PNRP 30(3-4) 2011 r.
Materiały
do bioty porostów i grzybów naporostowych STRESZCZENIE Artykuł prezentuje wyniki badań prowadzonych w rezerwacie „Brwilno" w środkowej Polsce. Rezerwat ten zlokalizowany jest w bliskiej odległości od miasta Płock oraz największego zakładu rafineryjno-petrochemicznego w Polsce. Badania prowadzono od lipca 2009 do listopada 2010 roku. Odnaleziono 54 gatunki porostów i 3 gatunki grzybów naporostowych. Najliczniejszą grupę porostów stanowiły epifity. Największą liczbę gatunków odnotowano na korze dębów, grabów, sosen i wiązów. Tylko jeden gatunek odnaleziono na podłożu skalnym. Wśród gatunków tworzących biotę rezerwatu 5 jest objętych ochroną prawną w Polsce: Evernia prunastri, Melanelixia fuliginosa, M. subaurifera, Parmeliopsis ambigua, Ramalina pollinaria. Odnaleziono także gatunki wymieniane w Polskiej Czerwonej Liście Porostów Zagrożonych. Wśród nich wystąpił gatunek zaklasyfikowany do kategorii ,,narażone'' (VU): Ramalina pollinaria, 4 gatunki „bliskie zagrożenia" (NT): Arthothelium ruanum, Chaenotheca trichialis, Graphis scripta, Evernia prunastri, 1 gatunek „słabo zagrożony" (LC): Strangospora pinicola, a także Lecanora persimilis, wymagający uzupełnienia danych o rozmieszczeniu (DD). Artykuł nawiązuje do zagadnienia wpływu zanieczyszczeń powietrza na stan bioty porostów oraz zwraca uwagę na rolę dolin rzecznych w zachowaniu różnorodności biologicznej porostów.
Nowe, rzadkie i interesujące gatunki porostów STRESZCZENIE Artykuł przedstawia nowe, rzadkie w skali kraju i interesujące gatunki porostów stwierdzone w latach 2009 - 2010 na terenie Białowieskiego Parku Narodowego. W trakcie przeprowadzonych badań stwierdzono 28 cennych gatunków porostów na 96 stanowiskach. Większość z nich stanowią gatunki zaliczane do reliktów lasu pochodzenia pierwotnego, posiadające wysoką kategorię zagrożenia w kraju. Do szczególnie interesujących należy zaliczyć: Bryoria capillaris, Chaenotheca brachypoda, C. brunneola C.stemonea, Cladonia parasitica, Evernia divaricata, Lecanactis abietina, Melanohalea exasperata, Microcalicium disseminatum, Pertusaria alpina, Usnea barbata, U. ceratina, U. florida, U. glabrescens, U. lapponica, U. wasmuthi. Jeden gatunek - Calicium abietinum został stwierdzony po raz pierwszy w Puszczy Białowieskiej. Ostatnie doniesienia dotyczące czterech stwierdzonych gatunków z obrębu badanego kompleksu: Bryoria capillaris, Usnea barbata, U. lapponica, U. wasmuthi pochodzą z literatury historycznej. Trzy ze stwierdzonych gatunków - Bryoria capillaris, Usnea barbata, U. glabrescens zostały uznane za wymarłe w Puszczy Białowieskiej. Odnotowano owocnikujące okazy Hypogymnia physodes, Parmelia sulcata, Usnea subfloridana co w przypadku tych gatunków jest rzadkim zjawiskiem. Ujawnienie nowych stanowisk gatunków dla których Puszcza stanowi ostatnie, krajowe miejsce występowania, wytwarzanie przez wrażliwe makroporosty dużych, dobrze rozwiniętych plech oraz stwierdzenie apotecjów u gatunków, które rzadko owocnikują wydają się potwierdzać aktualny status Puszczy Białowieskiej (a zwłaszcza Białowieskiego Parku Narodowego) jako najważniejszego w kraju refugium leśnej bioty porostów epifitycznych i epiksylicznych.
Stan zachowania bioty porostów w rezerwatach „Dęby Napiwodzkie" STRESZCZENIE Praca zawiera wykaz gatunków grzybów zlichenizowanych (porostów) stwierdzonych w latach 2006 - 2009 na obszarze dwóch leśnych rezerwatów przyrody - „Dęby Napiwodzkie" i „Koniuszanka II", położonych w południowej części Pojezierza Olsztyńskiego. Odnotowano łącznie 122 taksony („Dęby Napiwodzkie" - 100, „Koniuszanka II" - 84). Najbardziej zróżnicowaną grupę ekologiczną stanowiły epifity (łącznie 118 gatunków), wśród których najwięcej gatunków występowało na korze dębów (71) i grabów (61). Wyróżniona biota porostów obejmuje 14 gatunków objętych w Polsce ochroną („Dęby Napiwodzkie" - 14, „Koniuszanka II" - 11) oraz 49 taksonów zagrożonych w kraju wymarciem („Dęby Napiwodzkie" - 36, „Koniuszanka II" - 29). Stwierdzono także liczną grupę porostów charakterystycznych dla dobrze zachowanych lasów naturalnych (wskaźników niżowych lasów puszczańskich) oraz kilkanaście innych, rzadkich gatunków, o słabo poznanym rozmieszczeniu i statusie w Polsce (np. Arthonia muscigena, Bacidia hemipolia f. pallida, Bacidina neosquamulosa, B. sulphurella, Calicium parvum, Caloplaca lucifuga, Lecanora thysanophora, Lecidella subviridis, Mycobilimbia epixanthoides, Rinodina degeliana, R. efflorescens).
Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis L. STRESZCZENIE
Galanthus nivalis L. jest rzadkim i ściśle chronionym w Polsce geofitem. Znajduje się na wielu
regionalnych czerwonych listach, np. Wyżyny Małopolskiej (VU - narażony na
wymarcie). W Polsce jego naturalne stanowiska zlokalizowane są na południu
kraju, głównie w rejonach górskich Karpat i Sudetów, a także na Wyżynach
Południowopolskich, w tym także w Górach Świętokrzyskich. Na terenie
Świętokrzyskiego Parku Narodowego znane są 3 stanowiska. Gatunek na Bukowej
Górze zajmuje największy areał liczący ok. 30 ha, rozciągając się wzdłuż
grzbietu tego wyniesienia w kwaśnej buczynie niżowej Luzulo pilosae-Fagetum. Drugim stanowiskiem jest Polana Bielnik na
N stoku Łyśca, zajmującym ok. 16 ha. Powierzchnia ta zlokalizowana jest na łące świeżej
ze związku Arrhenatherion oraz w żyznej buczynie karpackiej Dentario
glandulosae-Fagetum. Najmniejszym stanowiskiem tego gatunku na terenie ŚPN,
zajmującym jedynie 0,6 ha jest Skarpa Zapusty, porośnięta niskim lasem grądowym Tilio cordatae-Carpinetum betuli na bardzo stromej skarpie o ekspozycji NW.
Dendrochronologiczna ocena wieku drzew iglastych STRESZCZENIE Praca ma charakter dokumentacyjny i przedstawia wyniki badań dendrochronologicznych dotyczących wieku potencjalnie najstarszych drzew iglastych z wybranych rezerwatów przyrody województwa opolskiego. Badaniami objęto następujące rezerwaty: „Blok", „Boże Oko", „Bażany", „Jaśkowice", „Jeleni Dwór", „Komorzno", „Krzywiczyny", „Przysiecz", „Śmiechowice". Do badań wybrano gatunki drzew iglastych dominujących w rezerwatach przyrody Opolszczyzny: Pinus sylvestris, Larix decidua, Abies alba oraz Picea abies. Próby pobierano świdrem Presslera, a do określenia wieku wykorzystano prostą metodę wykorzystującą krzywiznę słojów rocznych, która pomimo swoich ograniczeń pozwala na dokładniejsze określenie wieku, niż w przypadku zliczenia jedynie lat obecnych na odwiercie nie dochodzącym do rdzenia. Przeprowadzona analiza dendrochronologiczna wykazała, że większość badanych drzew jest starsza, niż podaje literatura dotycząca rezerwatów Opolszczyzny. Z gatunków objętych badaniami najstarsze okazały się sosny i modrzewie osiągające wiek ponad 200 lat i zachowane głównie w rezerwatach „Blok", „Jaśkowice", „Komorzno", „Przysiecz". Najstarszym spośród opróbowanych drzew okazała się sosna z rezerwatu „Komorzno", która osiągnęła wiek 270 lat.
Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) STRESZCZENIE
W latach 2005 - 2010 zebrano materiał faunistyczny do oceny składu
gatunkowego kózkowatych (Cerambycidae)
z obszaru Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego Łącznie stwierdzono
występowanie 69 gatunków co stanowi 36% fauny krajowej.
Występowanie
płazów STRESZCZENIE Artykuł przedstawia skład gatunkowy płazów w Obszarze Chronionego Krajobrazu ,,Pas Pobrzeża na wschód od Ustki" w latach 2008 - 2009. Na powierzchni około 2 km2 wyznaczono 19 zbiorników wodnych (6 stałych i 13 okresowych). Stwierdzono występowanie 10 gatunków płazów: Triturus cristatus, Lisotriton vulgari, Pelobates fuscus, Bufo bufo, Epidelea calamita, Hyla arborea, Pelophylax lessonae, P. esculentus, Rana temporaria i R. arvalis. Większość z nich gody odbywała w niedużych, stałych zbiornikach wodnych z dobrze rozwiniętą roślinnością. Wyniki badań wskazują, iż gęsta sieć małych zbiorników wodnych jest ważnym elementem krajobrazu dla życia wielu gatunków płazów.
Awifauna torfowisk i terenów podmokłych STRESZCZENIE
W ciągu dwóch sezonów lęgowych (lata 2005 i 2006), na terenie Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego,
prowadzono badania ilościowe awifauny lęgowej z wykorzystaniem kombinowanej odmiany metody kartograficznej. Na dwudziestu powierzchniach badawczych,
przeprowadzono w każdym z sezonów po siedem kontroli, w tym sześć rannych i jedną wieczorną. Czas trwania kontroli wynosił od 15 minut do 2,5 godzin,
zależnie od wielkości powierzchni, która mieściła się w przedziale od 1,87 ha do 36,02 ha a łącznie 200,44 ha, co stanowi
około 1,5% całego obszaru parku. Stwierdzono 95 gatunków ptaków z czego za lęgowe uznano 67. Średnie zagęszczenie par lęgowych ptaków na obszarach
podmokłych GLPK wynosiło 27,9 p/10 ha i mieściło się w przedziale od 15,8 p/10 ha na powierzchni Mszar Płociczno I do 98,7 p/10 ha na powierzchni Piaseczenko.
Spośród gatunków lęgowych największą frekwencję występowania miały: pierwiosnek Phylloscopus collybita i bogatka Parus major - 100%, kos Turdus merula i piecuszek
Phylloscopus trochilus po 95%, najniższą natomiast wynoszącą - 5%: min. bąk Botaurus stellaris, bocian czarny Ciconia nigra, trzmielojad Pernis apivorus,
kania czarna Milvus migrans, pliszka cytrynowa Motacilla citreola, droździk Turdus iliacus.
Wpływ
antropogenicznego przekształcenia krajobrazu STRESZCZENIE
Celem badań prowadzonych w latach 2003 - 2009 na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego było scharakteryzowanie pokarmu
puszczyków gniazdujących w środowiskach o rożnym stopniu przekształcenia
antropogenicznego. Wypluwki zbierano w trzech miejscach: w obszarze ochrony
ścisłej Czerwone Bagno (lasy naturalne), w okolicach wsi Olszowa Droga
(sztuczne drzewostany graniczące z rozległymi turzycowiskami) oraz w przykościelnym
parku w Goniądzu (tereny zurbanizowane). Łącznie zgromadzono 363 wypluwek,
z których oznaczono 1127 ofiar. Podstawową ofiarą puszczyków w trzech typach
krajobrazu były ssaki choć ich udział na poszczególnych stanowiskach był
istotnie różny. Gryzonie (podobnie jak ssaki) były najmniej liczne
w Goniądzu a najczęściej występowały w materiale z Czerwonego Bagna. Gryzonie
związane z terenami otwartymi (głównie Microtus
oeconomus) odgrywały największą rolę w pokarmie sów gniazdujących w pobliżu
rozległych turzycowisk (Olszowa Droga). Gryzonie leśne (Apodemus flavicollis i Myodes
glareolus) były najliczniejsze w pokarmie sów gniazdujących na Czerwonym
Bagnie natomiast w materiale z Goniądza nie występowały. Gatunki synantropijne
(Mus musculus i Rattus norvegicus) były rejestrowane jedynie w Goniądzu. Udział
ssaków ryjówkokszatłtnych w pokarmie na Czerwonym Bagnie i w okolicach Olszowej
Drogi był zbliżony (ok. 20% ofiar), w krajobrazie zurbanizowanym ich udział
wynosił zaledwie 6% a jedynym chwytanym gatunkiem był kret Talpa europaea. Ptaki największy udział miały w diecie sów z
Goniądza (ok. 33%)
NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE
Nowe stanowisko Cypripedium calceolus L. (Orchidaceae) STRESZCZENIE
Jednym z najciekawszych i najładniejszych przedstawicieli rodziny Orchidaceae w naszej florze jest obuwik pospolity - Cypripedium
calceolus L. Stanowiska tego gatunku są rozproszone na obszarze całego kraju, jednak największe ich
zagęszczenia znajdują się na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu oraz w południowej
części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Gatunek ten preferuje gleby zasobne w
węglan wapnia. Występuje w prześwietlonych lasach, a także jest częstym składnikiem ciepłolubnych
zarośli i muraw kserotermicznych.
Skoczogonki (Collembola) wydm śródlądowych STRESZCZENIE
W wyniku badań wydm śródlądowych specjalnego obszaru ochrony Wrzosowisko Przemkowskie stwierdzono występowanie
31 gatunków skoczogonków (Collembola).
Badany obszar położony jest na Nizinie Śląskiej, we wschodniej części Borów
Dolnośląskich i obejmuje tereny zdegradowane w wyniku wieloletniej działalności
wojskowej. Na jego powierzchni obecne są odsłonięte wydmy śródlądowe porośnięte
przez zespoły inicjalnych muraw i suchych wrzosowisk, w otoczeniu borów
sosnowych. Badania prowadzono od listopada 2007 r. do września 2008 r. Próby
pobierano z 10 stanowisk różniących się szatą roślinną. Materiał ekstrahowano w aparacie Tullgrena i poprzez flotację. Wśród wykazanych gatunków 2 okazały
się nowe dla fauny Polski: Folsomina onychiurina i Entomobrya handschini.
Większość stwierdzonych gatunków jest szeroko rozpowszechniona, z wyjątkiem
kilku, które uznane zostały za szczególnie interesujące: Hypogastrura kelmendica, Deharvengiurus
denisi, Karlstejnia norvegica, Mesaphorura atlantica i Micranurophorus musci. Wśród wykazanych gatunków na uwagę
zasługują formy glebowo-psammofilne: Mesaphorura atlantica,
XVII Wystawa Grzybów Puszczy Białowieskiej w Hajnówce STRESZCZENIE Na tegorocznej XVII Wystawie Grzybów Puszczy Białowieskiej pokazano ponad 250 gatunków zarówno mikro, jak i makrogrzybów. Okazy prezentowano w kilku grupach tematycznych: grzyby jadalne, trujące, niejadalne, nadrzewne i nadrewnowe, podlegające ochronie gatunkowej oraz mikroskopijne grzyby pasożytnicze roślin. Wśród eksponowanych na wystawie grzybów aż 60 gatunków, czyli prawie 25% wszystkich prezentowanych jest wymieniana w „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce": 16 w kategorii wymarłe i zaginione (Ex) oraz wymierające (E), 14 w kategorii narażone (V), 28 w grupie rzadkie (R) i 2 o nieokreślonym zagrożeniu (I). Pokazano 5 gatunków chronionych i 21 gatunków dopuszczonych do obrotu i handlu przez Ministra Zdrowia. Zaprezentowano także nowe dla Puszczy gatunki: czubajkę gwiaździstą Macrolepiota konradii, ciemnobiałkę popękaną Melanoleuca strictipes, dzwonkówkę czarnoniebieskawą oraz pochwiaka myszatego Volvariella murinella. |