,,PNRP’’ 34(4) – 2015 r.

Porosty zabytkowego Parku w Choroszczy
(Podlasie, Polska Północno-Wschodnia)

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono wykaz gatunków porostów zabytkowego parku - Parku Branickich. Park ten znajduje się w Choroszczy (województwo podlaskie). Na terenie Parku porosty kolonizują cztery rodzaje podłoży: korę drzew, sztuczne podłoże skalne, konstrukcje drewniane i metal. Największą liczbę gatunków stwierdzono wśród porostów epifitycznych (35). Największa liczba epifitów występuje na korze Fraxinus excelsior (28 gatunków), Tilia cordata (22) i T. platyphyllos (19). Spośród wszystkich 53 gatunków, które zostały odnotowane, 7 należy do grupy porostów zagrożonych w Polsce (Cieśliński i in. 2006), 3 są częściowo chronione, 2 objęte ścisłą ochroną.

Szata roślinna rezerwatu „Grabica" po 14 latach ochrony

STRESZCZENIE

Flora rezerwatu „Grabica" obejmuje 129 gatunków roślin naczyniowych. Od 1998 r. z flory torfowiska ubyło przynajmniej 5 gatunków chronionych lub rzadkich dla flory regionu. Roślinności rezerwatu tworzy obecnie 13 zbiorowisk, w tym: 4 zespoły leśne i zaroślowe, 1 ziołoroślowy, 2 wodne i 6 szuwarowych. Na przełomie XX i XIX w. roślinność torfowiska zubożała o ponad 10 zbiorowisk roślinnych. Obecnie w rezerwacie dominuje roślinność leśna, która pokrywa około 90% jego powierzchni. Dominują w niej olsy (Ribeso nigri-Alnetum oraz Sphagno squarrosi-Alnetum). Zbiorowiska leśne podlegają antropogenicznej degeneracji. Obserwuje się w nich zjawiska: fruticetyzacji, pinetyzacji i neofityzacji. Roślinność nieleśna porasta północny i południowo-zachodni fragment obiektu. Całkowitej zagładzie uległy zbiorowiska typowe dla torfowisk przejściowych i wysokich. Brak czynnej ochrony w rezerwacie spowodował przebudowę roślinności obiektu i powrót lasu na objęte ochroną torfowisko.

Czerwikowate (Coleoptera: Tenebrionoidea: Ciidae)
w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Praca przedstawia kompleksowe dane o chrząszczach z rodziny Ciidae występujących na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego z uwzględnieniem fauny Mazowsza i danych z kolekcji Wojciecha Mączyńskiego zdeponowanej w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Dotychczas na terenie parku znano jedynie kilka gatunków z tej rodziny. Niniejsza praca przedstawia dane o 22 gatunkach (z 44 występujących w Polsce) odłowionych w ostatnich latach na obszarze parku. Pomiędzy gatunkami odnalezionymi w prezentowanych badaniach aż 14 było wykazanych ze zbiorów Wojciecha Mączyńskiego z przełomu XIX i XX wieku, co potwierdza ich utrzymanie się na Mazowszu uważanym za krainę ubogą w rozległe kompleksy leśne. Ponadto w toku prac odnaleziono 5 gatunków nowych dla Niziny Mazowieckiej: Cis festivus, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, Ennearthron palmi i Orthocis alni. Tym samym liczba gatunków Ciidae znanych z obszaru Niziny Mazowieckiej wynosi obecnie 32 gatunki. Odnalezione gatunki rzadkie i bardzo rzadkie taki jak: Cis fissicornis, Cis punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, C. rugulosus, Orthocis lucasi, Sulcacis bidentulus czy uważany za relikt lasów pierwotnych Ennearthron palmi mogą służyć jako narzędzia do waloryzacji lasów Puszczy Kampinoskiej i wskazują na ich wielowiekową trwałość.

Herpetofauna Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Badania prowadzone były w latach 2013-2014 na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego, obejmującego obszar 23 164 ha. Obserwowano występowanie i rozmieszczenie płazów i gadów, biologię i fenologię wybranych gatunków oraz istniejące zagrożenia.
Utworzony w 1986 r. Nadnidziański Park Krajobrazowy jest największym w Zespole Parków Krajobrazowych Ponidzia. W granicach Parku znajduje się 9 rezerwatów przyrody: „Góry Wschodnie", „Grabowiec", „Krzyżanowice", „Pieczyska", „Przęślin", „Skorocice", „Skotniki Górne", „Skowronno" i „Winiary Zagojskie". Osią Parku i główną dominantą krajobrazu jest rozległa Dolina Nidy, ze zboczami w formie terasów i silnie meandrującą rzeką. Teren jest miejscami podmokły, gdyż Nidzie i jej dopływom towarzyszą liczne zakola, starorzecza, rozlewiska i mokradła z roślinnością szuwarów, trzcinowisk i torfowisk. Cały obszar jest zróżnicowany geologicznie, przy czym dużą rolę odgrywają pokłady gipsu oraz związane z nimi zjawiska krasowe. Ze względu na wyjątkowo korzystne warunki siedliskowe bardzo liczne są zbiorowiska muraw kserotermicznych. Rozwijają się one głównie na rędzinach, zwłaszcza zlokalizowanych na południowych zboczach łagodnych wzgórz. Ponadto liczne torfowiska, zbiorowiska oraz lasy (głównie łęgi i grądy).
Wśród płazów stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka górska Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha paskówka Epidalea calamita Laur., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss. i żaba trawna Rana temporaria L. Z gadów obserwowano obecność takich gatunków, jak: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L., gniewosz plamisty Coronella austriaca Laur. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Badaniami objęto także fenologię i biologię rozrodu żaby wodnej i żaby trawnej.
Przez obszar Parku i jego otulinę przebiega wiele ruchliwych dróg (m.in. krajowe 78 i 79 oraz wojewódzkie 766, 767, 771, 776 i 973), stąd do najważniejszych problemów należy zabijanie migrujących płazów przez samochody. Z innych zagrożeń stwierdzono podpalanie traw na wiosnę przez miejscową ludność, a także zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody oraz zamulanie, zarastanie i wysychanie zbiorników. Ponadto Nida i jej dopływy są zanieczyszczane ściekami, a w granicach Parku funkcjonują nielegalne wysypiska śmieci.

Herpetofauna rezerwatu przyrody i stawu w Zachełmiu

STRESZCZENIE

Prace badawcze prowadzono w latach 2013-2014 w granicach rezerwatu przyrody „Zachełmie" (7,95 ha) oraz znajdującego się w sąsiedztwie stawu (powierzchnia 13,57 ha) i jego najbliższego otoczenia. Łączna powierzchnia badawcza wynosiła 60,23 ha. Celem pracy było określenie występowania i rozmieszczenia płazów i gadów, a także biologii rozrodu i fenologii wybranych gatunków.
Rezerwat przyrody nieożywionej „Zachełmie" utworzono w 2004 r. w celu objęcia ochroną stanowiska paleontologicznego, z najstarszymi na świecie skamieniałymi tropami tetrapodów (Tetrapoda). Teren obejmuje nieczynny kamieniołom, w którym eksploatowano złoże dewońskich dolomitów, a z innych skał odsłonięto również piaskowce permskie i triasowe. Samo wyrobisko ma powierzchnię 4,6 ha, głębokość 22 m i zajmuje środkową oraz południową część rezerwatu. W centralnej części rezerwatu znajduje się płytki (poniżej 1 m głębokości) zbiornik powyrobiskowy o zmiennej powierzchni. W całym rezerwacie (głównie na obrzeżach wyrobiska) widoczna jest sukcesja wtórna z udziałem drzew i krzewów, tworzących zbiorowiska leśne i zaroślowe.
Zbiornik w Zachełmiu położony jest w odległości 950 m na północny wschód od rezerwatu. Ten niewielki eutroficzny akwen jest sztucznie zarybionym stawem hodowlanym. Z trzech stron (od północy, wschodu i południa) sąsiaduje on z lasami Suchedniowsko-Oblęgorskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Z typów siedliskowych lasy dominuje tu las mieszany oraz bór mieszany świeży.
Na całym terenie badań stwierdzono występowanie następujących płazów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss. i żaba trawna Rana temporaria L. Z gadów obserwowano występowanie takich gatunków, jak: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Do badań nad fenologią wytypowano dwa pospolite płazy: ropuchę szarą i żabę trawną.
Największym stwierdzonym zagrożeniem jest zabijanie płazów i gadów na drodze przebiegającej przez wieś Zachełmie. Znajdowano tam rozjechane przez samochody, motocykle i quady zarówno liczne osobniki gatunków płazów (głównie ropuchy szarej i żaby trawnej), jak i znacznie mniej liczne - dwóch gatunków gadów (jaszczurki zwinki i zaskrońca zwyczajnego). Ponadto cały badany obszar jest intensywnie penetrowany przez turystów, wędkarzy i miejscową ludność, czego wynikiem jest m.in. znaczne zaśmiecenie, rozpalanie ognisk, a wiosną pożary traw.

Przemiany lasów w strefie ochrony czynnej w Tatrzańskim Parku Narodowym
pod wpływem działalności człowieka oraz procesów naturalnych

STRESZCZENIE 

Publikacja opisuje aktualny stan lasów znajdujących się w obszarze ochrony czynnej Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz zmiany jakim lasy te podlegały w okresie 4 ostatnich dziesięcioleci. Drzewostany te pod względem składu gatunkowego znacznie odbiegają od teoretycznego składu jaki powinien je charakteryzować ze względu na zajmowane siedliska. Stan taki jest wynikiem działalności człowieka; dawnego przemysłu, nadmiernej eksploatacji lasów i braku racjonalnego gospodarowania w lasach w przeszłości i zabiegów przebudowy drzewostanów obecnie. Zmienione przez człowieka lasy tatrzańskie w obszarze ochrony czynnej podlegają równocześnie procesom naturalnym w znacznej mierze przyczyniające się do ich rozpadu. Istniejące monokultury świerkowe rozpadają się pod wpływem silnych wiatrów i gradacji kornika drukarza. Zjawisko to przybiera okresowo znaczne intensywność, jak to miało miejsce wielokrotnie w historii oraz ostatnio w okresie od 25 do 27 grudnia 2013 roku. W publikacji omówiono udokumentowane przypadki takich zjawisk w Tatrach konfrontując je ze stanem lasów w okresie wystąpienia zjawiska.
Na podstawie inwentaryzacji lasów przeprowadzonych pomiędzy 1974 a 2014 rokiem porównano zakres i tempo przemian w drzewostanach objętych ochroną czynną w wyniku prowadzonej przebudowy. Udokumentowano to zarówno na poziomie drzewostanu panującego jak i podrostu. Przebieg i przyczyny zjawiska dyskutowano w oparciu o bogatą literaturę przedmiotu.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowiska zagrożonych gatunków żądłówek (Hymenoptera: Aculeata)
na terenie rezerwatu „Jelonka" w północno-wschodniej Polsce

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono nowe stanowiska Parnopes grandior (Pallas, 1771), Batozonellus lacerticida (Pallas, 1771), Scolia hirta Schrank, 1781, Dasypoda argentata Panzer, 1809 w Polsce, zlokalizowane w rezerwacie „Jelonka" (UTM FD63). Gatunki te zamieszczono w Polskiej czerwonej księdze zwierząt - Bezkręgowce (kategoria CR). W Polsce nie są objęte ochroną gatunkową.

Zimowo-wiosenny pokarm uszatki Asio otus w dolinie dolnej Pilicy

STRESZCZENIE

Zbadano skład zimowego i wczesnowiosennego pokarmu uszatki Asio otus w ostoi Natura 2000 ,,Dolina Dolnej Pilicy'' (Brzeźce, gm. Białobrzegi, Nizina Mazowiecka, 51^o40'N, 21^o00'E, pole Atlasu Ssaków Polski 15Jj). Zidentyfikowano 1683 ofiary kręgowe (w tym 11 gatunków ssaków), wśród których najczęściej występowały: nornik północny (55,3% ofiar), nornik zwyczajny (30,7%) i nornica ruda (5,5%). Nornikowate łącznie stanowiły 92,7%, a myszowate 6,2% ofiar. Ptaki i płazy łącznie stanowiły 0,35% ofiar, a ryjówkokształtne tylko 0,15%.

Pierwsze stwierdzenie szopa pracza Procyon lotor na terenie Nadleśnictwa Rogów

STRESZCZENIE

Szop pracz jest w Europie gatunkiem obcym i inwazyjnym. Od kilkunastu lat trwa ekspansja tego ssaka na teren Polski. Na terenie Nadleśnictwa Rogów (Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy Dolina Mrogi) szopa obserwowano po raz pierwszy17.06.2015 w oddziale 75b. Jeden osobnik przebywał na obszarze dawnego ośrodka wypoczynkowego położonego nad zalewem na rzece Mrodze. Pochodzenie tego osobnika nie jest znane: mógł pojawić się naturalnie w efekcie rozprzestrzeniana się gatunku z zachodu, bądź mógł być trzymany jako zwierzę domowe i nielegalnie wypuszczony. Dotychczas najbliższe, potwierdzone stwierdzenie tego gatunku pochodzi z okolic Piotrkowa Trybunalskiego (45 km od miejsca obecnego stwierdzenia). Można przypuszczać, że dalsza ekspansja tego gatunku jest nieunikniona i w najbliższym czasie stanie się on trwałym elementem fauny.