy Lesiste, Beskidy Środkowe, Pogórze Środkowobeskidzkie i Kotlina Sandomierska). Łącznie praca prezentuje 101 rekordów z 60 stanowisk rozmieszczonych w 27 (w tym 23 nowych) kwadratach UTM. W związku z duża liczbą obserwacji dokonanych przez autorów oraz długim okresem prowadzonych badań ustalono rozkład czasowy pojawu postaci dojrzałych na Podkarpaciu. Tak znaczny wzrost stanowisk, I. podalirius na Podkapraciu można tłumaczyć współwystępowaniem wielu korzystnych dla tego gatunku czynników. Do najistotniejszych można zaliczyć zmiany zachodzące ostatnimi laty w rolnictwie, oraz zmiany klimatyczne. W Polsce przebiega północna granica zasięgu I. podalirius, co wiąże się z fluktuacjami liczby stanowisk. W takim przypadku bardzo ważne dla ochrony gatunku jest zachowanie odpowiedniej liczby siedlisk które może zasiedlić podczas okresowych ekspansji.

Stan poznania motyli (Lepidoptera)
Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki 

STRESZCZENIE

W Parku Krajobrazowym Międzyrzecza Warty i Widawki w latach 2011-2014 prowadzono badania mające na celu poznanie zróżnicowania gatunkowego i rozmieszczenia motyli w parku. Owady odławiano na siedmiu stałych powierzchniach, zlokalizowanych w najcenniejszych przyrodniczo obszarach parku. Były to: dolina Warty w Strońsku, zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Grabi", zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Góry Wapienne", rezerwat „Winnica", rezerwat „Hołda", rezerwat „Korzeń" i użytek ekologiczny „Góra Charlawa". Ogółem stwierdzono 837 gatunków z 53 rodzin, w tym 76 gatunków nowych dla województwa łódzkiego. W zebranym materiale na uwagę zasługują 2 gatunki nie wykazywane dotychczas w Polsce (Blastobasis glandulella i Phalonidia udana) oraz 9 gatunków z „Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" (Zygaena carniolica, Apomyelois bistriatella, Papilio machaon, Limenitis populi, Apatura ilia, Apatura iris, Lycaena dispar, Drymonia velitaris, Nola cristatula). W zebranym materiale wyróżniono ponadto 33 gatunki rzadko notowane w Polsce, do których należą m.in.: Eriocrania chrysolepidella, Depressaria sordidatella, D. ultimella, Hypatopa inunctella, Coleophora coronillae, C. silenella, Stomopteryx remisella, Syncopacma cinctella, Anarsia spartiella, Endothenia nigricostana, Lobesia virulenta, Eucosma aemulana, Notocelia tetragonana, Barbara herrichiana, Pammene giganteana, Oxyptilus distans i Glyptoteles leucacrinella. Liczba motyli wykazanych w parku stanowi 25,7% fauny tej grupy owadów w Polsce. 

Zmiany w ichtiofaunie potoku Czerwona Woda (Park Narodowy Gór Stołowych)
po wybudowaniu zbiornika zaporowego

STRESZCZENIE

W ramach ichtiologicznego monitoringu cieków PNGS badania przeprowadzono we wrześniu 2014 roku. Miały one dwa główne cele: A/ ocenę składu gatunkowego, rozsiedlenia, zagęszczenia i struktury populacji dominujących, rodzimych gatunków ryb po upływie 5 lat w potoku Czerwona Woda. Ryby łowiła ta sama ekipa na tych samych stanowiskach i tym samym sprzętem jak w poprzednim okresie. B/ ze względu na to, że zmienił się skład gatunkowy ichtiofauny zbiornika „Na Czerwonej Wodzie" w wyniku prywatnych samowolnych introdukcji, w którym znalazło się kilka obcych i inwazyjnych gatunków ryb postanowiono spuścić z niego wodę w celu ich usunięcia z terenu PNGS. Stwierdzono, że poza rodzimym pstrągiem potokowym w tym górskim zbiorniku występuje licznie płoć (Rutilus rutilus), okoń (Perca fluviatilis), krąp (Abramis bjoerkna), lin (Tinca tinca), oraz dwa gatunki uznane za inwazyjne w Polsce, są to: karaś srebrzysty (Carassius gibelio) i rak pręgowaty (Oronectes limosus). Łącznie na 6 stanowiskach zlokalizowanych na potoku złowiono 59 pstrągów potokowych (Salmo trutta m. fario). Badania monitoringowe wykazały zmniejszenie się zasięgu występowania pstrąga w Czerwonej Wodzie oraz spadek jego zagęszczenia i biomasy. Osobniki o długości całkowitej ponad 22 cm nie zostały stwierdzone. Obecność obcych gatunków ryb w akwenie „Na Czerwonej Wodzie' to błędna i samowolna działalność zarybieniowa „człowieka z wiadrem". Według naszej oceny w zbiorniku pozostała pewna ilość narybku płoci i okonia, co grozi ich ponowną „eksplozją populacyjną" w efekcie czego kosztowny i pracochłonny zabieg odłowienia niepożądanych gatunków ryb na terenie PNGS trzeba będzie powtórzyć za 4-5 lat.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Białe Ługi" 

STRESZCZENIE

Torfowiskowy rezerwat przyrody „Białe Ługi" znajduje się w centralnej części województwa świętokrzyskiego (powiat kielecki, gmina Daleszyce). Powierzchnia rezerwatu wynosi 408,44 ha, z czego większość stanowią torfowiska wysokie i przejściowe. Ze zbiorowisk leśnych największy udział mają olsy, łęgi, bór bagienny, bór mieszany i bór świeży, ponadto znaczny udział mają zbiorowiska zaroślowe. Łąki zajmują zaledwie 6% powierzchni rezerwatu. Jedyne większe cieki to dwa potoki - Czarna, która ma swoje źródło w południowej części rezerwatu, a także jej bezimienny, lewy dopływ. Pozostałe cieki to rowy melioracyjne, odwadniające torfowisko. W rezerwacie występują są tylko niewielkie zbiorniki, zlokalizowane głównie w części południowej, gdyż na Czarnej obecne są rozlewiska bobrowe.
Badania przeprowadzono w latach 2013-2014. Celem prowadzonych obserwacji było określenie występowania, rozmieszczenia i fenologii płazów i gadów, a także zagrożeń oraz warunków ochrony.
W rezerwacie „Białe Ługi" obserwowano obecność następujących gatunków płazów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss. i żaba trawna Rana temporaria L. Fauna gadów była reprezentowana przez następujące gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Przeprowadzono również obserwacje fenologiczne dwóch gatunków płazów: ropuchy szarej i żaby trawnej.
Poważnym zagrożeniem jest melioracja łąk należących do wsi Słopiec, znajdujących się na północ od rezerwatu. Wiąże się to faktycznie z osuszaniem terenu, co powoduje zachwianie stosunków wodnych w sąsiednich „Białych Ługach". Innym niebezpieczeństwem jest obecność we wsi Huta Szklana fermy drobiowej, położonej niespełna 1 km na południowy zachód od granicy rezerwatu. Zanieczyszczenia z fermy mogą przenikać do wód gruntowych, powodując skażenie wód torfowisk i zbiorników. Mniejszym zagrożeniem jest penetracja przez miejscową ludność, która tu okresowo zbiera grzyby i owoce runa leśnego. 

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Słopiec" i zalewu w Borkowie

STRESZCZENIE

Torfowiskowo-leśny rezerwat przyrody „Słopiec" położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego, w sąsiedztwie wsi Zachełmie, 12 km na południowy wschód od Kielc. Rezerwat obejmuje powierzchnię 8,18 ha, z czego większość stanowią podmokłe tereny torfowisk, obecnie w dużej części wyparte przez zbiorowiska leśne, głównie grądy, olsy, lasy mieszane i bory mieszane. Głównym przedmiotem ochrony jest torfowisko przejściowe położone w niecce terenowej w dolinie rzeki Belnianki, a ściślej - występujące tam rzadkie gatunki roślin bagiennych.
Badano także zalew w Borkowie, znajdujący się w odległości 1,2 km na południowy zachód od rezerwatu. Jest to sztuczny zbiornik na rzece Belniance, wykorzystywany jako teren rekreacyjny, głownie w charakterze kąpieliska oraz do uprawiania sportów wodnych i wędkarstwa. Powierzchnia zalewu to 35 ha, a jego głębokość dochodzi do 2,5 m. W trakcie badań penetrowano również najbliższe okolice zalewu, aż do drogi powiatowej Słopiec-Borków. Cały teren badawczy (łącznie z rezerwatem „Słopiec") obejmował 192 ha.
Wszystkie prace badawcze przeprowadzono w latach 2013-2014. Celem prowadzonych obserwacji było określenie występowania i rozmieszczenia płazów i gadów, zagrożeń, warunków ochrony oraz biologii i fenologii wybranych gatunków.
Na badanym terenie stwierdzono występowanie następujących gatunków płazów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss. i żaba trawna Rana temporaria L. Fauna gadów była reprezentowana przez następujące gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badano również fenologię i biologię rozrodu dwóch gatunków płazów: ropuchy szarej i żaby trawnej.
Z obserwowanych zagrożeń należy wymienić powszechną penetrację, zwłaszcza terenu wokół zalewu w Borkowie. Rezultatem tego stanu jest wydeptywanie, zaśmiecanie oraz przede wszystkim wywołane pożary traw. Ze względu na intensywny ruch samochodowy, na drodze Słopiec-Borków obserwowano rozjeżdżanie płazów (rzadziej gadów). Płazy giną najczęściej podczas migracji wiosennych, których szlaki przebiegając między okolicznymi lasami a zalewem w Borkowie.

DYSKUSJA

Materiały do oceny bioróżnorodności Puszczy Białowieskiej.
Nowe dla nauki gatunki organizmów opisane z Puszczy Białowieskiej.

STRESZCZENIE

Badania w Puszczy Białowieskiej prowadzone od ponad 150 lat wykazały występowanie na jej terenie tysięcy gatunków organizmów. Oprócz gatunków i form znanych nauce już w połowie XIX wieku na podstawie okazów zebranych w Puszczy Białowieskiej opisano nowe dla nauki gatunki owadów. Wraz z wzrostem intensywności rosła ilość nowych dla nauki gatunków. Z biegiem czasu liczne z opisanych z Puszczy nowych dla nauki gatunków zostały uznane za synonimy lub też formy czy podgatunki znanych wcześniej gatunków, ewentualnie opis nowych gatunków nie odpowiadał kryteriom kodeksu nomenklatury przyrodniczej.
Niniejsza publikacja zawiera listę gatunków nowych dla nauki opisanych z Puszczy Białowieskiej zweryfikowaną w oparciu o współczesne monografie poszczególnych grup organizmów. Lista zawiera 102 gatunki w tym: 2 bakterie, 46 grzybów, 1 porost, 2 glony, 16 pierwotniaków, 1 przywrę, 2 brzuchorzęski, 7 nicieni, 13 roztoczy i 12 owadów.
Niektóre z nowych dla nauki gatunków opisanych z Puszczy Białowieskiej zostało później
znalezione w innych terenach. (np. grzyby polyporoidalne: kolcowniczek białowieski - Dentipratulum bialowiezense Domański 1965, złotoporek puszczański - Aurantiporus priscus Niemela et all 2012, porotrzęsak wielkopory - Aporpium macroporum Niemela et all 2012, czarnoporek brązowiejący - Dichomitus albideofuscus (Domański) Domański 1966)
lecz większość gatunków znana jest dotąd tylko z Puszczy Białowieskiej. Ponieważ Puszcza Białowieska nie posiada warunków do powstania endemizmu, należy sadzić, że wiele z opisanych stąd gatunków to relikty lasów pierwotnych. Opracowana lista wykazuje wyjątkową bioróżnorodność ekosystemów Puszczy Białowieskiej jak też dużą ilość badań prowadzonych na jej terenie.