W pierwszej połowie XIX wieku jedyną naturalną ostoją żubra nizinnego była Puszcza Białowieska. Liczebność populacji białowieskiej aż do wybuchu I wojny światowej oscylowała w granicach 350-1898 osobników, a tuż przed wojną odnotowano 727 sztuk żubrów. Wojna, która przetoczyła się przez teren Puszczy, zapoczątkowała dzieło zniszczenia jej fauny. Pierwsze oddziały armii niemieckiej wkroczyły do Puszczy w sierpniu 1915 r. Żubry, które wskutek wieloletniej opieki utraciły obawę przed człowiekiem, pierwsze padły ofiarą pogromu. W marcu 1917 roku obliczenia niemieckiej administracji wykazały zaledwie 121 sztuk żubrów. Po wycofaniu się Niemców, ich niedobitki, a także rekrutujący się z miejscowej ludności kłusownicy, dokończyli dzieło zniszczenia. Wiosną 1919 roku zginął ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej.

Ocalały jedynie żubry w hodowlach zamkniętych - zwierzyńcach i ogrodach zoologicznych. Na koniec 1924 r. ich liczba wynosiła 54 szt., z czego tylko 3 osobniki (w tym: dwa byki i jedna krowa) w Polsce. Stanowiły one prywatną własność księcia von Pless w Pszczynie.

Pierwszym krokiem do restytucji żubra w Polsce w warunkach naturalnych było utworzenie w 1929 r. zwierzyńca dla tych zwierząt. Usytuowany on został przy drodze łączącej Białowieżę z Hajnówką. Nowo zbudowany zwierzyniec o powierzchni 22 ha był podzielony na 3 zagrody - jedną dużą i dwie małe. W jednej z małych zagród umieszczono sztuki pokazowe, które turyści mogli oglądać ze specjalnej trybuny. W 1932 r. rezerwat powiększono przez dobudowanie dużej 37 hektarowej zagrody, przeznaczonej dla żubrów czystej krwi.

W dniu 19.09.1929 r. jako pierwsze przywiezione zostały do Białowieży - pochodzący z Niemiec - samiec Borusse, mający domieszkę krwi żubra kaukaskiego i żubrobizon Kobold - pochodzący z Danii. W dalszej kolejności przywożono: 10.10.1929 r. żubrzycę czystej krwi Bisertę i żubrobizonkę Faworytę oraz 29.08.1930 r. żubrzycę czystej krwi Biscayę i żubrobizonkę Stolce - wszystkie zwierzęta pochodziły ze Szwecji. W 1931 r. przywieziono pochodzące z Niemiec - Hagena i Gatczynę, które nie odegrały żadnej roli w restytucji i wkrótce padły ze starości. Z żubrów przywiezionych do Białowieży nie wzięła udziału w restytucji jeszcze jedna para - przywiezione ze Szwecji - Björnson i Bilma. Björnson zginął w 1935 r. śmiertelnie ranny w pojedynku z Borussem, natomiast od Bilmy nie otrzymano potomstwa ze względu na podeszły wiek.

Rozmnażanie białowieskiej (nizinnej) linii żubrów stało się możliwe dopiero w 1936 r., wtedy bowiem (17.IV) przywieziono do Białowieży 3-letniego byka Plischa z Pszczyny, który miał fundamentalne znaczenie dla restytucji żubrów w Białowieży. Pierwsze cielę po Plischu urodziła Biscaya już w następnym - 1937 r. Było to pierwsze cielę linii nizinnej, jakie urodziło się w Białowieży od początku restytucji.

Konsekwentnie rozwijając w Białowieży hodowlę żubrów czystej krwi, usunięto z rezerwatu w 1936 r. wszystkie mieszańce, które wywieziono do Smardzewic, gdzie trzymano również amerykańskie bizony.

Wojna w 1939 r. zastała w Białowieży 16 szt. żubrów, z tego 3 linii białowieskiej i 13 linii białowiesko-kaukaskiej.

W czasie działań wojennych zwierzęta ocalały i na koniec 1944 roku w białowieskim rezerwacie przebywało 17 żubrów. Natychmiast po wyzwoleniu zapewniono zwierzętom troskliwą opiekę i rezerwat hodowlany wrócił do normalnej pracy. W celu stworzenia lepszych warunków dla rozwijającej się hodowli żubrów przystąpiono do budowy nowego rezerwatu, który oddano do użytku pod koniec 1946 r. Nowo zbudowany rezerwat o pow. 123 ha graniczył bezpośrednio ze starym. Ich łączna pow. wynosiła 203,23 ha.

Mimo niskiej liczebności żubrów nizinnych (4 szt.) prace hodowlane zmierzały do eliminowania z Białowieży żubrów białowiesko-kaukaskich. W latach 1946-1949 wywieziono 22 żubry tej linii. Ostatni żubr białowiesko-kaukaski opuścił Białowieżę 25.IX.1950r.

Pomyślny rozwój hodowli restytucyjnej żubrów w Białowieży po II wojnie światowej pozwolił przejść do utworzenia hodowli wolnej. W polskiej części Puszczy Białowieskiej pierwsze żubry zostały wypuszczone na swobodę w 1952 r., a pierwsze cielę na wolności urodziło się w 1957 r. W okresie 1952-1966 wypuszczono z rezerwatów hodowlanych na wolność 38 żubrów. Od 1967 r. zaprzestano wypuszczana nowych sztuk.

Obecny rezerwat pokazowy żubrów o pow. 27,9 ha powstał w 1937 r. i początkowo był miejscem restytucji tarpana leśnego. Od chwil i zaniechania w tym rezerwacie prac nad restytucją tarpanów i utworzenia w 1955 r. zagrody dla żubrów rezerwat ten spełnia rolę obiektu turystycznego

W 1951 r. zbudowano nowy rezerwat, bezpośrednio przylegający do pokazowego, o pow. 43,12 ha, który stanowi zaplecze dla rezerwatu pokazowego.

Funkcjonowanie rezerwatu przerwał na ok. 10 lat remont kapitalny, który miał go zmodernizować i pozwolić na zwiększenie składu gatunkowego prezentowanych zwierząt. Ponownie rezerwat został udostępniony turystom w grudniu 1988 r.

W rezerwacie, w warunkach zbliżonych do naturalnych, eksponowane są żubry, koniki polskie typu tarpana, łosie, jelenie, sarny, dziki, żubronie (krzyżówka żubra z bydłem domowym), wilki i ryś. Rezerwat pokazowy jest znaczną atrakcją turystyczną, służy również edukacji przyrodniczej młodzieży szkolnej odwiedzającej Białowieżę.

Rezerwat Pokazowy Żubrów jest udostępniony do zwiedzania:

• w okresie od 16 kwietnia do 15 października: codziennie, w godzinach 9:00 – 17:00,
• w okresie od 16 października do 15 kwietnia: od wtorku do niedzieli, w godzinach 9:00 – 16:00.

REZERWAT POKAZOWY ŻUBRÓW JEST NIECZYNNY: 1 stycznia, 7 stycznia, 1 listopada, 25 grudnia oraz w II dzień katolickich i prawosławnych Świąt Wielkanocnych.

tel. 85 681-2398