Materia³y do flory mszaków i bioty porostów
Kampinoskiego Parku Narodowego – wiatro³omy uroczyska Rózin

STRESZCZENIE

Badania flory mszaków i bioty porostów w Kampinoskim Parku narodowym prowadzone s± od wielu lat. Pomimo tego, rozmieszczenie tych grup organizmów na tym terenie jest wci±¿ niewystarczaj±co poznane i wymaga kontynuacji prac badawczych. Celem badañ by³a inwentaryzacja mszaków i porostów fragmentu uroczyska Rózin, gdzie w 2017 roku powsta³y powierzchnie wiatro³omowe. W ich obrêbie powsta³y nowe mikrosiedliska naziemne, a tak¿e u³atwiony zosta³ dostêp do siedlisk epifitycznych, zw³aszcza w koronach drzew. Badania przeprowadzono w latach 2018-2020. Ich wynikiem by³o stwierdzenie obecno¶ci 108 gatunków, w tym 4 w±trobowców, 28 mchów, 54 porostów i 2 grzybów naporostowych. Jeden gatunek (Punctelia jeckeri) podlega³ ochronie ¶cis³ej, 15 czê¶ciowej, a 13 zosta³o odnotowanych na krajowych czerwonych listach. W obrêbie badanego obiektu odnaleziono równie¿ nowe stanowisko inwazyjnego gatunku mchu – Campylopus introflexus. Najwiêcej gatunków porostów odnotowano na siedliskach nadrzewnych i powsta³ym na skutek wiatro³omu martwym drewnie, natomiast najwiêcej gatunków mszaków odnotowano na siedliskach naziemnych. Obecno¶æ powalonych drzew umo¿liwi³a dostêp do ich koron – siedlisk z regu³y pomijanych w badaniach biot mszaków i porostów. Wiele gatunków odnalezionych w koronach powalonych drzew badanego fragmentu uroczyska Rózin z pewno¶ci± wystêpuje równie¿ w koronach okolicznych drzew ¿ywych.

Problem zagospodarowania gruntów porolnych –
– wyniki wstêpnych badañ Aculeata (Chrysididae, Spheciformes, Apiformes)
w rezerwacie przyrody „Jelonka”

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono dane dotycz±ce bogactwa i liczebno¶ci fauny Aculeata wystêpuj±cej na terenie rezerwatu „Jelonka” (UTM FD63) w pó³nocno-wschodniej Polsce. W¶ród odnotowanych gatunków 14,7% by³o rzadkich lub zagro¿onych. Omówiono równie¿ kwestie ochrony tych gatunków.

Herpetofauna Chêciñsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone by³y w latach 2019-2021 na terenie Chêciñsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Ch-KPK). Po³o¿ony w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego Ch-KPK utworzony zosta³ w celu ochrony zachodniej czê¶ci dawnej Puszczy ¦wiêtokrzyskiej (Pasmo Pos³owickie, Pasmo Dymiñskie, Pasmo Zgórskie, Pasmo Kadzielniañskie, Grzbiet Jaworznicki, Pasmo Bolechowickie, Pasmo Chêciñskie, Dolina Chêciñska, Grzbiet Ga³êzicki, Grzbiet Zelejowski, Dolina Zelejowska, Grzywy Korzeczkowskie, Grz±by Bolmiñskie oraz Wzgórza Wilkomijskie). Zajmuje powierzchniê 19.781,6 ha, obejmuj±c m.in. 10 rezerwatów przyrody: Milechowy” (134 ha), „Karczówka” (26 ha), „Biesak-Bia³ogon” (13 ha), „Góra Zelejowa” (67 ha), „Góra ¯akowa” (51 ha), „Góra Miedzianka” (25 ha), „Jaskinia Raj” (8 ha), „Chelosiowa Jama” (26 ha), „Moczyd³o” (16 ha) i „Góra Rzepka” (9 ha). Park wyró¿nia siê wyj±tkow± georó¿norodno¶ci±. W Ch-KPK dominuj± tereny le¶ne, du¿± powierzchniê zajmuj± tak¿e u¿ytki rolne i ³±ki. Oprócz warto¶ci geologicznych, Park charakteryzuje siê zró¿nicowan± flor± i faun±.
Wystêpowanie p³azów i gadów obserwowano w ró¿nych biotopach, obejmuj±cych lasy, ³±ki i zbiorniki wodne. Badania objê³y okre¶lenie wystêpowania herpetofauny oraz ustalenie zagro¿eñ i warunków ochrony. Stwierdzono 14 gatunków p³azów i 6 gatunków gadów na 33 stanowiskach badawczych. Stwierdzono wystêpowanie nastêpuj±cych gatunków: traszka górska Ichthyosaura alpestris LAUR., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka grzebieniasta Triturus cristatus LAUR., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus LAUR., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha paskówka Epidalea calamita LAUR., ropucha zielona Bufotes viridis LAUR., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae CAM., ¿aba ¶mieszka Pelophylax ridibundus PALL., ¿aba moczarowa Rana arvalis NILSS., ¿aba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara JACQUIN, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L., gniewosz plamisty Coronella austriaca LAUR. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). G³ównymi zagro¿eniami s±: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, zarybianie ma³ych akwenów, przemys³ surowców skalnych (tzw. „Bia³e Zag³êbie”) i podpalenia. Przez Park przebiega wiele ruchliwych dróg (m.in. krajowa 7 oraz wojewódzkie 762, 763 i 728), st±d do najwa¿niejszych problemów nale¿y zabijanie migruj±cych p³azów przez samochody.

Znaczenie p³azów w diecie wydry Lutra lutra ¿eruj±cej
na terenie Wigierskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Spadek ilo¶ci opadów, zmniejszanie siê powierzchni lasów wilgotnych, zw³aszcza ³êgów i olsów, powoduj± zanikanie p³azów i zmniejszanie siê ich liczebno¶ci na terenie Polski.
Wydra traktowana jest jako obligatoryjny ichtiofag. Jednak¿e niektóre wyniki badañ nad od¿ywianiem siê tego drapie¿nika wskazuj±, ¿e na czê¶ci obszarów p³azy mog± staæ siê wa¿nym sk³adnikiem diety wydry. Celem przeprowadzonych przez nas badañ by³a ocena si³y presji drapie¿nictwa wydry na populacje p³azów zasiedlaj±cych Wigierski Park Narodowy.
Badania nad sk³adem diety wydry prowadzono w okresie od stycznia do listopada 2020 roku, na 5 stanowiskach badawczych. W czasie badañ zebrano i przeanalizowano 130 odchodów wydry. Prowadzono równie¿ liczenia p³azów oraz inwentaryzacjê miejsc ich rozrodu.
W sk³adzie pokarmu wydry odnotowano 11 gatunków ofiar. Najczê¶ciej wystêpowa³y w jej diecie ryby i rak prêgowaty. P³azy stanowi³y jedynie 2,3% zjedzonych ofiar. Uzyskane wyniki wskazuj±, ¿e w Wigierskim Parku Narodowym p³azy nie stanowi± wa¿nego sk³adnika diety wydr.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Wystêpowanie widlicza Oellgaarda Diphasiastrum oellgaardii
w Babiogórskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Widlicz Oellgaarda jest gatunkiem mieszañcowym miêdzy widliczem cyprysowym a widliczem alpejskim. Po raz pierwszy zosta³ opisany w 1996 r. z Europy ¦rodkowej i Francji. W Polsce odkryto go niedawno w wyniku rewizji zielnikowej gdzie ma kilkana¶cie stanowisk w górach. Z masywu Babiej Góry zosta³ ogólnie podany: Babia Góra, Ma³a Babia. W czerwcu 2020 r. podczas penetracji terenowej Babiej Góry natrafiono na stanowisko widlicza Oellgaarda. Stanowisko to znajduje siê pod szczytem Diablaka, na wysoko¶ci 1680 m n.p.m., w pobli¿u szlaku turystycznego Peræ Akademików. Stanowisko to jest jak dot±d jedynym potwierdzonym wspó³cze¶nie w Polsce.

Struktura gatunkowa ryb zabitych przez przyduchê
w ¶rodkowym biegu Biebrzy w lipcu 2021 roku

STRESZCZENIE

W drugiej dekadzie lipca 2021 w Biebrzy obserwowano ¶niêcie ryb. Deficyt tlenu by³ efektem d³ugotrwa³ych wysokich temperatur oraz ulewnych opadów. W celu scharakteryzowania wp³ywu przyduchy na ichtiofaunê w dniach 19-20 lipca za pomoc± ³odzi liczono martwe ryby, okre¶lano gatunek oraz mierzono ich d³ugo¶æ. Skontrolowano ponad 4 kilometrowy odcinek Biebrzy w rejonie miasta Goni±dza. Na ca³ym odcinku znaleziono 454 martwe ryby nale¿±ce do 15 gatunków. Dominowa³y okonie (56,8%) i klenie (10,6%), ponad 5 procentowy udzia³ mia³y równie¿ p³ocie, leszcze i miêtusy. Zdecydowana wiêkszo¶æ okoni nie przekracza³a 15 cm d³ugo¶ci, znaleziono tylko jedn± du¿± rybê tego gatunku, mierz±c± 32 cm. Odmienna by³a struktura wielko¶ci kleni, znaleziono tylko du¿e egzemplarze: najmniejszy mia³ 25 cm a najwiêkszy 46 cm. P³ocie, leszcze i miêtusy charakteryzowa³y siê niewielkimi rozmiarami. Znalezione jazie i bolenie mia³y znaczne rozmiary. Spo¶ród 18 znalezionych jazi a¿ piêæ ryb mierzy³o 40 cm lub wiêcej, najwiêkszy ja¼ mierzy³ 49 cm a boleñ 57 cm. Spo¶ród sze¶ciu martwych sumów, cztery nie przekracza³y 15 cm a dwa by³y relatywnie du¿e (107 i 121 cm). Nale¿y stwierdziæ ¿e liczba martwych ryb by³a stosunkowo niska i ¶rednio wynosi³a oko³o 10-12 osobników na 100 m trasy.

KRONIKA

Pierwsza powojenna za³oga Bia³owieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Przed oko³o dwudziestu laty jeden z pracowników Bia³owieskiego Parku Narodowego zwróci³ uwagê na zapisan± kartkê, le¿±c± na stosie makulatury przeznaczonej na podpa³kê w zak³adowej kot³owni. Okaza³o siê, ¿e na kartce znajduje siê tabela z wykazem pierwszych po II wojnie ¶wiatowej pracowników Bia³owieskiego Parku Narodowego. Dokument ów pochodzi z wiosny 1945 roku i jest za³±cznikiem do bli¿ej nieokre¶lonego pisma z Gminy Bia³owie¿a. W³a¶ciwie jest to odpis orygina³u, potwierdzony nieczytelnym podpisem. W artykule przedstawiono wykaz pracowników, z podaniem pe³nionych przez nich funkcji. Dokonano te¿ analizy rubryk, zawieraj±cych charakterystykê spo³eczno-polityczn± poszczególnych pracowników. Dla czternastu osób, wymienionych w tabeli sporz±dzono, krótkie noty biograficzne. Na odwrocie dokumentu znajduj± siê szkice znaków bartniczych (tzw. ciosna), które by³y u¿ywane przez miejscowych bartników: Jana, Onufrego i Paw³a Buszków.

Sprawozdanie Janusza Domaniewskiego
z misji w Puszczy Bia³owieskiej z 1921 roku

STRESZCZENIE

W archiwach Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie odnaleziona zosta³a relacja Janusza Domaniewskiego, wybitnego zoologa i dzia³acza ochrony przyrody, z jego misji w Puszczy Bia³owieskiej w lutym 1921 roku. By³a to trzecia wyprawa naukowa do Puszczy Bia³owieskiej, po misjach Hermana Knothego i W³adys³awa Szafera, zorganizowana przez w³adze polskie po odzyskaniu niepodleg³o¶ci w 1918 roku i pierwsza po wojnie polsko-bolszewickiej. Domaniewski pojecha³ do Puszczy jako delegat Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody w celu sprawdzenia informacji o ¿ubrach, które mia³y siê tam jeszcze pojawiaæ. Ustali³ on, ¿e informacje te by³y fa³szywe, dotar³ do ich ¼ród³a, a tak¿e przeprowadzi³ pierwsze oszacowanie populacji innych gatunków zwierz±t. Sprawozdanie z misji Domaniewskiego zosta³o w niniejszej pracy po raz pierwszy opublikowane i poddane analizie.

Powojenne bia³owie¿ana w dokumentach Janusza Domaniewskiego (1891-1954)
w archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie

STRESZCZENIE

Artyku³ analizuje przechowywane w Muzeum i Instytucie Zoologii PAN w Warszawie pisma Janusza Domaniewskiego dotycz±ce powojennej historii Bia³owieskiego Parku Narodowego (BPN). Analizowane listy dotycz± wznowienia dzia³alno¶ci Miêdzynarodowego Towarzystwa Ochrony ¯ubra, ustalenia wojennych strat BPN, fatalnych dla ¿ubrów skutków okupacyjnej polityki Lutza Hecka – zaniedbañ, kradzie¿y i parazytozy ¿ubrów bêd±cej bezpo¶redni± przyczyn± ¶mierci ¿ubra Purku³a. Przedstawione s± tak¿e k³opoty z ustaleniem pochodzenia ¿ubrów zwi±zane z zaprzestaniem prowadzenia Ksi±g Rodowodowych. Przechowywana korespondencja dotyczy tak¿e pochodzenia ¿ubra Milisa, sprowadzonego i zastrzelonego w okresie niemieckiej okupacji Puszczy Bia³owieskiej. Przechowywane w MiIZ archiwa s± bardzo cennymi dokumentami historii BPN i ochrony przyrody w latach czterdziestych i piêædziesi±tych. Dokumentuj± one tak¿e rolê, jak± odegra³ Janusz Domaniewski dla ochrony przyrody w trudnym z politycznego widzenia okresie powojennym.