,,PNRP’’ 34(3) – 2015 r.

Ekspansja Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758)
(Lepidoptera: Papilionidae) na Podkarpaciu w latach 2010-2014

STRESZCZENIE

Artyku³ prezentuje ekspansjê motyla Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758), gatunku chronionego i nara¿onego na wyginiêcie w Polsce. Autorzy prace terenowe prowadzili w latach 2010-2014 w regionie Podkarpacia obejmuj±cym cztery makroregiony (Beskidy Lesiste, Beskidy ¦rodkowe, Pogórze ¦rodkowobeskidzkie i Kotlina Sandomierska). £±cznie praca prezentuje 101 rekordów z 60 stanowisk rozmieszczonych w 27 (w tym 23 nowych) kwadratach UTM. W zwi±zku z du¿a liczb± obserwacji dokonanych przez autorów oraz d³ugim okresem prowadzonych badañ ustalono rozk³ad czasowy pojawu postaci dojrza³ych na Podkarpaciu. Tak znaczny wzrost stanowisk, I. podalirius na Podkapraciu mo¿na t³umaczyæ wspó³wystêpowaniem wielu korzystnych dla tego gatunku czynników. Do najistotniejszych mo¿na zaliczyæ zmiany zachodz±ce ostatnimi laty w rolnictwie, oraz zmiany klimatyczne. W Polsce przebiega pó³nocna granica zasiêgu I. podalirius, co wi±¿e siê z fluktuacjami liczby stanowisk. W takim przypadku bardzo wa¿ne dla ochrony gatunku jest zachowanie odpowiedniej liczby siedlisk które mo¿e zasiedliæ podczas okresowych ekspansji.

Stan poznania motyli (Lepidoptera)
Parku Krajobrazowego Miêdzyrzecza Warty i Widawki 

STRESZCZENIE

W Parku Krajobrazowym Miêdzyrzecza Warty i Widawki w latach 2011-2014 prowadzono badania maj±ce na celu poznanie zró¿nicowania gatunkowego i rozmieszczenia motyli w parku. Owady od³awiano na siedmiu sta³ych powierzchniach, zlokalizowanych w najcenniejszych przyrodniczo obszarach parku. By³y to: dolina Warty w Stroñsku, zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Grabi", zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy „Góry Wapienne", rezerwat „Winnica", rezerwat „Ho³da", rezerwat „Korzeñ" i u¿ytek ekologiczny „Góra Charlawa". Ogó³em stwierdzono 837 gatunków z 53 rodzin, w tym 76 gatunków nowych dla województwa ³ódzkiego. W zebranym materiale na uwagê zas³uguj± 2 gatunki nie wykazywane dotychczas w Polsce (Blastobasis glandulella i Phalonidia udana) oraz 9 gatunków z „Czerwonej listy zwierz±t gin±cych i zagro¿onych w Polsce" (Zygaena carniolica, Apomyelois bistriatella, Papilio machaon, Limenitis populi, Apatura ilia, Apatura iris, Lycaena dispar, Drymonia velitaris, Nola cristatula). W zebranym materiale wyró¿niono ponadto 33 gatunki rzadko notowane w Polsce, do których nale¿± m.in.: Eriocrania chrysolepidella, Depressaria sordidatella, D. ultimella, Hypatopa inunctella, Coleophora coronillae, C. silenella, Stomopteryx remisella, Syncopacma cinctella, Anarsia spartiella, Endothenia nigricostana, Lobesia virulenta, Eucosma aemulana, Notocelia tetragonana, Barbara herrichiana, Pammene giganteana, Oxyptilus distans i Glyptoteles leucacrinella. Liczba motyli wykazanych w parku stanowi 25,7% fauny tej grupy owadów w Polsce. 

Zmiany w ichtiofaunie potoku Czerwona Woda (Park Narodowy Gór Sto³owych)
po wybudowaniu zbiornika zaporowego

STRESZCZENIE

W ramach ichtiologicznego monitoringu cieków PNGS badania przeprowadzono we wrze¶niu 2014 roku. Mia³y one dwa g³ówne cele: A/ ocenê sk³adu gatunkowego, rozsiedlenia, zagêszczenia i struktury populacji dominuj±cych, rodzimych gatunków ryb po up³ywie 5 lat w potoku Czerwona Woda. Ryby ³owi³a ta sama ekipa na tych samych stanowiskach i tym samym sprzêtem jak w poprzednim okresie. B/ ze wzglêdu na to, ¿e zmieni³ siê sk³ad gatunkowy ichtiofauny zbiornika „Na Czerwonej Wodzie" w wyniku prywatnych samowolnych introdukcji, w którym znalaz³o siê kilka obcych i inwazyjnych gatunków ryb postanowiono spu¶ciæ z niego wodê w celu ich usuniêcia z terenu PNGS. Stwierdzono, ¿e poza rodzimym pstr±giem potokowym w tym górskim zbiorniku wystêpuje licznie p³oæ (Rutilus rutilus), okoñ (Perca fluviatilis), kr±p (Abramis bjoerkna), lin (Tinca tinca), oraz dwa gatunki uznane za inwazyjne w Polsce, s± to: kara¶ srebrzysty (Carassius gibelio) i rak prêgowaty (Oronectes limosus). £±cznie na 6 stanowiskach zlokalizowanych na potoku z³owiono 59 pstr±gów potokowych (Salmo trutta m. fario). Badania monitoringowe wykaza³y zmniejszenie siê zasiêgu wystêpowania pstr±ga w Czerwonej Wodzie oraz spadek jego zagêszczenia i biomasy. Osobniki o d³ugo¶ci ca³kowitej ponad 22 cm nie zosta³y stwierdzone. Obecno¶æ obcych gatunków ryb w akwenie „Na Czerwonej Wodzie' to b³êdna i samowolna dzia³alno¶æ zarybieniowa „cz³owieka z wiadrem". Wed³ug naszej oceny w zbiorniku pozosta³a pewna ilo¶æ narybku p³oci i okonia, co grozi ich ponown± „eksplozj± populacyjn±" w efekcie czego kosztowny i pracoch³onny zabieg od³owienia niepo¿±danych gatunków ryb na terenie PNGS trzeba bêdzie powtórzyæ za 4-5 lat.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Bia³e £ugi" 

STRESZCZENIE

Torfowiskowy rezerwat przyrody „Bia³e £ugi" znajduje siê w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego (powiat kielecki, gmina Daleszyce). Powierzchnia rezerwatu wynosi 408,44 ha, z czego wiêkszo¶æ stanowi± torfowiska wysokie i przej¶ciowe. Ze zbiorowisk le¶nych najwiêkszy udzia³ maj± olsy, ³êgi, bór bagienny, bór mieszany i bór ¶wie¿y, ponadto znaczny udzia³ maj± zbiorowiska zaro¶lowe. £±ki zajmuj± zaledwie 6% powierzchni rezerwatu. Jedyne wiêksze cieki to dwa potoki - Czarna, która ma swoje ¼ród³o w po³udniowej czê¶ci rezerwatu, a tak¿e jej bezimienny, lewy dop³yw. Pozosta³e cieki to rowy melioracyjne, odwadniaj±ce torfowisko. W rezerwacie wystêpuj± s± tylko niewielkie zbiorniki, zlokalizowane g³ównie w czê¶ci po³udniowej, gdy¿ na Czarnej obecne s± rozlewiska bobrowe.
Badania przeprowadzono w latach 2013-2014. Celem prowadzonych obserwacji by³o okre¶lenie wystêpowania, rozmieszczenia i fenologii p³azów i gadów, a tak¿e zagro¿eñ oraz warunków ochrony.
W rezerwacie „Bia³e £ugi" obserwowano obecno¶æ nastêpuj±cych gatunków p³azów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba moczarowa Rana arvalis Nilss. i ¿aba trawna Rana temporaria L. Fauna gadów by³a reprezentowana przez nastêpuj±ce gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. Przeprowadzono równie¿ obserwacje fenologiczne dwóch gatunków p³azów: ropuchy szarej i ¿aby trawnej.
Powa¿nym zagro¿eniem jest melioracja ³±k nale¿±cych do wsi S³opiec, znajduj±cych siê na pó³noc od rezerwatu. Wi±¿e siê to faktycznie z osuszaniem terenu, co powoduje zachwianie stosunków wodnych w s±siednich „Bia³ych £ugach". Innym niebezpieczeñstwem jest obecno¶æ we wsi Huta Szklana fermy drobiowej, po³o¿onej niespe³na 1 km na po³udniowy zachód od granicy rezerwatu. Zanieczyszczenia z fermy mog± przenikaæ do wód gruntowych, powoduj±c ska¿enie wód torfowisk i zbiorników. Mniejszym zagro¿eniem jest penetracja przez miejscow± ludno¶æ, która tu okresowo zbiera grzyby i owoce runa le¶nego. 

Herpetofauna rezerwatu przyrody „S³opiec" i zalewu w Borkowie

STRESZCZENIE

Torfowiskowo-le¶ny rezerwat przyrody „S³opiec" po³o¿ony jest w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego, w s±siedztwie wsi Zache³mie, 12 km na po³udniowy wschód od Kielc. Rezerwat obejmuje powierzchniê 8,18 ha, z czego wiêkszo¶æ stanowi± podmok³e tereny torfowisk, obecnie w du¿ej czê¶ci wyparte przez zbiorowiska le¶ne, g³ównie gr±dy, olsy, lasy mieszane i bory mieszane. G³ównym przedmiotem ochrony jest torfowisko przej¶ciowe po³o¿one w niecce terenowej w dolinie rzeki Belnianki, a ¶ci¶lej - wystêpuj±ce tam rzadkie gatunki ro¶lin bagiennych.
Badano tak¿e zalew w Borkowie, znajduj±cy siê w odleg³o¶ci 1,2 km na po³udniowy zachód od rezerwatu. Jest to sztuczny zbiornik na rzece Belniance, wykorzystywany jako teren rekreacyjny, g³ownie w charakterze k±pieliska oraz do uprawiania sportów wodnych i wêdkarstwa. Powierzchnia zalewu to 35 ha, a jego g³êboko¶æ dochodzi do 2,5 m. W trakcie badañ penetrowano równie¿ najbli¿sze okolice zalewu, a¿ do drogi powiatowej S³opiec-Borków. Ca³y teren badawczy (³±cznie z rezerwatem „S³opiec") obejmowa³ 192 ha.
Wszystkie prace badawcze przeprowadzono w latach 2013-2014. Celem prowadzonych obserwacji by³o okre¶lenie wystêpowania i rozmieszczenia p³azów i gadów, zagro¿eñ, warunków ochrony oraz biologii i fenologii wybranych gatunków.
Na badanym terenie stwierdzono wystêpowanie nastêpuj±cych gatunków p³azów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba moczarowa Rana arvalis Nilss. i ¿aba trawna Rana temporaria L. Fauna gadów by³a reprezentowana przez nastêpuj±ce gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. Badano równie¿ fenologiê i biologiê rozrodu dwóch gatunków p³azów: ropuchy szarej i ¿aby trawnej.
Z obserwowanych zagro¿eñ nale¿y wymieniæ powszechn± penetracjê, zw³aszcza terenu wokó³ zalewu w Borkowie. Rezultatem tego stanu jest wydeptywanie, za¶miecanie oraz przede wszystkim wywo³ane po¿ary traw. Ze wzglêdu na intensywny ruch samochodowy, na drodze S³opiec-Borków obserwowano rozje¿d¿anie p³azów (rzadziej gadów). P³azy gin± najczê¶ciej podczas migracji wiosennych, których szlaki przebiegaj±c miêdzy okolicznymi lasami a zalewem w Borkowie.

DYSKUSJA

Materia³y do oceny bioró¿norodno¶ci Puszczy Bia³owieskiej.
Nowe dla nauki gatunki organizmów opisane z Puszczy Bia³owieskiej.

STRESZCZENIE

Badania w Puszczy Bia³owieskiej prowadzone od ponad 150 lat wykaza³y wystêpowanie na jej terenie tysiêcy gatunków organizmów. Oprócz gatunków i form znanych nauce ju¿ w po³owie XIX wieku na podstawie okazów zebranych w Puszczy Bia³owieskiej opisano nowe dla nauki gatunki owadów. Wraz z wzrostem intensywno¶ci ros³a ilo¶æ nowych dla nauki gatunków. Z biegiem czasu liczne z opisanych z Puszczy nowych dla nauki gatunków zosta³y uznane za synonimy lub te¿ formy czy podgatunki znanych wcze¶niej gatunków, ewentualnie opis nowych gatunków nie odpowiada³ kryteriom kodeksu nomenklatury przyrodniczej.
Niniejsza publikacja zawiera listê gatunków nowych dla nauki opisanych z Puszczy Bia³owieskiej zweryfikowan± w oparciu o wspó³czesne monografie poszczególnych grup organizmów. Lista zawiera 102 gatunki w tym: 2 bakterie, 46 grzybów, 1 porost, 2 glony, 16 pierwotniaków, 1 przywrê, 2 brzuchorzêski, 7 nicieni, 13 roztoczy i 12 owadów.
Niektóre z nowych dla nauki gatunków opisanych z Puszczy Bia³owieskiej zosta³o pó¼niej
znalezione w innych terenach. (np. grzyby polyporoidalne: kolcowniczek bia³owieski - Dentipratulum bialowiezense Domañski 1965, z³otoporek puszczañski - Aurantiporus priscus Niemela et all 2012, porotrzêsak wielkopory - Aporpium macroporum Niemela et all 2012, czarnoporek br±zowiej±cy - Dichomitus albideofuscus (Domañski) Domañski 1966)
lecz wiêkszo¶æ gatunków znana jest dot±d tylko z Puszczy Bia³owieskiej. Poniewa¿ Puszcza Bia³owieska nie posiada warunków do powstania endemizmu, nale¿y sadziæ, ¿e wiele z opisanych st±d gatunków to relikty lasów pierwotnych. Opracowana lista wykazuje wyj±tkow± bioró¿norodno¶æ ekosystemów Puszczy Bia³owieskiej jak te¿ du¿± ilo¶æ badañ prowadzonych na jej terenie.