PNRP 32(4) za 2013 r.

Materiały do brioflory Polski Środkowej.
Mchy i wątrobowce rezerwatu leśnego Doliska
(województwo łódzkie)

Streszczenie

Artykuł przedstawia wyniki badań prowadzonych w 2011 roku na terenie rezerwatu leśnego Doliska. Obiekt ten zlokalizowany jest na terenie województwa łódzkiego, w gminie Rogów, w powiecie brzezińskim (19°53'E oraz 51°50'N), miedzy wsiami Stefanów, Przyłęk duży, Józefów oraz Rogów, nieopodal drogi łączącej Łódź z Rawą Mazowiecką (Ryc. 1). Na całym obszarze rezerwatu występuje jeden zespół roślinny Tilio-Carpinetum abietetosum należący do związku Carpinion betuli Issl. 1931 em. Oberd. 1953.
Na terenie rezerwatu Doliska notowano 23 gatunki mszaków - 21 mchów oraz 2 gatunki wątrobowców. Wśród wykazanych taksonów tylko jeden - Dicranum scoparium objęty jest ochroną prawną (ochrona częściowa). Analiza częstości poszczególnych gatunków wykazała, że na badanym terenie dominują gatunki pospolite (10 gatunków, co stanowi około 43% ogółu brioflory). Na terenie rezerwatu Doliska mszaki porastały cztery typy siedlisk: epigeiczne (naziemne), epifityczne (nadrzewne), epiksyliczne (związane z drewnem) oraz epilityczne (naskalne). Przy czym najwięcej mszaków porastało siedliska epifityczne - 14 gatunków. W tej grupie mszaki najchętniej porastały: Quercus petraea (11) oraz Pinus sylvestris (7). Analiza podobieństwa podłoży wykazała, że najbardziej podobne do siebie, pod względem porastających je gatunków są drzewa: Carpinus betulus oraz Abies alba, tworzące wraz z Pinus sylvestris oraz Betula pendula jedną grupę.

Śmiertelność zarodków płazów w Puszczy Białowieskiej, Polska

Streszczenie

Centralna część Puszczy Białowieskiej - ostatniego fragmentu lasów nizinnych Europy o pierwotnym charakterze - objęta jest ochroną ścisłą od ponad 80 lat. Oznacza to, iż bezpośredni wpływ czynników antropogenicznych jest znacznie ograniczony. Podczas pory godowej najliczniejszych lokalnie gatunków płazów: żaby trawnej (Rana temporaria) i żaby moczarowej (Rana arvalis) prowadzono na tym obszarze monitoring wybranych oczek wodnych. Szacowano procent rozwijających się jaj tych płazów. Wykazano, że nie rozwijało się aż do 86% jaj. Po dokładnej obserwacji stwierdzono, że zarodki płazów pokryte były białą, podobną do waty strukturą, która stopniowo powiększała się podczas gdy zarodki przestawały się rozwijać i zamierały. Próbki skrzeku pobrano do analizy laboratoryjnej, która wykazała obecność organizmów grzybopodobnych, w tym przedstawicieli rodzaju Saprolegnia. Przypuszcza się, że organizmy te przyczyniły się do wysokiej śmiertelności jaj płazów. Jednakże wyjaśnienie przyczyn zaobserwowanego zjawiska wymaga dalszych badań.

Zmienność wielkości rogów żubrów nizinnych żyjących w Puszczy Białowieskiej współcześnie
i na przełomie XIX i XX wieku oraz żubrów kaukaskich

STRESZCZENIE

W pracy analizowano pomiary rogów 260 (130 samców i 130 samic) dojrzałych płciowo żubrów nizinnych, żyjących w Puszczy Białowieskiej w latach 1967 - 2012, w wieku od 4 do 20 lat (samce) i od 4 do 27 lat (samice). Materiał dotyczący samców podzielono na 6 klas wiekowych w przypadku samców: 4, 5, 6, 7 - 10, 11 - 14, 15 - 20, natomiast w przypadku samic dodano siódmą, najstarszą grupę wiekową (21-27 lat). U samców obwód rogów u nasady, maksymalny rozstaw rogów są istotnie skorelowane z wiekiem (r=59, r=0,45, p<0,001 odpowiednio) i rosną do wieku około 15 lat życia. Ponadto odległość między końcami rogów jest również dodatnio skorelowana z wiekiem (r=0,34, p<0,01). Trzy pomiary rogów są istotnie skorelowane z oczodołową szerokością czaszki (EctEct) i dlatego byki o najszerszych czaszkach mają rogi najdłuższe, najgrubsze i o największym rozstawie. Natomiast u samic żubra nizinnego najsilniej skorelowana z wiekiem jest długość rogu (r= 0,73, p<0,001), która powiększa się prawie do końca życia jak również maksymalny rozstaw rogów
(r= 0,48, p<0,001), który rośnie do wieku około 15 lat. Krowy o najszerszych czaszkach mają najdłuższe rogi i o największym rozstawie. Większość maksymalnych pomiarów rogów samców żubrów nizinnych ze współczesnej populacji notowana była w klasie wiekowej 11 - 14 lat (maksymalny rozstaw rogów 790 mm, obwód rogu u nasady 395 mm i międzyroże 295 mm) lub w grupie 15 - 20 lat. (długość rogu 550 mm). Maksymalna wartość odległości miedzy końcami rogów zanotowana była w grupie samców 5 i 11 - 14 lat. Natomiast maksymalne wartości pomiarów rogów samic zanotowano w najstarszej klasie wiekowej 21 - 27 lat (obwód rogu u nasady 240 mm i długość rogu 525 mm ) lub w młodszej grupie 15-20 lat (odległość miedzy końcami 525 mm, maksymalny rozstaw 670 mm i międzyroże 265 cm). Uzyskane wyniki porównano z pomiarami rogów dorosłych żubrów z ostatniej naturalnej populacji w Puszczy Białowieskiej, żyjącej na przełomie XIX i XX wieku oraz żubrów kaukaskich. Większość pomiarów rogów współczesnych, dorosłych żubrów nizinnych obu płci jest istotnie większa od danych dla osobników z ostatniej naturalnej populacji w Puszczy Białowieskiej. Pomiary rogów żubrów kaukaskich różnią się nieznacznie od nizinnych żyjących na przełomie XIX i XX wieku z wyjątkiem odległości miedzy końcami i wielkości międzyroża, które u żubrów kaukaskich są istotnie mniejsze. Kształt i wielkość rogów samców i samic różni się istotnie w obu porównywanych populacjach żubrów nizinnych oraz żubrów kaukaskich, co jest jedną z cech dymorfizmu płciowego.

Wilk w Tatrach i na Podtatrzu

Streszczenie

Wilk należy do rodzimych przedstawicieli fauny Tatr. Występuje tu głównie w strefie lasu, rzadziej spotykany wyżej do wysokości 2250m n.p.m. Terytoria zgrupowań drapieżników obejmują zwykle obszar Tatr z sąsiednimi częściami Podtatrza. Ukazujące się informacje o tym gatunku od początku XVIII wieku, informowały jedynie o jego występowaniu i zagrożeniach. W Tatrach Słowackich od roku 1910 do końca lat 40. XX wieku, a w Tatrach Polskich do lat 80. nie stwierdzano stałych ostoi wilka. Obecnie liczebność tego gatunku na obszarze całych Tatr wynosi około 30 osobników. Gatunek ten traktowany jest tutaj jako naturalny drapieżnik, kształtujący struktury zespołów zwierząt kopytnych w unikalnym terenie górskim i bliskim sąsiedztwie. W Tatrach w skład pokarmu wchodzą najczęściej przedstawicieli rodziny jeleniowatych oraz dziki, a z ssaków górskich kozice i świstaki.
Szkody wyrządzane przez wilka wśród zwierząt hodowlanych, głównie owiec, nie są obecnie tak znaczne. W przeszłości, kiedy w Tatrach prowadzono intensywną gospodarkę, drapieżnik pozyskiwał też kozy, krowy, konie i inne. Reakcją człowieka, na czynione i często wyolbrzymiane szkody, było bezwzględne niszczenie tego gatunku, które doprowadziło do wspomnianej jego eksterminacji. Do stosowanych metod polowania należało stosowanie kopanych w ziemi wilczych dołów. Wykorzystywano polowania z bronią palną oraz trucie. Także niszczono małe w norach. Zwierzęta hodowlane skutecznie chroniły psy pasterskie zaopatrzone w kolczaste obroże.

Wahania stanów wody rzeki Kamiennej w latach 1951 - 2010 (profil Piechowice) 

STRESZCZENIE

Dysponując codziennymi obserwacjami stanów wody rzeki Kamiennej w profilu Piechowice, prowadzonych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej dokonano analizy ich zmienności zarówno całego okresu analizy (1951 - 2010) jak i miesięcznym. Ustalono, iż stany wody cechują się tendencją wzrostową, na co główny wpływ miała deforestację lasów Karkonoszy i Gór Izerskich spowodowana zanieczyszczeniami atmosfery przez człowieka. Jest to szczególnie dobrze widoczne od końca lat 70 XX wieku, gdzie notowane są wyższe stany wody. Park Narodowy, obejmujący znaczną część zlewni omawianej rzeki, pomimo iż stanowi najwyższą formą ochrony przyrody w Polsce, był nieskuteczny w zderzeniu z zanieczyszczeniami dostającymi się z atmosfery. Obecnie wskutek ograniczenia emisji szkodliwych związków sytuacja ulega poprawie, lecz pełna odbudowa struktury retencyjne lasu jest procesem długotrwałym. Zaistniała sytuacja jest szczególnie niekorzystna z punktu widzenia ochrony przeciwpowodziowej, gdyż naturalne predyspozycje Kamiennej do częstych wylewów, zostały spotęgowane niezamierzoną (trudna do przewidzenia) ingerencją człowieka w strukturze użytkowania zlewni.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Zróżnicowanie gatunkowe porostów (Fungi lichenisati) wsi Klewinowo
i okolic (Polska Północno-Wschodnia)

STRESZCZENIE

Badania nad lichenobiotą Klewinowa i jego okolic prowadzono w lipcu, sierpniu oraz październiku 2012 r. Na badanym terenie o charakterze rolniczym odnotowano 66 taksonów, z czego 65 w randze gatunku, zgrupowanych w 15 rodzinach. Porosty tego terenu reprezentują wszystkie możliwe formy morfologiczne plech oraz grupy ekologiczne. Pomimo braku cennych okazów z rodzajów: Usnea czy Bryoria o walorach lichenologicznych wsi Klewinowo i okolic świadczyć może obecność 9 gatunków umieszczonych na ,,Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce'' (Cieśliński i in. 2006) oraz 15 taksonów objętych ochroną (Rozporządzenie... 2004).

XIX Wystawa grzybów w Tucholskim Parku Krajobrazowym

Streszczenie

W dniach 2 - 3 października w siedzibie Tucholskiego Parku Krajobrazowego (TPK) w Tucholi odbyła się po raz dziewiętnasty wystawa grzybów zorganizowana przez Tucholski Park Krajobrazowy przy współpracy z Nadleśnictwem Tuchola oraz Polskim Towarzystwem Botanicznym. Wystawę poprzedziły warsztaty dla pracowników parków krajobrazowych terenu województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, nauczycieli i pracowników tucholskiego sanepidu, podczas których w części teoretycznej słuchacze zapoznali się z cechami grzybów oraz zasadami bezpiecznych grzybobrań, a także wskazówkami jak zbierać owocniki na wystawę. Podczas części terenowej zostały zebrane owocniki grzybów, które następnego dnia zostały zaprezentowane zwiedzającym. W trakcie dwóch dni trwania wystawy zostały przeprowadzone warsztaty dla uczniów Technikum Leśnego w Tucholi. Na wystawie zaprezentowano przede wszystkim okazy zebrane w borach sosnowych w pobliżu Tucholi. Zwiedzający mogli obejrzeć 120 gatunków grzybów. Wystawa, jak co roku cieszyła się dużym zainteresowaniem odbiorców.

Polemiki

Czy w ramach restytucji niepylaka apollo w Pienińskim Parku Narodowym
wprowadzono na jego teren mieszańce pienińsko-alpejskie?

Streszczenie

Polemika dotyczy opinii, wysuwanej przez J.S. Dąbrowskiego (2010) oraz J.S. Dąbrowskiego i J. Masłowskiego (2013), że podczas prowadzonej w latach 90. XX w. restytucji niepylaka apollo (Parnassius apollo L) w Pienińskim Parku Narodowym, doszło do „skażenia" natywnej, pienińskiej populacji mieszańcami pienińsko-alpejskimi. Obszerną próbę wyjaśnienia problemu podjęto w 2012 r. (Witkowski i in. 2012).
Obecnie przytoczono w całości oświadczenie mgr inż. Jerzego Budzika - osoby odpowiedzialnej za prowadzenie hodowli niepylaka apollo podczas programu jego restytucji, w którym zaprzecza stawianej przez oponentów tezie.
W swoim oświadczeniu wspomina 1991 rok, w którym pobrano do hodowli 20 gąsienic z Masywu Trzech Koron. Uzyskano wtedy dwie linie hodowlane: P1 i P2 (pełne złoża jaj) oraz dodatkowo niepełne złoża od dwóch samic: PN1 i PN2 odszukanych i składających jaja na terenie Parku. J. Budzik oświadczył też, że linie wsobne P1, P2, PN1 i PN2 oraz mieszańców P1xP2, P2xP1, P1xPN1, PN1xP1, P1xPN2, PN2xP1, P2xPN1, PN1xP2, P2xPN2 i PN2xP2, pomimo udokumentowanego zubożenia genetycznego, były najczystszą populacją pienińską.
Autorzy niniejszej polemiki mają nadzieję, że przedstawiony dokument zakończy dyskusję na ten temat, twierdząc jednocześnie, że jedynym sposobem rozstrzygnięcia sporu mogą być porównawcze badania genetyczne.