PNRP 29(1) – 2010 r.

Grzyby wielkoowocnikowe wybranych rezerwatów przyrody Puszczy Białowieskiej
na Wyżynie Częstochowskiej

STRESZCZENIE

Przedstawiono wyniki pilotażowych badań mikologicznych prowadzonych w latach 1999 – 2001 na terenie wybranych rezerwatów w Puszczy Białowieskiej. Podczas sześciu kilkudniowych wypraw terenowych sporządzono 90 spisów mikologicznych wykonanych w 6 fitocenozach zbiorowisk leśnych zlokalizowanych na terenie 11 rezerwatów przyrody oraz na obrzeżach ścieżki przyrodniczej „Żebra Żubra”. Odnotowano łącznie 381 gatunków grzybów wielkoowocnikowych z gromad Ascomycota i Basidiomycota, w tym 6 gatunków objętych ochroną ścisłą i 66 zagrożonych (w tym: 9 wymierających [E], 25 narażonych [V], 29 rzadkich [R] i 3 o nieokreślonym zagrożeniu [I]). Stan poznania mikobioty rezerwatów na terenie Puszczy Białowieskiej jest fragmentaryczny i konieczne są szczegółowe badania mikologiczne dla poznania rzeczywistej różnorodności gatunkowej grzybów wielkoowocnikowych tych obiektów.

Czarka austriacka Sarcoscypha austriaca (O. BECK ex SACC.) BOUD.
w Polsce – nowe stanowiska i nowy substrat

STRESZCZENIE

W Polsce grzyby z rodzaju czarka Sarcoscypha podlegają ochronie ścisłej. Na podstawie danych z literatury oraz 12 nowych stanowisk przedstawiono aktualny stan występowania czarki austriackiej w Polsce. Blisko połowa stanowisk spośród 76 zlokalizowana jest na obszarach objętych różnymi formami prawnej ochrony przyrody. Znaczna część stanowisk występuje na siedliskach antropogenicznych (cmentarzu, żwirowni, starej wartowni wojskowej, w parkach, zadrzewieniu śródpolnym, lesie na gruncie porolnym, zakrzaczeniach nadrzecznych w miastach). Dotychczas w Polsce czarka austriacka była znajdowana na drewnie olszy szarej Alnus incana, klonu jesionolistnego Acer negundo, robinii akacjowej Robinia pseudoacacia, brzozy Betula sp. i wierzby Salix sp. Na dwóch stanowiskach autorzy znaleźli owocniki czarki austriackiej na nie podawanym z Polski substracie – dębie szypułkowym Quercus robur. W Polsce owocniki S. austriaca znajdowano najczęściej w kwietniu (ok. 35 notowań) i w marcu (15 stwierdzeń). Po 5 stwierdzeń odnotowano w lutym i maju, a po jednym w listopadzie, grudniu i styczniu. Zaproponowano, aby w kolejnym wydaniu krajowej czerwonej listy grzybów nie zamieszczać tego gatunku.

Stan bioty porostów Studzianego Lasu
w Wigierskim Parku Narodowym (Polska północno-wschodnia)

STRESZCZENIE

Praca przedstawia listę gatunków porostów obszaru leśnego Studziany Las w Wigierskim Parku Narodowym. Porosty zasiedlają korę wszystkich gatunków drzew i krzewów, martwe drewno i glebę. Zróżnicowanie taksonomiczne lichenobioty jest duże. W wyniku badań terenowych, przeprowadzonych w roku 1994, 1999 i 2005, odnotowano 91 gatunków z 37 rodzajów. Najliczniejszy jest rodzaj Cladonia (20 gatunków), Lecanora (8) oraz Physcia i Pertusaria (po 5). Porosty występują we wszystkich podstawowych formach morfologicznych. Dominują gatunki o formach skorupiastych (36%). Porosty o plechach krzaczkowatych i listkowatych są mniej pospolite, ich udział wynosi odpowiednio 34% i 29%. Porosty o plechach plakodiowych i łuseczkowatych liczą tylko po 1 – 2 gatunki.
Spośród 91 gatunków 6 umieszczonych jest na lokalnej liście gatunków ginących i zagrożonych (CIEŚLIŃSKI 2003b): Chaenotheca phaeocephala i Stereocaulon tomentosum (EN) oraz Chaenotheca furfuracea, Lecanora subrugosa, Melanelixia subaurifera i Pyrenula nitidella (VU).
Na czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce (CIEŚLIŃSKI i in. 2006) znajduje się 25 gatunków: 8 w kategorii wymierających (EN), 9 – narażonych (VU), 7 – bliskich zagrożeniu (NT) oraz 1 słabo zagrożony (LC). Wśród 91 gatunków odnalezionych w Studzianym Lesie 25 znajduje się pod ochroną prawną, 20 pod ochroną ścisłą i 5 częściową.

Dynamika procesów lasotwórczych wielogatunkowych buczyn
i jedlin w optymalnych i terminalnych fazach rozwoju
w Uroczyskach Grele i Obrocz w Roztoczańskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Celem pracy była ocena aktualnego stanu lasu oraz okresowej dynamiki procesów lasotwórczych mierzonych wielkością dorostu i ubytku drzew oraz przyrostu miąższości drzewostanów uroczysk Grele i Obrocz w Roztoczańskim Parku Narodowym.
Pomiary kontrolne przeprowadzono w 2006 r., zgodnie z zasadami statystyczno-matematycznego systemu inwentaryzacji i kontroli lasu na 183 kołowych kontrolnych powierzchniach próbnych w wielogatunkowych buczynach i jedlinach. W rezultacie wykonanych badań stwierdzono, że badane drzewostany charakteryzują się dużą zasobnością (ponad 400 m³·ha^-1) i znacznym przyrostem miąższości (ponad 8 m³·ha^-1·rok^-1). Proces dorastania wyrażony liczbą drzew przeważa nad procesem ubywania. W ujęciu miąższościowym proces ubywania przebiega intensywniej niż dorastania. W wyniku zachodzących procesów w drzewostanach nastąpiła zmiana składu gatunkowego oraz wzrost zasobności i liczby drzew. Na podstawie zaobserwowanych zmian w składzie gatunkowym, spowodowanych zamieraniem sędziwych i grubych jodeł oraz bujnym wzrostem i rozwojem gatunków liściastych znajdujących tu optymalne warunki do odnowienia, zwłaszcza buka i grabu, można przewidywać, że w przyszłości w badanych drzewostanach wyraźnie dominować będzie buk.

Materiały do poznania biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae)
Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Efektem badań nad biegaczowatymi (Coleoptera: Carabidae) Bolimowskiego Parku Krajobrazowego było wykazanie 102 gatunków tych chrząszczy. Blisko połowa gatunków została wykazana z obszaru parku po raz pierwszy. Z liczby tej aż 87 gatunków (86%) wykazanych zostało z rezerwatów przyrody, w tym z rezerwatu: „Rawka” – 78, „Puszcza Mariańska” – 32, „Kopanicha” – 28, „Ruda-Chlebacz” – 23, „Polana Siwica” – 18, oraz projektowano „Dolina Grabinki” – 36.
Dwanaście gatunków okazało się być prawnie chronionymi w Polsce: 10 należących do rodzaju biegacz (Carabus L.) oraz dwa do rodzaju tęcznik (Calosoma WEB.). Ponadto cztery gatunki znalazły się wśród umieszczonych na „Czerwonej Liście...”: w kategorii „bliskie zagrożenia” (NT) – Carabus convexus i Odacantha melanura, w kategorii „narażone” (VU) – Omophron limbatum, a w kategorii „dane niepełne” (DD) – Broscus cephalotes.

Brytyjskie parki narodowe – wybrane aspekty zarządzania ochroną przyrody

STRESZCZENIE

Odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie pozwalają na zarysowanie sposobu funkcjonowania brytyjskich parków narodowych w zakresie wykonywania ochrony przyrody.
Wszystkie parki bądź posiadały aktualne plany zarządzania, bądź były w fazie ich opracowania. Dyrekcje PN mają dwupoziomowy charakter – dzielą się na ciała określające długofalową politykę i podejmujące najważniejsze decyzje oraz personel. Ankietowane parki posiadały średnio 124 pełnych etatów personelu, w którym przeważały osoby z wykształceniem w zakresie planowania przestrzennego, co wynika z przejęcia przez parki od samorządów lokalnych funkcji planowania przestrzennego.
Średnio 72% przychodów parków pochodziło z budżetu centralnego, przy czym trzy dyrekcje otrzymywały fundusze od samorządów lokalnych. Prawie połowa środków była przeznaczana na koszty administracyjne, a tylko 13,5% na działania bezpośrednio nakierowane na ochronę przyrody.
W obrębie dwóch PN nie znajdują się żadne obszary specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura 2000, w przypadku pozostałych ich liczba waha się od 1 do 14 i pokrywają one średnio 21,8% powierzchni parków. Liczba potencjalnych lub zatwierdzonych specjalnych obszarów ochrony siedlisk wynosi w poszczególnych PN od 2 do 21 i zajmują one przeciętnie 25,4% areału parków. Odpowiedzialność za zachowanie właściwego stanu siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000 w granicach parków spoczywa bądź na agencjach konserwatorskich, bądź zadania te wykonywane są wspólnymi siłami przez agencje we współpracy z dyrekcjami PN. Widać wyraźną przewagę utrwalenia się w świadomości mieszkańców funkcjonowania krajowych form ochrony (z wyróżnieniem PN) nad obszarami Natura 2000.
Za największy problem uznano tendencje w użytkowaniu gruntów – chodzi głównie o nadmierny bądź niewystarczający wypas, ale także o zmiany w rolnictwie wywołane przez Wspólną Politykę Rolną UE. W drugiej kolejności uplasowało się zanieczyszczenie poszczególnych komponentów środowiska, a dopiero na miejscu trzecim znalazła się turystyka i związane z nią problemy. Warto podkreślić dość niski, według opinii respondentów, poziom zagrożenia ze strony chaotycznej zabudowy. Zwraca uwagę fakt silnego podkreślania przez dyrekcje brytyjskich PN wpływu zmian klimatycznych na przyrodę parków.
Parki są stosunkowo zgodne w opinii, że brak odpowiednich funduszy i kadr stanowi poważną przeszkodę w sprawnym zarządzaniu terenem.
We wszystkich ankietowanych PN wolontariusze angażują się w opiekę nad ich walorami przyrodniczymi oraz znajdują się grunty wykupione w celu ich ochrony i/lub zarządzania przez pozarządowe organizacje ekologiczne, a także jednostki państwowe, takie jak np. agencje rządowe.

Nowe stanowiska i nowe gatunki żywicieli
suchogłówki korowej Phleogena faginea (FR.) LINK w Polsce

 

STRESZCZENIE

Phleogena faginea – gatunek zagrożony w Polsce i do niedawna rzadko notowany w naszym kraju. W pracy przedstawiono 7 nowych stanowisk tego gatunku, które zwiększają liczbę znanych lokalizacji w Polsce do 85. P. faginea znaleziono na dwóch żywicielach nie podawanych do tej pory w literaturze. W Pienińskim PN na Abies alba, a w Białowieskim PN na Salix caprea. Obecnie suchogłówka korowa znana jest w Polsce z występowania na 16 gatunkach drzew i krzewów liściastych oraz na dwóch iglastych, a także na dwóch gatunkach grzybów.

Występowanie
groszku skrzydlastego Lathyrus linifolius (REICHARD) BÄSSLER (Fabaceae)
w środkowej Polsce

 

STRESZCZENIE

Lathyrus linifolius (REICHARD) BÄSSLER jest gatunkiem o zasięgu europejskim. Spotykany on jest na obrzeżach lasów i w widnych zaroślach. Optimum występowania osiąga w zespole Galio odorati–Fagetum i Fago–Quercetum petraeae. W północnej i zachodniej Polsce występuje nieczęsto, natomiast w pozostałych regionach kraju jest gatunkiem rzadkim. W środkowej Polsce, dotychczas znanych było pięć stanowisk Lathyrus linifolius. Obecnie, w stosunku do danych „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”, liczba stanowisk w środkowej Polsce jest większa o 3 i wynosi 8. W lipcu 2009 r. autor stwierdził nowe stanowisko tego gatunku w centralnej części Wysoczyzny Złoczowskiej, w gminie Wróblew. Populacja składała się z kilkudziesięciu osobników zajmujących powierzchnię ok. 1000 m2.

Materiały do poznania fauny wybranych rodzin motyli nocnych (Lepidoptera)
Kampinoskiego Parku Narodowego

 

STRESZCZENIE

Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego odnotowano dotychczas 275 gatunków motylinocnych (Lepidoptera) z 11 rodzin: Endromididae, Sphingidae, Drepanidae, Geometridae, Lasiocampidae, Arctiidae, Lymantriidae, Noctuidae, Nolidae, Notodontidae i Pantheidae. Listę tę tworzą zarówno gatunki podane z literatury, jak i nowe obserwacje prowadzone w latach 2008 i 2009, głównie we wschodniej części parku. Wśród odnotowanych gatunków na szczególną uwagę zasługują taksony rzadko notowane w Polsce. Do najcenniejszych należy Spatalia argentina (DEN. et SCHIFF.). Jest to gatunek umieszczony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce w kategorii VU – gatunek umiarkowanie zagrożony, narażony (BUSZKO, NOWACKI 2002). Podczas badań odnaleziono także 8 gatunków nowych dla Mazowsza.

Stan poznania ichtiofauny Kampinoskiego Parku Narodowego

 

STRESZCZENIE

Wody powierzchniowe Kampinoskiego Parku Narodowego zajmują 0,40% jego całkowitej powierzchni. Dotychczas nie stwierdzono tutaj żadnego gatunku minoga Petromyzontiformes. Ryby są jedyną gromadą kręgowców, która do tej pory nie była badana w KPN. Na ich temat istniały tylko luźne doniesienia oraz wyniki prac na temat pokarmu piskląt bociana czarnego Ciconia nigra. Dopiero w latach 2008 – 2009 przeprowadzono szczegółowe badania terenowe, w wyniku których stwierdzono występowanie 27 gatunków ryb, w tym 3 tylko w stawach hodowlanych (jesiotr nieoznaczony Acipenser sp., tołpyga biała Hypophtalmichthys molitrix i sum Silurus glanis). 59% stanowią gatunki z rodziny karpiowatych Cyprinidae, a pozostałe 9 rodzin ma po 1 – 2 przedstawicieli w ichtiofaunie KPN. Gatunki obce (26%): jesiotr nieoznaczony, karaś srebrzysty Carassius auratus, karp Cyprinus carpio, amur biały Ctenopharyngodon idella, tołpyga biała, sumik karłowaty Ameiurus nebulosus oraz trawianka Perccottus glenii. Najcenniejsze gatunki (wymienione w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej UE) to: różanka Rhodeus sericeus, piskorz Misgurnus fossilis i koza Cobitis taenia. Ze względu na liczne występowanie kompleksów diploidalno-poliploidalnych kóz – w Polsce najczęściej kozy z kozą dunajską Cobitis elongatoides – istnieje prawdopodobieństwo, że stwierdzona koza nie była „czystym gatunkiem”. Najciekawszym i najbardziej zróżnicowanym ichtiologicznie środowiskiem w KPN jest Kanał Łasica, zwłaszcza jego zachodnia część.