Bialowieski Park Narodowy - Dawny Rezerwat Ścisły

Strona główna

Dawny Rezerwat Ścisły

Najstarszą częścią Białowieskiego Parku Narodowego jest teren położony w granicach dwóch Obwodów Ochronnych – Sierganowo i Dziedzinka, znajdujących się w Obrębie Ochronnym Rezerwat. Początki ochrony tego obszaru sięgają 1921 r., kiedy w Puszczy Białowieskiej utworzono 5 rezerwatów. Dwa z nich obejmowały teren dzisiejszego Rezerwatu Ścisłego. Ta część Białowieskiego Parku Narodowego zwana jest też Obszarem Ochrony Ścisłej (OOŚ).

Ta najcenniejsza część parku narodowego położona jest w centralnej części Puszczy Białowieskiej, w widłach rzek Hwoźnej (od północy) oraz Narewki (od zachodu), poprzez które sąsiaduje z najmłodszą częścią Parku, włączoną w jego granice w 1996 r. Od wschodu dawny Rezerwat Ścisły graniczy z Państwowym Parkiem Narodowym Bieławieżskaja Puszcza na Białorusi. Od południowego wschodu wzdłuż tzw. Drogi Browskiej Białowieski Park Narodowy graniczy z lasami zagospodarowanymi nadleśnictwa Białowieża, zaś od południa z Polaną Białowieską.

Na terenie dawnego Rezerwatu Ścisłego dominują lasy, jedynie nad rzekami – Narewką i Hwoźną występują szuwary trzcinowe oraz zbiorowiska turzycowe i roślinność wodna. Spotyka się też podmokłe bezdrzewne płaty roślinności bagiennej. Lasy prezentują dużą różnorodność wynikającą z warunków glebowych. Na najuboższych glebach bielicowych powstałych z piasków rosną bory, w których dominują sosna i świerk. Mamy tu bory świerkowe, bory mieszane i bory bagienne; te ostatnie na torfowiskach wysokich. Większość dawnego Rezerwatu Ścisłego porastają lasy lipowo-grabowo-dębowe – zwane grądami. W dolinach rzek występują lasy olszowo-jesionowe, zaś w bezodpływowych zagłębieniach terenu bagienne lasy olszowe, tzw. olsy.

Główną funkcją parku narodowego jest ochrona wszystkich elementów przyrodniczych, a więc: gleby, stosunków wodnych, szaty roślinnej, świata zwierząt i grzybów, a także zapewnienie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych zachodzących w tym skomplikowanym zespole roślin, zwierząt i grzybów, jakim jest las o charakterze naturalnym. Obszar Parku objęty ochroną ścisłą udostępniany jest do badań naukowych pod warunkiem, że ich prowadzenie nie zakłóca przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych.

Ślady dawnej działalności człowieka na terenie Białowieskiego Parku Narodowego to kurhany wczesnośredniowieczne, ślady dawnych polan, na których uprawiano zboże i rośliny okopowe do podkarmiania zwierzyny, ślady po wypalaniu węgla drzewnego oraz miejsce straceń z okresu II wojny światowej. Nad rzekami Hwoźną i Narewką istniały łąki kośne, obecnie powoli zarastające lasem.

Obszar objęty ochroną ścisłą w Białowieskim Parku Narodowym nie jest lasem, jak każdy inny, gdyż jego drzewostany powstały bez ingerencji człowieka. Jest to las, który nigdy w swojej historii nie był wycięty i nigdy ręka ludzka nie sadziła w nim drzew. Z gospodarczego punktu widzenia jest to las bardzo „nieporządny”: drzewa nie rosną w nim w rzędach, na ziemi leży mnóstwo rozkładającego się drewna. Jednak to właśnie z tego nieporządku bierze swoje źródło jego unikalność, jego wartość, niewyobrażalne bogactwo i różnorodność form życia występujących w jego granicach. Brak w nim wprawdzie wielu elementów, do których przywykliśmy w naszym codziennym otoczeniu. Brak gatunków charakterystycznych dla otwartych przestrzeni (np. wszędobylskich wróbli, gawronów). Jest to jednak w pełni zrekompensowane ilością elementów typowych dla lasu naturalnego (np. muchołówki białoszyje, dzięcioły). Skład gatunkowy roślin, zwierząt i grzybów jest podobny do składu gatunkowego lasu, który porastał Europę w przeszłości, a który został już wiele wieków temu zamieniony przez naszych przodków w pola orne lub las gospodarczy spełniający rolę fabryki produkującej drewno.

Symbolicznymi „drzwiami” do tzw. Rezerwatu Ścisłego jest stara dębowa brama. Wzniesiono ją w 1930 r. według projektu inż. arch. H. Jasieńskiego z Krakowa. Początkowo szokowała niektórych swoją obcą Białowieży stylistyką i tym, że w ogóle była. Obecnie wrosła w krajobraz tak mocno, że jest nieodłącznie kojarzona z Białowieskim Parkiem Narodowym. Stała się symbolem przejścia ze świata cywilizacji do świata nienaruszonej przyrody.

Na terenie dawnego Rezerwatu Ścisłego mamy rzadką okazję zobaczenia całego cyklu życiowego drzewa: od siewki po spróchniałe staruszki z pojedynczymi zielonymi liśćmi. Jest to możliwe dzięki temu, że drzewa nie są tu wycinane, dożywają więc wieku, w którym następuje ich biologiczna śmierć. Szczególną uwagę przykuwają złomy, wywroty i drzewa uschnięte, których ogromna ilość zaskakuje prawie każdego, kto po raz pierwszy znalazł się w takim miejscu. Drzewa obumierają, zaczynają się rozkładać. Ogromne pnie i konary zwalają się na ziemię. Nie jest to jednak zjawisko niepokojące z biologicznego punktu widzenia.

W terenie dawnego Rezerwatu Ścisłego martwe drewno stanowi ok. 30% całej masy drzewnej. Oczywiście w jednym miejscu możemy nie znaleźć ani jednego martwego drzewa, a w innym - prawie wszystkie drzewa mogą już być martwe. Zależy to od fazy rozwojowej drzewostanu, w której znajduje się dany fragment lasu, jak i od szybkości procesu rozkładu drewna. Butwiejące, obumarłe drzewa stanowią doskonałe m iejsce bytowania wielu gatunków organizmów, których liczebność idzie w miliony: od mikroskopijnych bakterii i grzybów po kręgowce - gryzonie (myszy, nornice, koszatki) i ptaki (drozdy, strzyżyki) wijące w nich swe gniazda lub znajdujące dogodne miejsca schronienia. Wiele z nich może rozwijać się i żyć tylko w takim specyficznym środowisku. Do nich należy m.in. pachnica - rzadki gatunek chrząszcza objęty ochroną gatunkową. Chrząszcz ten, jak i inne próchnojady, jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, podobnie jak i inne organizmy, które są związane z martwym drewnem. Spośród ptaków należy do nich żerujący głównie na martwych pniach i gałęziach dzięcioł białogrzbiety.

Rośliny zielne: zioła, trawy, turzyce, paprocie - w miejscach dobrze oświetlonych tworzą zwartą darń, a najwyższe źdźbła traw dorastają nieraz do wysokości dorosłego człowieka. Ta zwarta i wysoka roślinność dostarcza pokarmu zwierzętom i stanowi specyficzne środowisko - mały słoneczny świat owadów, jaszczurek i innych ciepłolubnych stworzeń - oazę ciepła i światła w zimnym półmroku wiekowej Puszczy. Rośliny zielne porastają każdy nadający się do zapuszczenia korzeni skrawek powierzchni: znajdziemy je na ziemi, na martwych drzewach leżących na dnie lasu, jak też i na korze żyjących drzew, jeśli tylko w jej spękaniach zgromadziło się dostatecznie dużo podłoża do zapuszczenia korzeni.

Pomiędzy zwalonymi pniami, pod koronami starych drzew, czyli pod okapem drzewostanu, obok młodych drzewek rosną również krzewy: rodząca orzechy leszczyna, lecznicza kruszyna, przystrajające się jesienią pięknymi owocami: jarzębina, trzmielina i kalina, a w miejscach wilgotnych - czeremcha i porzeczki.

[ wróć ]