PNRP 31(2) za 2012 r.

Współczesne występowanie piestrzenicy olbrzymiej Gyromitra gigas (Krombh.) Cooke
w Polsce i ocena jej zagrożenia

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono współczesne rozmieszczenie piestrzenicy olbrzymiej (Gyromitra gigas). W Polsce gatunek ten uznany jest za Narażony (kategoria V). Współcześnie Gyromitra gigas znana jest z 40 stanowisk. Gatunek ten owocnikuje wczesną wiosną i z tego powodu może być często przeoczany. Zagrożenie piestrzenicy olbrzymiej oceniono w oparciu o kryteria IUCN. Oszacowanie na podstawie dostępnych danych rozległości i obszaru występowania, dostępności siedlisk oraz wielkości krajowej populacji wskazuje, że piestrzenica olbrzymia jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym i obecnie niezagrożonym. Zaproponowano dla niej kategorię LC.

Różnorodność florystyczna górnego odcinka doliny rzeki Rawki

STRESZCZENIE

Praca przedstawia wyniki badań składu flory roślin naczyniowych obszaru źródłowego rzeki Rawki. Teren badań położony jest w obrębie Wzniesień Łódzkich (Kondracki 2002) i obejmuje źródłowy odcinek doliny rzeki Rawki w granicach rezerwatu oraz doliny trzech dopływów nie wchodzących w jego skład. Długość badanego fragmentu rzeki wynosi około 26,5 km, a powierzchnia około 3,95 km².

Głównymi celami badań były: inwentaryzacja gatunków roślin naczyniowych, przedstawienie rozmieszczenia populacji gatunków chronionych i rzadkich określenie skali ekspansji i rozmieszczenia populacji gatunków obcych.

Badania prowadzone były w sezonach wegetacyjnych 2008 i 2009. Łącznie odnotowano 384 taksony roślin naczyniowych, należących do 75 rodzin i 236 rodzajów. W analizie wzięto pod uwagę również wybrane wskaźniki - naturalności, antropofityzacji ogólnej oraz kenofityzacji. Odnotowano tu występowanie 60 gatunków pochodzenia obcego, w tym 19 taksonów roślin inwazyjnych. Wskaźnik antropofityzacji ogólnej dowodzi, że flora badanego terenu jest znacznie przekształcona przez człowieka. Stwierdzono tu również występowanie 23 gatunków roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych. Najcenniejszy i najmniej przekształcony przez człowieka fragment doliny Rawki położony jest między miejscowościami Olszewo i Kochanów wraz z dopływem rozpoczynającym się w okolicach wsi Popowo.

Zodarion germanicum C.L. Koch (Araneae, Zodariidae) w Parku Krajobrazowym
im. gen. Dezyderego Chłapowskiego - nowe stanowiska w Wielkopolsce

STRESZCZENIE

Praca prezentuje dwa nowe stanowiska pająka z gatunku Zodarion germanicum w Polsce. Dwa dojrzałe oraz cztery młode osobniki stwierdzono w krajobrazie rolniczym Wielkopolski na terenie Parku Krajobrazowego gen. Dezyderego Chłapowskiego oraz na jego obrzeżach. Cechą charakterystyczną Parku jest mozaikowy krajobraz utworzony przez pola uprawne, gdzie prowadzona jest intensywna gospodarka rolna, oraz sieć pasów leśnych pomiędzy nimi. Jedno ze stanowisk znajdowało się w dobrze nasłonecznionym jednorocznym zadrzewieniu śródpolnym, a drugie na stosie kamieni w okolicy wsi Rąbiń. Osobniki zostały złowione za pomocą pułapek Barbera w ramach badań araneofauny w różnych agroekosystemach. Zodarion germanicum jest gatunkiem południowo- i środkowoeuropejskim, znanym z blisko 50 stanowisk w Polsce, gdzie przebiega północna granica jego zasięgu. Gatunek ten jest umieszczony w „Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce" ze statusem VU - narażony na wyginięcie. Ten myrmekofagiczny pająk żyje w suchych i nasłonecznionych biotopach. Jest on niepospolity w krajobrazie rolniczym, gdzie występuje silna antropopresja. Powyższe opracowanie wykazało, że zarówno stałe (zadrzewienia), jak i efemeryczne (stosy kamieni) elementy krajobrazu są siedliskami rzadszych gatunków pająków.

Wstępne badania chrząszczy wodnych (Coleoptera)
Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego (Polska środkowo-wschodnia)

STRESZCZENIE

W 2009 r. badano centralną i północną część Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego. Wykazano 70 gatunków chrząszczy wodnych z 8 rodzin: Gyrinidae (3), Haliplidae (5), Noteridae (2), Dytiscidae (34), Helophoridae (5), Hydrochidae (1), Hydrophilidae (16) i Hydraenidae (4). Najbardziej interesujące były: Aulonogyrus concinnus, Haliplus immaculatus, Agabus pseudoclypealis, Graphoderus austriacus, Syphrodytes figuratus, Helophorus grandis, Berosus signaticollis i Hydrochara flavipes. Dla A. concinnus teren badań jest ważną częścią wyspy areału na jego skraju północnym; gatunek zasiedla tu prawdopodobnie w sposób ciągły duże rzeki (Wieprz, Bug) i dolne odcinki niektórych ich dopływów. Dwa wykazane stanowiska A. pseudoclypealis wyznaczają nową zachodnią granicę zachodnią występowania tego gatunku i sugerują istnienie wyspy jego areału na Lubelszczyźnie. Blisko północnej granicy zasięgu stwierdzono H. flavipes. Fauna terenu badań była typowa dla dolin średnich i dużych rzek Polski wschodniej, wykazując największe podobieństwo do fauny doliny środkowego Bugu. Najważniejsze dla bogactwa gatunkowego okazały się wody stojące okresowe i trwałe, najwięcej stenotopów (głównie reofili) zasiedlało rzekę Wieprz. Struktura ekologiczna i bogactwo fauny dobrze odzwierciedlały podział terenu badań na część południową, nizinną (należącą do Polesia) i północną, przełomową (należącą do Wyżyny Lubelskiej). W części południowej stwierdzono prawie dwa razy więcej gatunków, a wśród stenotopów dominowały tyrfofile. W części północnej przeważały reofile.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Milechowy" 

STRESZCZENIE

Leśny rezerwat przyrody „Milechowy" położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego. Zajmuje powierzchnię 133 ha, obejmując część Grząbów Bolmińskich oraz Górę Brodową. Rzeźba terenu jest bardzo zróżnicowana, z licznymi wąwozami, jarami oraz wychodniami skalnymi. Na łagodnych wzgórzach rezerwatu dominują zbiorowiska leśne, ponadto obecne są murawy kserotermiczne. Obserwacje prowadzono w latach 2008-2009, badając obecność płazów i gadów oraz biologię wybranych gatunków.
Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba trawna Rana temporaria L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badaniami objęto biologię rozrodu żaby jeziorkowej, żaby wodnej i żaby trawnej.
Głównym zagrożeniem dla herpetofauny są niekorzystne zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody i wysychanie zbiorników. Innymi rodzajami niekorzystnego oddziaływania jest zabijanie migrującej fauny przez samochody oraz przemysł surowców skalnych (tzw. „Białe Zagłębie"), w tym zwłaszcza cementownia „Lafarge" w Małogoszczy.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Biesak-Białogon" 

STRESZCZENIE

Badania prowadzono w latach 2010-2011 w rezerwacie przyrody ,,Biesak-Białogon" i na terenach sąsiednich. Leśny rezerwat przyrody „Biesak-Białogon" w Kielcach położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego. Rezerwat zajmuje powierzchnię 13,08 ha, obejmującą mały staw, obrzeżony przez wychodnie skalne, bory mieszane świeże i bory mieszane wilgotne. Łagodne wzgórza terenu badań (do 366 m n.p.m.) zajęte są głównie przez tereny leśne, obecne są ponadto łąki.
Obserwacje prowadzono w latach 2010-2011, badając obecność płazów i gadów oraz biologię wybranych gatunków. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Pseudepidalea viridis Laur., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L., żaba trawna Rana temporaria L., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L. i zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. Badaniami objęto biologię rozrodu żaby wodnej i żaby trawnej.
Występujące zagrożenia to nadmierna penetracja (głównie przez mieszkańców Kielc), a w konsekwencji m.in. zaśmiecanie, zbieractwo i podpalenia. Stwierdzono również wysychanie małych zbiorników.

Płazy Nadmorskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny

STRESZCZENIE

W trakcie czteroletniej inwentaryzacji prowadzonej na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego odłowiono 1255 żywych osobników płazów należących do 12 gatunków. Stwierdzono, iż najliczniej reprezentowana była ropucha szara, żaba trawna oraz żaby zielone. Mniej licznie występowały żaby moczarowe, traszki zwyczajne oraz ropuchy zielone. Najrzadziej spotykano ropuchy paskówki, traszki grzebieniaste oraz grzebiuszki ziemne. W NPK i jego otulinie nie odnotowano żaby śmieszki.
W 51 spośród 70 spenetrowanych zbiorników wodnych na terenie Parku dochodziło do rozrodu płazów, w tym, w 35 [U1] do prawdopodobnego rozrodu pewnych gatunków. Najcenniejsze pod tym względem miejsca zlokalizowane były na terenie rezerwatów: Bielawa, Mechelińskie Łąki oraz Beka.
W trakcie nocnych penetracji dróg odnaleziono 357 osobników (martwych i żywych) reprezentujących 5 gatunków płazów. Najczęściej pod kołami samochodów ginęły żaby trawne, ropuchy szare oraz żaby brunatne (nie sklasyfikowane do gatunku). Drogi na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, na których stwierdzono dużą śmiertelność płazów znajdowały się przeważnie w pobliżu miejsc ich rozrodu.

Śmiertelność płazów na drogach w latach 1999 i 2009
na trzech wybranych stanowiskach
w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym
i w jego najbliższym sąsiedztwie w Gdańsku 

STRESZCZENIE

Celem pracy było ukazanie śmiertelności płazów na drogach w 3 wybranych punktach Gdańska w trakcie ich wiosennej migracji do środowisk rozrodczych. (ryc. 1). Obserwacje przeprowadzono w 1999 i 2009 r. Kontrolą objęto następujące stanowiska (Ryc. 2):
stanowisko I - ul. Góralska (długość całkowita 2080 m),
stanowisko II - ul. Polanki (długość całkowita 510 m),
stanowisko III - ul. Bytowska (długość całkowita 2420 m).
Drogę w obrębie każdego stanowiska podzielono na różnej długości odcinki, uwzględniając charakterystykę siedliskową - charakter roślinności, zabudowę oraz bliskość zbiorników wodnych wykorzystywanych przez płazy do rozrodu.
Podczas prac terenowych stwierdzono obecność 2602 martwych płazów. Były to: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris, ropucha szara Bufo bufo i żaba trawna Rana temporaria. Najczęstszą ofiarą kolizji była ropucha szara, a następnie żaba trawna, podczas gdy traszka zwyczajna spotykana była bardzo rzadko (Tab. 1). W trakcie obserwacji stwierdzono różnice w liczbie zabitych płazów pomiędzy latami i poszczególnymi stanowiskami (Tab. 1). To ostatnie związane było z liczbą drobnych zbiorników wodnych w pobliżu danego stanowiska, a w ostateczności z wielkością lokalnej populacji płazów. Na stanowisku II w 2009 r. nie stwierdzono martwych zwierząt, ponieważ ruch kołowy na tej ulicy został wstrzymany (Tab. 1). Różnice w śmiertelności stwierdzono na wydzielonych w obrębie stanowisk odcinkach drogi. Była ona największa na tych odcinkach, które sąsiadowały z oczkami wodnymi (Tab. 2). Indeksy śmiertelności (wyrażone liczbą martwych osobników do długości konkretnego odcinka w obrębie stanowiska, jak również do całej długości drogi na danym stanowisku) wykazywały różnice zarówno w obrębie stanowiska, jak i między nimi, i nie były skorelowane z intensywnością ruchu pojazdów (Tab. 3). Zebrane dane wykazały oczywiste różnice w fenologii wiosennych wędrówek w obu latach obserwacji (Ryc. 3). Było to związane z różnymi warunkami pogodowymi (temperatura, opady) panującymi w tych latach.
Na podstawie uzyskanych wyników możliwe jest zaproponowanie rozwiązań prowadzących do redukcji śmiertelności na niektórych drogach Gdańska.

Czy potencjał rozrodczy żubrów maleje?

STRESZCZENIE

Celem pracy było zbadanie parametrów reprodukcyjnych żubrów Bison bonasus z Puszczy Białowieskiej (populacja wolno żyjąca oraz stado zagrodowe) w latach 1971-2010 i porównanie obecnego potencjału rozrodczego żubrów z danymi z lat 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku. Współczynniki płodności zarówno populacji wolno żyjącej jak i żubrów z hodowli zamkniętej były istotnie wyższe w latach 1954-66 niż w ostatnich 10 latach (2001-10), odpowiednio 70,3% i 41,3% dla stada wolnego oraz 76,8% i 63,8% dla żubrów zagrodowych. Na wariancję sukcesu reprodukcyjnego żubrzycy miała wpływ głównie długość okresu reprodukcyjnego samicy, następnie jej płodność i przeżywalność potomstwa powyżej 1. miesiąca życia. Sukces reprodukcyjny samicy wyniósł 6,5 cielęcia w grupie żubrzyc urodzonych w latach 1948-68, istotnie więcej niż w przypadku samic urodzonych w latach 1986-99, a więc cielących się w ostatnich 20 latach (4,9 cielęcia). Rozkład urodzeń cieląt w obrębie roku nie uległ zmianie w porównaniu do danych z pierwszej połowy XX wieku, około 70% porodów miało miejsce od maja do lipca. Również wiek pierwszego wycielenia pozostał niezmieniony (ok. 48 miesięcy). Stosunek płci przy urodzeniu u cieląt z hodowli zagrodowej nie uległ zmianie, natomiast w wolno żyjącej populacji następuje stały spadek udziału samców, różnice są istotne statystycznie. Przedyskutowano możliwe przyczyny malejących parametrów reprodukcyjnych żubrów.

Notatki florystyczne, faunistyczne i mykobiotyczne   

Stanowisko Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. (Thelotremataceae, zlichenizowane Ascomycota)
w rezerwacie „Pupy" (Puszcza Piska) 

STRESZCZENIE

Thelotrema lepadinum jest bardzo rzadkim, wymierającym w skali kraju, objętym w Polsce ścisłą ochroną gatunkiem porostu. Notowany jest najczęściej w starych lasach o charakterze puszczańskim. W czerwcu 2012 roku stwierdzono nowe stanowisko tego porostu w rezerwacie „Pupy" w Puszczy Piskiej. Gatunek ten odnotowano na korze 250-letniego dębu, w zbiorowisku dębowo-świerkowego lasu mieszanego (Querco-Piceetum). Ze względu na złą kondycję drzewa, na którym znaleziono T. lepadinum, jak również brak w rezerwacie ciągłości pokoleniowej forofitów odpowiednich dla tego porostu, jego nowo odkrytą populację uznać można za skrajnie zagrożoną.

Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri w Babiogórskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Diphasiastrum issleri jest jednym z najrzadszych gatunków Polski, notowany na kilkunastu stanowiskach w Sudetach i Karpatach. Na Babiej Górze do tej pory podawany był z kilku stanowisk, jedyne jego potwierdzone aktualnie istniejące stanowisko znajduje się na północnym jej stoku w Szerokim Żlebie. Diphasiastrum issleri rośnie tam w murawie subalpejskiej Calamagrostietum villosae na wys. 1450 - 1457 m n.p.m. Stanowisko to ze względu na stabilność siedliska nie jest zagrożone.