Flora roślin naczyniowych doliny Czarnej Hańczy
w Suwalskim Parku Krajobrazowym na odcinku jezioro Hańcza - Turtul

STRESZCZENIE

Przedmiot niniejszej pracy stanowi flora roślin naczyniowych 3,5-kilometrowego fragmentu doliny Czarnej Hańczy pomiędzy jeziorem Hańcza a Turtulem, na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Prace terenowe przeprowadzono w latach 2007-2009. Dno doliny rzecznej, na badanym odcinku, porośnięte jest przede wszystkim przez lasy łęgowe, rzadziej, w miejsach o stagnującej wodzie, rozwinęły się zbiorowiska o charakterze olsów. Zbocza doliny zostały w dużej mierze odlesione i obecnie wykorzystywane są przede wszystkim jako łąki i pastwiska. Dość liczne są tu nasadzenia sosnowe, miejscami zachowały się niewielkie powierzchnie lasów grądowych.
Flora badanego terenu liczy łącznie 401 gatunków roślin naczyniowych. Wśród przyrodniczo cennych stwierdzono występowanie 9 gatunków podlegających ochronie prawnej całkowitej oraz 7 - częściowej. Stwierdzono również cztery taksony, które znajdują się na „Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce" (Zarzycki, Szeląg 2006). Gatunki te posiadają status narażonych na wyginięcie (kategoria V). Analiza stopnia naturalności flory wykazała, że taksony obce geograficznie stanowią 6,5% stwierdzonych gatunków i związane są wyłącznie z układami antropogenicznymi, przede wszystkim łąkami i pastwiskami oraz nasadzeniami drzew i wydepczyskami. Spośród składników charakterystycznych dla zbiorowisk z poszczególnych klas syntaksonomicznych, najliczniejszych przedstawicieli mają klasy: Molinio-Arrhenatheretea (19,7% całości flory), Querco-Fagetea (10,7%) i Phragmitetea (7,2%).

Stan zachowania na terenie Puszczy Białowieskiej gatunków motyli
z załączników II i IV Dyrektywy Siedliskowej i propozycje działań ochronnych

STRESZCZENIE

Puszcza Białowieska jest uważana za ostoję leśnych gatunków. Przez ostatnie 100 lat badań w granicach Puszczy stwierdzono 109 gatunków motyli dziennych. Większość z nich jest związana z terenami otwartymi, które zanikają ze względu na ekstensyfikację użytkowania rolniczego na polanach osadniczych. Z tego względu wiele nawet pospolitych w Polsce gatunków wykazuje tu tendencję do spadku liczebności. Niniejsza praca przedstawia stan zachowania w Puszczy Białowieskiej tzw. naturowych gatunków motyli, wymienionych w II i IV załączniku do Dyrektywy Siedliskowej. W czasie inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 2009-2010 znaleziono 65 stanowisk motyli chronionych prawem wspólnotowym. Najpospolitszym motylem naturowym w Puszczy Białowieskiej był czerwończyk nieparek Lycaena dispar - gatunek wykazujący tendencję do ekspansji na terenie całego kraju. Populacje typowo leśnych gatunków motyli: przeplatki maturny Euphydryas maturna i osadnika wielkookiego Lopinga achine są zachowane w dobrym stanie. Liczba motyli tych gatunków była wysoka we właściwych im siedliskach. Gatunki te nie wymagają podejmowania działań z zakresu ochrony czynnej, a ekstensywna gospodarka leśna, z usuwaniem pojedynczych drzew w rębni przerębowej nie powinna mieć negatywnego wpływu na ich populacje. Bardzo szybki spadek liczby stanowisk stwierdzono w przypadku przeplatki aurinii Euphydryas aurinia. Gatunek ten występuje na zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych Molinietum caeruleae, z czarcikęsem łąkowym Succisa pratensis - rośliną pokarmową gąsienic. Dużo fragmentów takich siedlisk jest zachowanych w Puszczy w dobrym stanie i mimo, że E. aurinia nie jest na nich obecna, to stwarzają one potencjalną możliwość reintrodukcji tego gatunku w przyszłości. Inny stosunkowo często w przeszłości obserwowany gatunek - szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone stał się współcześnie bardzo rzadki. Ten motyl traci siedliska w wyniku zwierania się drzewostanów sosnowych i spadku liczby stanowisk rośliny żywicielskiej gąsienic - szczodrzeńców Chamaecytisus sp. Pozostałe gatunki motyli naturowych znane wcześniej z Puszczy Białowieskiej: Parnassius mnemosyne, Lycaena helle, Polyommatus eroides, Coenonympha hero, Coenonympha oedippus nie zostały stwierdzone w czasie inwentaryzacji 2009-2010.

Monitoring ichtiofauny Parku Narodowego Gór Stołowych

STRESZCZENIE

Monitoringowe badania ichtiofaunistyczne przeprowadzono w czerwcu 2010 r. w nieksploatowanych potokach Parku Narodowego Gór Stołowych. Ich celem byłą powtórna ocena stanu ichtiofauny: składu gatunkowego, rozsiedlenia, zagęszczenia i struktury populacji dominujących gatunków ryb po upływie 10 lat. Badaniami objęto 11 cieków, na których wyznaczono17 stanowisk. Ryby łowiono na tych samych stanowiskach i tym samym sprzętem jak w poprzednim okresie. Łącznie odłowiono 623 ryby i minogi reprezentowane przez 8 gatunków. Skład gatunkowy ichtiofauny zwiększył się o 4 nienotowane tam dotąd gatunki (płoć Rutilus rutilus, kiełbia Gobio gobio, karasia srebrzystego Carassius gibelio, okonia Perca fluviatilis) i nietypowe dla górskich potoków. Ich obecność jest prawdopodobnie efektem prywatnych samowolnych introdukcji. Rozsiedlenie, biomasa i zagęszczenie pstrąga potokowego Salmo trutta m. fario - dominującego gatunku w wodach Parku - w okresie ostatniej dekady nie uległy istotnym zmianom i były uzależnione od warunków siedliskowych. Spowodowane to jest głównie biogenicznością potoków będącą pochodną odmiennej budowy geologicznej obszarów Gór Stołowych, objawiającą się w wyniku tego zróżnicowaną konduktywnością wody. Odnotowano natomiast spadek niektórych parametrów populacyjnych (N i B) w przypadku głowaczy (Cottus gobio i C. poecilopus). W potokach Parku Narodowego Gór Stołowych dominuje pstrąg potokowy o niewielkich rozmiarach, bardzo rzadko przekraczający długość całkowitą 20 cm.

Herpetofauna Kozienickiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Prace były prowadzone w latach 2009-2010 w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Kozienicki Park Krajobrazowy (KPK) położony jest w województwie łódzkim (centralna Polska). Zajmuje powierzchnię 26.234 ha, obejmując m.in. 15 rezerwatów przyrody („Zagożdżon", „Ponty im. Teodora Zielińskiego", „Brzeźniczka", „Ciszek", „Jedlnia", „Załamanek", „Pionki", „Ługi Helenowskie", „Miodne", „Krępiec", „Ponty Dęby", „Leniwa", „Źródło Królewskie", „Okólny Ług" i „Guść"). Charakterystyczna dla KPK jest obecność kompleksów leśnych Puszczy Kozienickiej. Największą rzeką przepływającą przez Park jest Zagożdżonka.
Badania objęły określenie występowania płazów i gadów, biologię rozrodu wybranych gatunków oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Palobates fuscus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Pseudepidalea viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba trawna Rana temporaria L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żółw błotny Emys orbicularis L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badaniami objęto biologię rozrodu ropuchy szarej Bufo bufo L. i żaby trawnej Rana temporaria L.
Głównym zagrożeniem dla herpetofauny są niekorzystne zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody i wysychanie zbiorników. Drugim rodzajem niekorzystnego oddziaływania jest zabijanie migrującej fauny przez samochody. Ponadto stwierdzono zanieczyszczenia wód, wypalanie traw oraz nadmierną urbanizację i presję turystyczną.

Herpetofauna Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Obserwacje były prowadzone w latach 2009-2010 na terenie Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego. Położony w północnej części województwa świętokrzyskiego Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy (S-OPK) utworzony został w celu ochrony północno-wschodniej części dawnej Puszczy Świętokrzyskiej (Wzgórza Suchedniowskie, Kołomańskie i Pasmo Oblęgorskie). Zajmuje powierzchnię 21 407 ha, obejmując m.in. 5 rezerwatów przyrody („Świnia Góra", „Dalejów", „Barania Góra", „Perzowa Góra" i „Górna Krasna"). Park jest bardzo zróżnicowany przyrodniczo, zwłaszcza geologicznie. Łagodne wzgórza porastają zwykle lasy, obniżenia są na ogół zagospodarowane.
Badania objęły określenie występowania płazów i gadów, biologię rozrodu wybranych gatunków oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka górska Mesotriton alpestris Laur., ropucha szara Bufo bufo L., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba trawna Rana temporaria L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1-2). Badaniami objęto biologię rozrodu ropuchy szarej Bufo bufo L., żaby trawnej Rana temporaria L. oraz żaby wodnej Pelophylax kl. esculentus L. (Ryc. 3).
Głównymi zagrożeniami są: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, nadmierna penetracja, podpalenia, urbanizacja i turystyka. Stwierdzono również, że drogi Parku przecinają szlaki migracji zwierząt. Zwierzętami najczęściej rozjeżdżanymi były płazy.

Ochrona polskiej przyrody i dziedzictwa kulturowego
w programach UNESCO

STRESZCZENIE

Przedstawiona krótka synteza faktów i dat ilustrujących zderzenie polskiej przyrody i dziedzictwa kultury z międzynarodowymi programami UNESCO daje podstawę do oceny aktualnego stanu, ustosunkowania się do wysuwanych planów i potrzeb oraz przeanalizowania realnych możliwości dalszej współpracy z UNESCO w dziedzinie ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego. Po niemal 35 latach od powołania pierwszych rezerwatów biosfery i niewiele mniej od wpisania do rejestru UNESCO pierwszych obiektów dziedzictwa kulturowego, czas na podsumowanie i wnioski.
Ochrona żywych zasobów przyrody na świecie rozwijała się głównie pod patronatem IUCN, podczas gdy dziedzictwo kultury, a zwłaszcza zabytki architektury i sztuki znalazły się przeważnie pod opieką UNESCO. W działalności tej instytucji najbardziej znane są dwa ogólnoświatowe, o olbrzymim znaczeniu społecznym i naukowym przedsięwzięcia. Pierwsze to program „Człowiek i Biosfera" (Man and the Biosphere, MaB), obejmujący 14 ważnych w skali globalnej tematów, tzw. projektów, wśród nich temat ósmy miał za zadanie utworzenie światowej sieci rezerwatów biosfery. Drugim była „Konwencja o Ochronie Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego" (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage), zwana też „Konwencją Światowego Dziedzictwa Ludzkości" (The World Heritage Convention), w ramach której podjęto program inwentaryzacji zabytków przyrody i kultury na świecie. Głównym zadaniem Konwencji było sporządzenie listy światowego dziedzictwa (The World Heritage List). Do połowy 2010 r. utworzono w 109 krajach świata 564 rezerwaty biosfery, z czego 10 znajduje się w Polsce. Udział Polski w globalnej sieci tych obszarów ocenia się jako skromny i wymagający zwiększenia, mimo że w czerwcu 2005 r. R. B. Białowieża rozszerzono na obszar całej Puszczy Białowieskiej (do 88 000 ha), a w czerwcu 2010 r. powołano największy w Polsce i jeden z największych na świecie rezerwat biosfery Bory Tucholskie (319 525 ha). W nowych propozycjach bierze się pod uwagę m. in. takie obszary, jak Jeziora Mazurskie, Dolinę Biebrzy i Narwi, Roztocze (na pograniczu z Ukrainą), Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, Góry Stołowe, Ujście Warty, Dolinę Dolnej Odry (wspólnie z Niemcami) i inne.
Aktualnie lista światowego dziedzictwa obejmuje 890 ostoi przyrody i zabytków kultury znajdujących się w 148 krajach. Zdecydowanie przeważają zabytki kultury reprezentowane przez 689 obiektów, podczas gdy obszarów przyrodniczych jest tylko 176 (20%), a mieszanych zaledwie 25, to jest niespełna 3%. Z terenu Polski na listę wpisano 13 obiektów o uniwersalnych walorach, w tym tylko jeden, choć dosyć rozległy, obiekt przyrodniczy (Puszcza Białowieska), jeden geologiczno-techniczny (Kopalnia Soli w Wieliczce), dwa mieszane, przyrodniczo-kulturowe (Kalwaria Zebrzydowska i Park Mużakowski), pozostałe 9 to pomniki architektury sakralnej i świeckiej. W 2010 r. zgłoszono do rejestru dziedzictwa UNESCO wpisanie Kanału Augustowskiego, jako genialnego dzieła polskiej inżynierii hydrotechnicznej, będącego unikalnym w historii przykładem budownictwa wodnego z XIX wieku, jednak ta polsko-białoruska propozycja została negatywnie zaopiniowana przez ekspertów UNESCO, wskutek czego polskie władze ministerialne, w porozumieniu ze stroną białoruską, podjęły decyzję o jej wycofaniu, rezerwując sobie szanse na ponowne sgłoszenie  Niestety nie przewidziano nowych ostoi przyrody żywej do wpisania w rejestr światowego dziedzictwa, podczas gdy z innych krajów takie propozycje były, np. z Bułgarii, Rosji, czy Tadżikistanu. Ten aspekt polskiego dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego należy szczególnie uwidocznić w dalszych kontaktach i współpracy z UNESCO, preferując przede wszystkim walory polskiej przyrody, a zabytki kulturowe traktując jako propozycje ważne, ale nie pierwszoplanowe. W tej części Europy krajobraz nizin i gór cechują rozległe, dobrze zachowane kompleksy leśne o charakterze puszcz oraz tereny bezleśne z polami uprawnymi, kwiecistymi łąkami, malowniczymi jeziorami, torfowiskami oracz formacjami termofilnymi o charakterze stepu.  Na uwagę zasługują takie cenne obszary przyrodniczo-krajobrazowe jak Bieszczady, Polesie Zachodnie, Tatry, Pieniny, Góry Stołowe, Rozlewiska Ujścia Warty, Bory Tucholskie, Słowińskie Pobrzeże Bałtyku i wiele innych. W propozycjach mogą się znaleźć zarówno obszary chronione, np. parki narodowe, jak i regiony geograficzne wykraczające poza granice ochrony prawnej.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MIKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko podejźrzona marunowego
Botrychium matricariifolium (Retz.) A. Braun ex W.D.J. Koch (Ophioglossaceae) 
 w Białowieskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Botrychium matricariifolium jest rzadkim i chronionym gatunkiem w Polsce. Po 1980 r. obserwowany był w całej Polsce zaledwie 9 razy. Nie był również odnotowany z białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. Nowe stanowisko tego gatunku znaleziono w 2010 r. w Białowieskim Parku Narodowym, blisko wsi Stare Masiewo, w gminie Narewka. Jest to wyjątkowo liczna populacja, składająca się z ponad 200 osobników z wykształconą częścią sporofilową. Obecnie jest to jedyne miejsce występowania tego gatunku w BPN.

Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia L.
w rezerwatach „Rybojady" i „Jeziora Gołyńskie"

STRESZCZENIE

Praca przedstawia opis dwóch populacji rosiczki okrągłolistnej Na terenie dwóch rezerwatów: „Jeziora Gołyńskie" i „Rybojady". Oceniono liczebność populacji na wyznaczonych do tego celu powierzchniach o wymiarze 5 x 5 metrów. Dodatkowo scharakteryzowano skład florystyczny i zmierzono poziom wody gruntowej na tych powierzchniach. Liczebność dwóch populacji Drosera rotundifolia była podobna. zróżnicowana w 12 obręczach o powierzchni 0,0 1 m².  Wśród gatunków towarzyszących na powierzchni w rezerwacie „Jeziora Gołyńskie" zanotowano Molinia caerulea, Comarum palustre, Vacciniun vitis-idaea, a w rezerwacie „Rybojady" z między innymi Andromeda polilolia i Oxycoccus palustris.

Strojniś nadobny Philaeus chrysops (Poda, 1761) (Araneae: Salticidae)
w Kampinoskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Strojniś nadobny był wykazywany z terenu Kampinoskiego Parku Narodowego w latach 50. XX wieku na polankach porośniętych Vincetoxicum hirundinaria. Obecnie na tym stanowisku pająk ten zanikł w wyniku sukcesji drzew i krzewów, które doprowadziły do zacienienia podłoża. W 2010 roku zostało zlokalizowane nowe stanowisko strojnisia nadobnego na obszarze parku. Pająk ten został znaleziony na murawach szczotlichowych w okolicy Truskawia, około 10 km na północny wschód od stanowiska z lat 50. XX wieku.

Nowe gatunki chronionych chrząszczy (Insecta: Coleoptera)
w Kampinoskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Praca przedstawia nowe stanowiska rzadkich gatunków chrząszczy, podlegających ochronie gatunkowej. Łącznie z wymienionymi gatunkami, z terenu Kampinoskiego Parku Narodowego znanych jest 17 gatunków chronionych reprezentujących chrząszcze. Dwa z nich - Velleius dilatatus i Protaetia aeruginosa należą do owadów saproksylicznych, związanych z martwym drewnem. Natomiast Graphoderus bilineatus zasiedla zbiorniki wodne w dolinach rzecznych. Gatunki te znane były wcześniej z terenu Mazowsza. Dwa z nich Protaetia aeruginosa i Velleius dilattaus są umieszczone na „Czerwonej Liście Zwierząt Zagrożonych i Ginących w Polsce" (Pawłowski i in. 2002). Protaetia aeruginosa jest również umieszczona na Europejskiej czerwonej liście chrząszczy saproksylicznych (Nieto, Alexander 2010).

XVI Wystawa Grzybów Puszczy Białowieskiej -
- ogólna charakterystyka zgromadzonych grzybów

STRESZCZENIE

Podczas corocznych Wystaw Grzybów Puszczy Białowieskiej przekazywane są informacje o roli i znaczeniu grzybów w przyrodzie. Podkreśla się unikatowy charakter lasów białowieskich jako refugium o znaczeniu ponadkrajowym dla wielu rzadkich i interesujących gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Upowszechniana jest wiedza z zakresu rozpoznawania grzybów, zarówno tych użytkowanych przez ludzi jak i tych stanowiących zagrożenie ze względu na posiadane właściwości toksyczne, ale także tych bardzo rzadkich, stanowiących m.in. o walorach puszczy.
Na tegorocznej wystawie zgromadzono blisko 290 gatunków. Okazy prezentowano w kilku grupach tematycznych: grzyby jadalne, trujące, niejadalne, nadrzewne i nadrewnowe oraz występujące na innych substratach (grzyby, owady, odchody, zwęglone drewno, ścioła), a także mikroskopijne grzyby pasożytnicze roślin. Wśród prezentowanych na wystawie okazów 66 gatunków, czyli 23% zebranych, znajduje się na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce": 22 w kategorii wymierające (E), 15 w kategorii narażone (V), 26 w grupie rzadkie (R) i 3 o nieokreślonym zagrożeniu (I). Z tej zagrożonej grupy grzybów aż 50 (ponad 70%) to gatunki ściśle związane z drewnem, 12 mykoryzowe, 2 saprotrofy naściółkowe oraz po 1 pasożycie grzybów i owadów.

POLEMIKI

Losy niepylaka apollo - Parnassius apollo L. (Lepidoptera: Papilionidae)
w Tatrzańskim Parku Narodowym i problemy jego reintrodukcji

STRESZCZENIE

Autor porównuje przeprowadzane dawniej reintrodukcje Apollo butterfly - Parnassius apollo/ (L.) w Sudetach, okolicach Biecza i w Pieninach. Rozważa szanse realizacji zabiegów czynnej ochrony celem przywrócenia tego gatunku w polskich Tatrach, gdzie wymarł on na znanych stanowiskach pod koniec XX wieku, po trwających ponad pół wieku sztucznych zalesieniach i likwidacji regionalnego pasterstwa. W polskich Tatrach Zachodnich zalesiono w tym okresie znacznie ponad 250 ha ich siedlisk życia. Aktualnie obserwowane pojedyncze motyle najprawdopodobniej  migrują lotami dyspersyjnymi, lub są transportowane przez wiatry fenowe z Tatr słowackich. Obecnie na zarastających szczątkowych fragmentach dawnych biotopów w TPN, nie ma już możliwości odrodzenia się silnych i trwałych populacji niepylaka. W przypadku podjęcia decyzji o reintrodukcji tego gatunku w TPN, autor sugeruje wybranie metodyki wolnej od błędów popełnionych przy poprzednich reintrodukcjach, które mogłyby się przyczynić do kolejnego niepowodzenia.