Strona główna 
Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody
Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody
|
|
PNRP 27(3) – 2008 r.
Porosty rezerwatu „Krasne” w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej
(północno-wschodnia Polska)
STRESZCZENIE
Praca przedstawia listę gatunków porostów rezerwatu przyrodniczego Krasne w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej. Porosty zasiedlają korę wszystkich gatunków drzew i krzewów, martwe drewno, konstrukcje drewniane i glebę. Zróżnicowanie taksonomiczne lichenobioty jest duże. W wyniku badań terenowych, przeprowadzonych w latach 1999 i 2005 roku, odnotowano 104 gatunki z 46 rodzajów. Najliczniejszy jest rodzaj Cladonia (28 gatunków), Lecanora (10) oraz Ramalina (5). Porosty występują we wszystkich podstawowych formach morfologicznych. Dominują gatunki o formach krzaczkowatych (38,5%). Porosty o plechach skorupiastych i listkowatych są mniej pospolite ich udział wynosi odpowiednio 34,6% i 23,1%. Porosty o plechach plakodiowych i łuseczkowatych liczą tylko po 2 gatunki. Spośród 104 gatunków 8 umieszczonych jest na lokalnej liście gatunków ginących i zagrożonych (CIEŚLIŃSKI 2003b): Chaenotheca phaeocephala (EN), Bacidia subincompta i Cladonia turgida (VU), Cladonia portentosa, C. squamosa, C. sulphurina (NT) oraz Cladonia ramulosa i Ramalina motykana (DD). Na czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce (CIEŚLIŃSKI, CZYŻEWSKA, FABISZEWSKI 2003) znajduje się 29 gatunków: 1 w kategorii na granicy wymarcia (CR), 12 – wymierających (EN), 9 – narażonych (VU), 6 – bliskich zagrożeniu (NT) oraz 1 o niedostatecznych danych (DD). Wśród 104 gatunków odnalezionych w rezerwacie Krasne 30 znajduje się pod ochroną prawną, 24 pod ochroną ścisłą i 6 częściową.
Materiały do brioflory „Lasu Nadwelskiego” planowanego rezerwatu przyrody
(Welski Park Krajobrazowy)
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono wyniki jednodniowej eksploracji briologicznej w dolinie rzeki Wel na odcinku od Lidzbarka do Kurojad dokonanej podczas terenowych warsztatów Sekcji Briologicznej PTB w kwietniu 2007 r. Na badanym odcinku rzeka płynie w wąskiej dolinie o charakterze rynny polodowcowej ze stromymi zboczami porośniętymi grądem zboczowym oraz borem sosnowym. Zanotowano 112 gatunków i 1 odmianę mszaków, w tym 102 mchy i 10 wątrobowców, 19 gatunków objętych jest ochroną prawną. Pod względem ekologicznym stwierdzone mszaki wykazują wyraźną specjalizację związaną ze zróżnicowaniem warunków siedliskowych. Tylko 15 gatunków to taksony eurytopowe o szerokim spektrum zajmowanych podłoży. Najwięcej gatunków wystąpiło wyłącznie na ziemi – 57. Dość liczna okazała się też grupa mszaków wyłącznie nadrzewnych – 19 oraz związanych ze spróchniałym drewnem – 14. Na kamieniach oraz siedliskach skało-podobnych odnotowano 8 gatunków, W omawianym fragmencie doliny Welu zanotowano także mszaki, które w ostatnich latach wykazują w Europie Centralnej wyraźne tendencje do rozprzestrzeniania się. O wartości briologicznej badanego obiektu, oprócz obecności gatunków chronionych (19), decyduje też występowanie dużej grupy epifitów, spośród których zanotowano wiele gatunków coraz rzadziej spotykanych w kraju (10), a także gatunków tzw. górskich, które na niżu występują zawsze w dużym rozproszeniu (9).
Zarzyczka górska (Cortusa matthioli L.) w Gorcach (Karpaty Zachodnie)
STRESZCZENIE
Zarzyczka górska Cortusa matthioli jest gatunkiem europejskim o wyraźnie dysjunktywnym zasięgu obejmującym Alpy, Karpaty i góry Półwyspu Bałkańskiego oraz północno-wschodnie obszary naszego kontynentu. W Polsce reprezentuje grupę gatunków ogólnogórskich. Jest to roślina rzadka, z naszego kraju znana zaledwie z kilku pasm w Karpatach. Od 2001 roku objęta jest całkowitą ochroną gatunkową. Zamieszczona została również na Czerwonej Liście (kat. R – gatunek rzadki, potencjalnie zagrożony) oraz w Czerwonej Księdze (kat. LR – gatunek niższego ryzyka). W Gorcach znane są cztery rejony obfitego występowania zarzyczki górskiej, zlokalizowane w górnych częściach dolin potoków: Łopuszna, Koninka, Roztoka oraz Kamienica (Ryc. 1). Zarzyczka rośnie tu w korytach potoków, szczególnie często i licznie w mszarnikach źródliskowych, na stromych skarpach nad strumieniami. Jest to roślina związana z mokrymi i stosunkowo żyznymi glebami o znacznej zawartości węglanu wapnia. Na terenie Gorców występuje najczęściej i najliczniej w mszarnikach źródliskowych, w płatach zespołu Cratoneuretum falcati. Znacznie rzadziej gatunek ten występuje w nieco bardziej ocienionych płatach źródlisk, nawiązujących w pewnym stopniu do fitocenoz zbiorowiska Caltha laeta-Chaerophyllum hirsutum lub ziołorośli z lepiężnikiem białym Petasitetum albi. Pojedyncze osobniki rosną także bezpośrednio na kamieńcach nad strumieniami w mało zwartych płatach zespołu lepiężnika wyłysiałego Petasitetum kablikiani. Na największym stanowisku zarzyczki w Gorcach, w dolinie Łopusznej występuje przynajmniej kilkanaście tysięcy osobników, na wysokości 1010-1220 m n.p.m. W dolinie Koninki populacja liczy ok. 1500-2000 osobników (970-1030 m n.p.m.), a w dolinie Kamienicy ok. 2000-2500 osobników (1040-1130 m n.p.m.) Najmniejsza jest populacja w dolinie potoku Roztoka, gdzie stwierdzono ok. 250 osobników na wysokości 1090-1160 m n.p.m. (Tab. 1). Na większości stanowisk liczne są zarówno okazy kwitnące, jak i młodociane, znaczny jest także udział siewek, co świadczy o tym, że stan gorczańskich populacji jest dobry. Przeprowadzone badania pokazują, że zasoby zarzyczki na terenie Gorców są znacznie większe niż do tej pory sądzono (Tab. 2). Ze względu na dużą liczebność oraz skrajną niedostępność (brak szlaków turystycznych, dróg leśnych, a nawet ścieżek) populacje gorczańskie wydają się być zupełnie niezagrożone. Wszystkie opisane powyżej stanowiska znajdują się na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego.
Wioślarki (Cladocera) rezerwatu „Mianów” koło Poddębic (województwo łódzkie)
STRESZCZENIE
Praca dotyczy fauny wioślarek (Cladocera) rozlewiska rezerwatu „Mianów” (gmina Lutomiersk, powiat Pabianice, województwo Łódź). Fauna wioślarek badana była w ciągu kolejnych dwóch lat: 2006 – 2007. Zwracano uwagę nie tylko na sam fakt wystąpienia lub braku danego gatunku, ale też na masowość, dominację poszczególnych gatunków i cykliczność rozmnażania. Podobieństwo faunistyczne w ciągu kolejnych dwóch lat wskazuje na dużą stałość składu gatunkowego. Ogółem stwierdzono obecność 34 gatunków wioślarek należących do 6 rodzin: Sididae – 2 gatunki, Daphniidae – 11, Macrothricidae - 5, Chydoridae - 14, Bosminidae -1 i Polyphemidae – 1 gatunek. U 25 gatunków zaobserwowano rozmnażanie biseksualne. Gatunkami najczęściej łowionymi i najdłużej utrzymującymi się były: Daphnia longispina, D. pulex, Scapholeberis mucronata, Macrothrix laticornis, Iliocryptus sordidus, Chydorus sphaericus i Alona rectangula. Na uwagę zasługuje stwierdzenie, aż 5 gatunków z rodziny Macrothricidae, spośród których trzy są nowymi gatunkami dla środkowej Polski: Lathonura rectirostris O.F. MULLER, Streblocerus serricaudatus (S. FISCHER) i Acantholeberis curvirostris (O.F. MULLER). W badanym rozlewisku wystąpiły też tak rzadkie w skali kraju gatunki jak: Simocephalus serrulatus (KOCH), Ceriodaphnia setosa MATILE i Scapholeberis microcephala LILLIEBORG.
Materiały do znajomości żądłówek (Hymenoptera, Aculeata)
Spalskiego Parku Krajobrazowego i terenów przyległych
STRESZCZENIE
W latach 1981-2007 badano żądłówki w Spalskim Parku Krajobrazowym i terenach przyległych, głównie w siedliskach otwartych. W zebranym materiale (946 okazów) stwierdzono 174 gatunki żądłówek, w tym 139 w Parku i 35 na terenach przyległych do niego. Udział gatunków zagrożonych i rzadkich wśród żądłówek Parku wynosi 15,9%. W siedliskach otwartych i leśnych badanego terenu stwierdzono po 10 gatunków zagrożonych. Wykazano 130 gatunków żądłówek nowych dla Parku. Tym samym łączna liczba taksonów Aculeata znanych obecnie z SPK wynosi 202. Do interesujących żądłówek w Parku należą: Chrysis iris, Dolichurus corniculus, Miscophus postumus i Hylaeus gredleri. Natomiast na terenach przyległych do SPK na uwagę zasługują: Chrysis rutilans, Pemphredon austriacus, Lestica alata i Proanthidium oblongatum.
Wpływ pogody i pory dnia na aktywność pachnicy dębowej (Osmoderma eremita SCOP.)
oraz ich konsekwencje dla monitoringu
STRESZCZENIE
W warunkach północnej Polski dojrzałe drzewa w alejach przydrożnych są miejscem występowania pachnicy dębowej Osmoderma eremita – zagrożonego gatunku chrząszcza, chronionego w krajach UE na mocy Dyrektywy Habitatowej. Dla opracowania skutecznych planów ochrony pachnicy, konieczna jest inwentaryzacja stanowisk tego gatunku. Szybką i tanią metodą oceny zasiedlenia drzew są bezpośrednie poszukiwania owadów i ich pozostałości (szczątki, odchody larw, fragmenty kokolitów) w dziuplach. Wykrywalność jest jednak zaniżona przez brak dostępności wielu dziupli, a ponadto szczątki mogą pozostawać w drzewie nierozłożone przez wiele lat, stąd ich obecność nie zawsze świadczy o aktualnym zasiedleniu. Dodatkowe informacje odnośnie zasiedlenia, istotne zwłaszcza w przypadku niedostępnych dziupli, mogą zostać uzyskane dzięki obserwacjom dorosłych chrząszczy przy otworach dziupli. Zbadaliśmy zasiedlenie drzew w oparciu o obydwie metody. Obserwacje imagines były powtarzane przez okres 34 dni (31 VII – 4 IX 2004). Liczba zasiedlonych drzew została oceniona w oparciu o metodę rozrzedzania (rarefaction). Dzięki poszukiwaniom pozostałości potwierdziliśmy zasiedlenie 9 drzew, zaś dzięki obserwacjom chrząszczy 18 z 54 drzew odpowiednich do zasiedlenia (łącznie 22 drzewa). Jednorazowa kontrola oparta o obydwie metody pozwalała wykryć 35% zasiedlonych drzew, zaś 5 kontroli – ponad 70%. Stwierdziliśmy pozytywną korelację pomiędzy temperaturą powietrza i liczbą obserwowanych chrząszczy. Szczyt aktywności pachnic przypada na godziny popołudniowe (pomiędzy 14:30 a 16:30, kiedy temperatury przekraczają 26˚C), które okazały się najbardziej odpowiednią porą do inwentaryzacji pachnicy.
Płazy Wigierskiego Parku Narodowego i jego otuliny
STRESZCZENIE
Zmiany środowiska zachodzące w ostatnich latach, prowadzące często do dewastacji naturalnych siedlisk, powodują obniżenie liczebności oraz różnorodności gatunkowej batrachofauny. Długoterminowe badania płazów szczególnie na terenach chronionych mogą przyczynić się do efektywnej ochrony tej grupy kręgowców. Celem prowadzonych badań było określenie rozmieszczenia i liczebności poszczególnych gatunków płazów na terenie Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) oraz wytypowanie miejsc szczególnie niebezpiecznych na drogach, na których giną one w trakcie wędrówek. Oceniono także zależności między liczebnością tych zwierząt a wybranymi parametrami morfometrycznymi, wskaźnikiem trofii Carlsona i liczbą gatunków ryb w 19 wybranych jeziorach. Badania przeprowadzono na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1996 – 1998. Podczas badań terenowych stosowano odłów płazów, prowadzono nasłuchy głosów godowych samców a także poszukiwano płazów nocą na drogach, w świetle latarek i reflektorów samochodowych. Schwytane osobniki oznaczano do gatunku a u osobników dojrzałych oznaczano płeć. Ogółem odłowiono 3321 osobników należących do 12 gatunków. Obecność płazów stwierdzono na 109 stanowiskach, ale tylko na 82 obserwowano ich rozród. Najpospolitszymi gatunkami WPN są: żaba trawna, ropucha szara, traszka zwyczajna i żaba moczarowa. Mniej liczne były: żaba jeziorkowa, żaba wodna, grzebiuszka i rzekotka. Do najrzadszych, występujących tylko w niektórych rejonach Parku, należy kumak nizinny, traszka grzebieniasta, ropucha paskówka i ropucha zielona. Na terenie WPN nie stwierdzono żaby śmieszki. Spośród 11 obserwowanych na drogach gatunków, najczęściej spotykano ropuchę szarą i żabę trawną, które stanowiły 72% wszystkich znalezionych martwych płazów. Zebrane dane posłużyły do wyznaczenia fragmentów dróg, na których ginie najwięcej tych zwierząt (Ryc. 1). Stwierdzono, że letnia liczebność traszki zwyczajnej zmniejsza się wraz ze wzrostem głębokości i powierzchni zbiornika, natomiast zarówno letnie jak i wiosenne zagęszczenie osobników tego gatunku wzrasta wraz ze wzrostem wskaźnika trofii Carlsona. W jeziorach głębszych występuje mniejsza liczba gatunków płazów. Liczbę tę ograniczała także liczba gatunków ryb drapieżnych, choć zależność ta nie była statystycznie istotna.
Duży rezerwat przyrody podstawą zintegrowanej ochrony rozproszonych
populacji roślin stepowych w okolicach Pińczowa
STRESZCZENIE
Góry Pińczowskie to wapienne wyniesienie Wyżyny Małopolskiej, ciągnące się z północnego zachodu, przez Pińczów w kierunku południowo-wschodnim aż do Stopnicy. Obszar ten w wyższych położeniach porastają ciepłolubne murawy z udziałem gatunków charakterystycznych dla formacji stepowych. Najcenniejszym jest dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia, mający w tym regionie 4 stanowiska naturalne i 1 zastępcze. Inne rośliny stepowe, rzadko notowane we florze to miłek wiosenny Adonis vernalis, len włochaty Linum hirsutum, wiśnia karłowata Cerasus fruticosa oraz ostnice - włosowata Stipa capillata i Jana S. joannis. Ponadto znajdują się tu stanowiska niezwykle rzadkich gatunków submediterrańskich jak szyplin jedwabisty Dorycnium germanicum, groszek szerokolistny Lathyrus latifolius i rezeda mała Reseda phyteuma. Małe populacje tworzą też - storczyk drobnokwiatowy Orchis ustulata, dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis, palczatka kosmata Bothriochloa ischaemum, turzyca niska Carex humilis. Nagromadzenie tak licznych rzadkości florystycznych na stosunkowo niedużym terenie zachęciło badaczy przyrody do podjęcia starań o rezerwatową ochronę najcenniejszych fragmentów Gór Pińczowskich. W wyniku tych starań dla ochrony muraw stepowych w 1960 r. został utworzony rezerwat florystyczny „Skowronno” (1,93 ha). Nie było w nim jednak stanowisk Carlina onopordifolia, który w tym regionie tworzy trzecią pod względem liczebności populację w Polsce. Zatem rezerwat „Skowronno” nie odgrywa istotnej roli w odniesieniu do najważniejszych gatunków stepowych, tworzących małe, izolowane populacje. Nie chroni on także w optymalnym stopniu wszystkich zespołów kserotermicznych, występujących w Górach Pińczowskich, lecz tylko ich fragmenty (Adonido-Brachypodietum, Inuletum ensifoliae, Sisymbrio-Stipetum capillatae, Origano-Brachypodietum i Thalictro-Salvietum pratensis). Skuteczną ochronę małych populacji roślin kserotermicznych i łąkowych może zapewnić tylko duży rezerwat przyrody, gdyż jedynie na większych obszarach, wolnych od intensywnej gospodarki rolnej i przemysłowej można stworzyć optymalne warunki do integracji podzielonych, oderwanych od siebie ugrupowań roślinnych. Dlatego proponuje się objęcie ochroną rezerwatową całego południowego stoku wzniesienia na zachód od Pińczowa, łącznie z rezerwatem „Skowronno” oraz część stoku położonego na wschód od miasta, po miejscowość Pasturka (Ryc. 1). Natomiast oderwane stanowiska Carlina onopordifolia i innych gatunków kserotermicznych w miejscowości Bogucice należy chronić jako użytek ekologiczny.
Ochrona szaty roślinnej w aktualnej strukturze rezerwatów przyrody w Polsce
STRESZCZENIE
Praca dotyczy aktualnej struktury liczbowej, powierzchniowej i przedmiotowej rezerwatów przyrody w Polsce oraz roli tej formy ochrony w zachowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej. W ostatnich kilku latach sieć rezerwatowa wyraźnie się wzbogaciła, bowiem od 2001 r. przybyło 131 nowych rezerwatów o łącznej powierzchni 21778 ha, a jednocześnie utraciło podstawę prawną 13 jednostek o powierzchni 4498 ha. Dokonano też korekty granic ponad 30% wcześniej utworzonych rezerwatów. W końcu 2007 r. rejestr obejmował już 1420 rezerwatów zajmujących łącznie 169273 ha (średnia pow. wynosi 119,21 ha), tj. 0,54% powierzchni kraju. Najwięcej rezerwatów utworzono w woj. mazowieckim (176), a najmniej w opolskim (35) – jest to więc 5-krotna różnica. Najbardziej rozpowszechnionym typem środowiska w rezerwatach są lasy i jednocześnie rezerwaty leśne są najliczniejsze we wszystkich województwach. Ich udział w liczbie wynosi od 25,81% w woj. zachodniopomorskim do 73,02% w woj. śląskim. Chroni się w nich od 10,76% powierzchni objętej rezerwatami (w woj. kujawsko-pomorskim) do 75,21% (w woj. opolskim) przy przeciętnej 37,54% w skali kraju. W rezerwatach przyrody (nie tylko leśnych) znalazło ochronę około 80 zespołów leśnych i około 15 zespołów zaroślowych (krzewiastych). Inne typy rezerwatów, odgrywające istotną rolę w ochronie przyrody to obiekty torfowiskowe (161), florystyczne (152), faunistyczne (136) i krajobrazowe (132). W ochronie roślinności i flory ważne są także rezerwaty nieleśne, a więc florystyczne, stepowe, halofilne, torfowiskowe i wodne. Wspomagającą rolę odgrywają rezerwaty faunistyczne, krajobrazowe i przyrody nieożywionej (geologiczne). Pod względem siedliskowym specyficzną grupę tworzą rezerwaty stepowe, obejmujące silnie nasłonecznione stoki oraz halofilne, występujące na siedliskach zasolonych. Rezerwaty wodne skupiają interesującą florę i faunę oraz bardzo bujne zespoły roślinne, będące często siedliskiem ptaków wodno-błotnych. Niektóre obiekty zyskały bardzo wysoką rangę ogólnoświatową, bowiem zostały wpisane na listę Konwencji Ramsarskiej o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe jako siedliska ptaków terenów mokradłowych. Jeden rezerwat florystyczny (Jezioro Łuknajno) został wpisany na światową listę rezerwatów biosfery. |
