,,PNRP’’ 36(2) – 2017 r.

Murawy kserotermiczne z Inula ensifolia
w obszarach Natura 2000 Wyżyny Miechowskiej

STRESZCZENIE

Zbadano florę naczyniową i wapieniolubną roślinność kserotermiczną występującą na 8 obszarach Natura 2000 na Wyżynie Miechowskiej. Florę tych obszarów buduje ponad 200 gatunków roślin naczyniowych w tym wiele chronionych i zagrożonych w skali kraju, m.in.: Adonis vernalis, Anemone sylvestris, Cirsium pannonicum, Gentianella ciliata, Linum flavum, Orchis militaris, Thymus marschallianus i Th. kosteleckyanus. Zbiorowiska roślinności kserotermicznej w badanych obszarach Natura 2000 reprezentowane są przez zespół omanu wąskolistnego Inuletum ensifoliae (siedlisko przyrodnicze 6210). Występuje on w 3 fazach rozwojowych, zależnie od warunków środowiska: inicjalnej z dominacją pajęcznicy gałęzistej Anthericum ramosum, fazie typowej z większością gatunków charakterystycznych dla tego zespołu oraz w fazie łąkowej z dominacją kłosownicy pierzastej Brachypodium pinnatum. W badanych obszarach Natura 2000, na stromych skarpach zboczy, najczęściej notowano typową postać zespołu z dominacją gatunków charakterystycznych dla klasy Festuco-Brometea. Gatunkiem dominującym jest tu Inula ensifolia lub inny gatunek charakterystyczny zespołu (np. Cirsium pannonicum). Zbocza połogie zajmują płaty muraw kserotermicznych ze zwiększonym udziałem Brachypodium pinnatum i gatunków charakterystycznych z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Głównym zagrożeniem dla istnienia muraw jest sukcesja leśna. Ochrona i regeneracja tych zbiorowisk najczęściej wymaga wznowienia wypasu zwierząt gospodarskich i/lub koszenia.

Zbiorowiska z klasy
Utricularietea intermedio-minoris Den Hartog
et Segal 1964 em. Pietsch 1965
w Słowińskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Zbiorowiska z klasy Utricularietea intermedio-minoris Den Hartog et Segal 1964 em. Pietsch 1965 należą do wyspecjalizowanych pod względem ekologicznym fitocenoz, występujących w wodach oligotroficznych oraz dystroficznych na podłożu torfowym. Polsce należą do grupy zbiorowisk bardzo słabo zbadanych. W 2014 r. na terenie Słowińskiego Parku Narodowego zbiorowiska z klasy Utricularietea intermedio-minoris zostały stwierdzone w dystroficznym zbiorniku wodnym koło miejscowości Gać. Są to: Sparganietum minimi (współrzędne geograficzne 54°69'05,65'' N, 17°50'40,42'' E) oraz Scorpidio-Utricularietum minoris (współrzędne geograficzne 54°69'06,52'' N, 17°50'50,29'' E). Akwen, w którym stwierdzono fitocenozy tych zespołów powstał w kompleksie nieczynnych, zalanych wodą wyrobisk torfu. Dotychczas zbiorowiska z tej klasy nie były notowane na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego.

Syrphidae (Diptera) rezerwatu Kępa Redłowska
i terenów przyległych

STRESZCZENIE

Bzygowate (Diptera: Syrphidae) to rodzina owadów z rzędu muchówek. Na terenie jednego z najstarszych rezerwatów przyrody w Polsce - Kępa Redłowska oraz terenów przyległych do niego przeprowadzono wieloletnie badanie faunistyczne tych muchówek. Stwierdzono łącznie 179 gatunków Syrphidae, w tym dwa gatunki nowe dla fauny Polski: Sphaerophoria chongjini Bańk. i Neocnemodon larusi Vuj. Kolejny gatunek, Neocnemodon brevidens (Egg.), został po raz pierwszy podany z Polski wraz ze szczegółową lokalizacją. Na badanym terenie obecnych było dwanaście gatunków wymienianych w „Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce". Podano uwagi na temat dynamiki sezonowej imagines oraz strukturę grup troficznych larw bzygowatych występujących na Kępie Redłowskiej w porównaniu z Trójmiejskim Parkiem Krajobrazowym. Rezerwat jest cenną ostoją muchówek z rodziny Syrphidae, głównie gatunków związanych z martwym drewnem.

Nowe dane o rozmieszczeniu
Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780)
(Lepidoptera: Nymphalidae)
w południowo-wschodniej Polsce z lat 2001-2016

STRESZCZENIE

Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) jest przedstawicielem rodziny rusałkowatych Nymphalidae, zasiedlającym cieplejsze rejony Palearktyki, od Hiszpanii po Daleki Wschód Rosji i Japonię. Od 2000 roku gatunek występował głównie w północno-wschodniej Polsce i tylko sporadycznie notowany był w południowo-wschodniej części kraju. W pracy przedstawiono dane o rozmieszczeniu gatunku na tym obszarze zebrane w latach 2001 - 2016. Badaniami zostało objętych pięć makroregionów: Beskidy Lesiste, Beskidy Środkowe, Beskidy Zachodnie, Pogórze Środkowobeskidzkie oraz Kotlina Sandomierska oraz 12 mezoregionów: Beskid Makowski, Pogórze Ciężkowickie, Pogórze Jasielskie, Pogórze Bukowskie, Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Dynowskie, Pogórze Przemyskie, Beskid Niski, Bieszczady Zachodnie, Góry Sanocko-Turczańskie oraz Płaskowyż Tarnogrodzki. Na tym obszarze pozyskano informacje w postaci 108 rekordów zebranych na 71 nowych stanowiskach, zlokalizowanych w obrębie 37 (36 nowych) kwadratów siatki UTM o bokach 10 × 10 km. W 2 makroregionach i 9 mezoregionach B. daphne wykazany został po raz pierwszy. Najwięcej nowych stanowisk stwierdzono w obrębie makroregionu Pogórza Środkowobeskidzkiego (ok. 49%) oraz Beskidów Środkowych (ok. 37%). Analizując występowanie gatunku w poszczególnych mezoregionach najwięcej stanowisk stwierdzono w Beskidzie Niskim (ok. 37%) oraz na Pogórzu Dynowskim (ok. 15%). W ujęciu administracyjnym większość stanowisk (ok. 93%) odnaleziono w granicach województwa podkarpackiego, a tylko kilka (ok. 7%) na terenie województwa małopolskiego. Większość nowo odkrytych stanowisk zlokalizowana jest na obszarach chronionych: w obrębie Parków Narodowych i Parków Krajobrazowych, na Obszarach Chronionego Krajobrazu oraz na specjalnych obszarach ochrony siedlisk sieci Natura 2000. W pracy zaprezentowano również dane dotyczące biologii i fenologii gatunku. Postacie dojrzałe B. daphne pojawiały się w jednym pokoleniu od II dekady czerwca do I dekady sierpnia, głównie w siedliskach suchych, ekotonowych. Gąsienice obserwowane były jedynie na jeżynach (Rubus sp.). Znacznemu wzrostowi ilości znanych stanowisk B. daphne po roku 2000 towarzyszy jednoczesne poszerzenie areału występowania gatunku na terenie południowo-wschodniej Polski. Zjawiska te można tłumaczyć zarówno ogólnymi zmianami klimatycznymi, jak i korzystnymi, lokalnymi uwarunkowaniami siedliskowymi. Dalsze badania są niezbędne do ustalenia rzeczywistego rozmieszczenia gatunku na tym obszarze.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Dalejów"

STRESZCZENIE

Leśny rezerwat przyrody „Dalejów" znajduje się w centralnej części województwa świętokrzyskiego (powiat skarżyski, gmina Bliżyn). Jego powierzchnia wynosi 87,58 ha, obejmując wyłącznie zbiorowiska leśne. Rezerwat zajmuje północną część wzniesienia o mocno nieregularnym kształcie oraz płaskim grzbiecie. Jego część północna jest najniższa i najbardziej podmokła, z wysychającym bagnem i niewielkim strumieniem. Lasy reprezentują kilka typów siedliskowych, głównie las mieszany wyżynny i las wyżynny, ale także bór mieszany wilgotny oraz bór mieszany wyżynny. Najcenniejsze są drzewostany zawierające starodrzew modrzewia polskiego Larix polonica Rac. (Szaf.), w wieku nawet powyżej 200 lat.
Badania przeprowadzono w latach 2015 - 2016. Celem prowadzonych obserwacji było określenie występowania, rozmieszczenia i fenologii płazów i gadów, a także zagrożeń oraz warunków ochrony. W rezerwacie „Dalejów" obserwowano obecność następujących gatunków płazów: traszka górska Ichtyhyosaura alpestris Laur. traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur. ropucha szara Bufo bufo L., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba trawna Rana temporaria L. i żaba moczarowa Rana arvalis Nilss. Fauna gadów była reprezentowana przez następujące gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Przeprowadzono również obserwacje fenologiczne dwóch gatunków płazów: rzekotki drzewnej i żaby trawnej.
Rezerwat otoczony jest przez tereny leśne, stąd zagrożeń jest niewiele. Największym z nich są nielegalne wysypiska śmieci, zlokalizowane przy drogach leśnych. W okresie zbioru grzybów i owoców runa leśnego teren ten jest penetrowany przez okolicznych mieszkańców, którzy niekiedy zabijają znalezione gady, zwłaszcza żmiję zygzakowatą.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Zimowy pokarm uszatki Asio otus w dolinie dolnej Narwi

STRESZCZENIE

Zbadano skład zimowego pokarmu uszatki Asio otus w dolinie dolnej Narwi w Wieliszewie (Nizina Mazowiecka, środkowa Polska) w sąsiedztwie rezerwatu przyrody Wieliszewskie Łęgi, w warunkach wyjątkowo łagodnej zimy 2016. Zidentyfikowano 821 kręgowców: 812 ssaków i 9 ptaków. Ssaki należały do 12 gatunków i dominowały wśród nich nornik zwyczajny Microtus arvalis (54,6%) oraz nornik północny Microtus oeconomus (20,3%). Znacznie rzadziej były łowione mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus (3,3%), badylarka Micromys minutus (2,6%), mysz leśna Apodemus flavicollis (1,7%) i mysz domowa Mus musculus (1,1%). Znaleziono również pojedyncze osobniki ryjówki aksamitnej Sorex araneus, ryjówki malutkiej Sorex minutus i nocka Natterera Myotis nattereri.

Kronika

Muzeum przyrodnicze w carskim pałacu w Białowieży

STRESZCZENIE

Niniejszy artykuł przedstawia historię i rozwój drugiej stałej ekspozycji przyrodniczej w Białowieży. Ekspozycję tę zainicjowali Niemcy w czasie I wojny światowej. Po zakończeniu wojny była ona stale rozbudowywana przez polskich uczonych Józefa Paczoskiego i Jana Jerzego Karpińskiego - kierowników Nadleśnictwa Rezerwat (od 1932 Parku Narodowego w Białowieży). Ekspozycja funkcjonowała w carskim pałacu w latach 1916 - 1936.