Bialowieski Park Narodowy - PNRP 27-4

Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody

PNRP 27(4) – 2008 r.

Rezerwaty przyrody ostoją
żagwicy listkowatej Grifola frondosa (DICKS.: FR.) GRAY
w środkowej Polsce

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono dane na temat występowania żagwicy listkowatej Grifola frondosa (DICKS.: FR.) GRAY na obszarze środkowej Polski. W latach 2005 – 2007 znaleziono 5 stanowisk tego zagrożonego wyginięciem w naszym kraju gatunku, podlegającego ścisłej ochronie prawnej i umieszczonego na czerwonej liście grzybów w kategorii „narażone” (V).
Cztery stanowiska, to nowe lokalizacje dla Polski. Piąte stanowisko, z rez. „Las Bielański”, jest pierwszym od ponad stu lat, udokumentowanym potwierdzeniem występowania tego grzyba w tym obiekcie i jednocześnie w centralnej części kraju. Wszystkie stanowiska znajdują się w rezerwatach przyrody („Uroczysko Bażantarnia”, „Las Bielański”, „Las Natoliński”, „Obory”, „Dębina”), z których dwa zlokalizowane są w obrębie miasta Warszawy („Las Bielański” i „Las Natoliński”). Lasy w rezerwatach reprezentują zespół grądu subkontynentalnego z dobrze zachowanymi fragmentami starodrzewu dębowego o charakterze naturalnym. W sumie znaleziono 11 owocników o wymiarach od ok. 15 do 40 cm średnicy. Owocniki żagwicy występowały wyłącznie na jednym gatunku żywiciela – dębie szypułkowym Quercus robur. Z 8 drzew (5 żywych i 3 martwe, w tym jeden stojący złom i jeden wywrot) zasiedlonych przez żagwicę na 4 stwierdzono występowanie owocników innych gatunków grzybów (po jednym na każdym drzewie) uzdolnionych do rozkładu drewna dębowego: ozorka dębowego Fistulina hepatica, żółciaka siarkowego Laetiporus sulphureus, gmatwka dębowego Daedalea quercina i błyskoporka dębowego Inonotus dryophilus.
W środkowej Polsce, kluczową rolę w zachowaniu tego rzadkiego gatunku grzyba odgrywa ochrona jego stanowisk w formie rezerwatów przyrody. Właściwie prowadzona przez szereg lat ochrona rezerwatowa zapewnia obecność drzew żywicielskich w odpowiednim wieku, martwego i rozkładającego się drewna służącego jako podłoże do rozwoju, nie tylko żagwicy listkowatej, ale również wielu innym gatunkom zagrożonych grzybów.

Materiały do bioty porostów lasów olsowych
w Biebrzańskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Lasy olsowe stanowią częsty składnik krajobrazu niżowej Polski. Lichenobiota olsów należy do bogatych i taksonomicznie zróżnicowanych w Polsce północno-wschodniej (BYSTREK, KOLANKO 1997, 2000; CIEŚLIŃSKI 1995, 2003a; CIEŚLIŃSKI, KOLANKO 2000; CIEŚLIŃSKI, TOBOLEWSKI 1988, 1989; CIEŚLIŃSKI, ZIELIŃSKA 1994; FAŁTYNOWICZ 1994; KOLANKO 2005, 2006). W zbiorowiskach leśnych Biebrzańskiego Parku Narodowego olsy stanowią 30% powierzchni leśnej. W wyniku badań terenowych przeprowadzonych w latach 2002-2007 na 22 stanowiskach, odnaleziono i zidentyfikowano 82 gatunki porostów z 44 rodzajów. Najliczniej reprezentowane rodzaje to: Cladonia i Lecanora (po 8), Pertusaria (4), Arthonia, Calicium, Melanelixia, Physcia, Ramalina i Usnea (po 3). Przeważają porosty skorupiaste. Inne formy morfologiczne są mniej liczne. Występują tu tylko dwie grupy siedliskowe: epifity i epiksylity. Porosty rosną na korze wszystkich gatunków drzew i krzewów. Najbogatsza jest lichenobiota olszy (73 gatunków), w tym rzadkie, jak Arthonia spadicea, A. vinosa, Bacidia rosella, B. rubella, Bacidina assulata, Dimerella lutea, D. pineti, Menegazzia terebrata, Cetrelia cetrarioides, Flavoparmelia caperata czy Pertusaria mutlipuncta. Pozostałe forofity posiadają uboższy zestaw porostów. Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym należy grupa gatunków, które wyróżniają najlepiej zachowane, naturalne lasy. Są to: Arthonia vinosa, Calicium glaucellum, C. viride, Cetrelia cetrarioides, Loxospora elatina, Menegazzia terebrata, Opegrapha viridis, Pertusaria flavida i P. mutlipuncta (CIEŚLIŃSKI 2003a). Wśród 82 gatunków odnalezionych w olsach aż 35 umieszczonych jest na Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce (CIEŚLIŃSKI i in. 2003): 2 w kategorii CR, 10 – EN, 14 – VU i 9 – NT. Lepiej przedstawia się sytuacja w przypadku listy regionalnej (CIEŚLIŃSKI 2003b): 2 – CR, 4 – EN, 4 – VU i 2 – DD.

Charakterystyka współczesnych stanowisk mchu Buxbaumia viridis
na Wysoczyźnie Elbląskiej (Polska północna)

STRESZCZENIE

Badania terenowe prowadzono w celu określenia rozprzestrzenienia rzadkiego mchu Buxbaumia viridis w kompleksie leśnym (powierzchnia około 2350 ha) w pobliżu wsi Kadyny, położonym na Wysoczyźnie Elbląskiej, niedaleko Elbląga w Polsce północnej (54°16’N, 19°31’E). Lasy przeszukiwano w 2005 i 2006 roku. Notowano wszystkie stwierdzenia B. viridis. Sporofitów poszukiwano na pniakach i kłodach świerkowych (Picea abies), bukowych (Fagus sylvatica) i sosnowych (Pinus sylvestris). W przypadku znalezienia Buxbaumia notowano: gatunek drewna, stopień rozkładu, liczbę sporofitów i gatunki towarzyszące. Stwierdzono dwa nowe stanowiska. Na pierwszym B. viridis rosła na humusie na rzecznym kamieniu (kilka sporogonów), na drugim na kłodzie świerkowej (6 sporofitów) i bukowej (1 sporofit). Występowanie B. viridis na Wysoczyźnie Elbląskiej potwierdzono po prawie 100 latach. Las w pobliżu Kadyn jest dobrą ostoją dla tego rzadkiego gatunku. Sprzyjają temu stare, słabo ekstensywnie użytkowane lasy bukowe porastające głębokie wąwozy z niewielkimi potokami zapewniającymi specyficzny mikroklimat.

Pijawki (Hirudinida) Słowińskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Celem badań prowadzonych w Słowińskim Parku Narodowym było poznanie składu gatunkowego pijawek wybranych obiektów hydrologicznych. Badania prowadzone były w roku 2002 i 2005 w miesiącach letnich – czerwcu i lipcu. Pijawki zbierano w dwóch jeziorach: Dołgie Małe i Dołgie Wielkie, rzece Pustynce i kanale Łebsko-Gardno. Jako metodę zbioru wybrano czerapakowanie dna zbiorników i zbiór ręczny pijawek z przedmiotów zanurzonych w wodzie. Na badanych stanowiskach odnotowano 18 taksonów pijawek i 3 formy gatunku Erpobdella octoculata. Liczba odnalezionych gatunków dla poszczególnych obiektów hydrologicznych wyglądała następująco: jezioro Dołgie Małe – 13 + 3 formy, jezior Dołgie Wielkie – 7, rzeka Pustynka – 2 i kanał Łebsko-Gardno – 5 + 2 formy. Na uwagę zasługuje odłowienie gatunków rzadkich, umieszczonych na Czerwonej Liście: Hirudo medicinalis, Dina stschegolewi, Dina lineata, Pisciola pojmanskae i Glossiphonia verrucata; oraz chronionych: H. medicinalis.

Rzadkie i reliktowe saproksyliczne chrząszcze (Coleoptera)
starych dębów Rogalińskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W 2004, 2005 i 2007 roku na terenie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego prowadzono badania nad zgrupowaniami chrząszczy rozwijających się na starych dębach - Quercus robur L., a w szczególności na martwicach dębowych powstałych na wskutek działalności kozioroga dębosza Cerambyx cerdo L. Owady obserwowano i odławiano nocą do światła, przeglądając martwice w ciągu dnia i nocą oraz stosując pułapki przegrodowe „Netocia”. W wyniku badań zinwentaryzowano 71 gatunków chrząszczy tworzących zgrupowania związane ze starymi dębami. Wśród nich znalazły się gatunki chronione takie jak: Osmoderma eremita, Protaetia aeruginosa, Dorcus parallelipipedus, Eurythyrea quercus i Elater ferrugineus. Zaobserwowano też gatunki rzadkie i reliktowe, takie jak: Limodromus longiventris, Lacon querceus, Ptinus schlerethi, P. sexpunctatus, Tenebrio opacus, Neatus picipes, Allecula rhenana, Hymenophorus doublieri, Gasterocercus depressirostris. Wykazano jeden nowy gatunek dla fauny Polski – Reitterelater dubius. Uzyskane wyniki świadczą o niezwykłej wartości starych dębów, ale także dolin rzecznych jako miejsc rozwoju rzadkich i reliktowych chrząszczy.

Szuwary turzycowe jako biotopy ptaków wodno-błotnych
w Parku Narodowym „Ujście Warty”

STRESZCZENIE

W Parku Narodowym „Ujście Warty” dominują siedliska wodne, bagienne i torfowiskowe, na których wykształciły się zbiorowiska oczeretowo-szuwarowe i łąkowo-ziołoroślowe. Do najbardziej rozpowszechnionych należą szuwary bagiennych traw: Phalaridetum arundinaceae, Phragmitetum australis i Glycerietum maximae oraz szuwary turzycowe: Caricetum gracilis i Caricetum ripariae, w mniejszym stopniu Caricetum elatae i Caricetum acutiformis. W stosunku do powierzchni wód zbiorowiska wodne odgrywają niewielką rolę.
Wśród szuwarów turzycowych wiodące są dwa zespoły: Caricetum gracilis, reprezentowany na całym obszarze Parku, szerzej jednak w części południowej (Polder Południowy) oraz Caricetum ripariae, szczególnie rozpowszechniony na Polderze Północnym, a takie zespoły jak: Cicuto-Caricetum pseudocyperi, Caricetum vulpinae i Scirpetum silvatici ograniczyły swoją obecność do niedużych obszarów. Dwa główne zespoły, tworzące mozaikę z innymi zbiorowiskami szuwarowymi i łąkowymi, stanowią dogodne siedliska dla ptaków wodno-błotnych, zakładających tu gniazda w okresie lęgowym. Badania na wyznaczonych trzech powierzchniach (łącznie ok. 320 ha) wykazały, że gniazdowało na nich 35 gatunków ptaków, reprezentujących 8 rzędów (wróblowe Passeriformes, kukułkowe Cuculiformes, blaszkodziobe Anseriformes, żurawiowe Gruiformes, siewkowe Charadriiformes, grzebiące Galliformes, brodzące Ciconiiformes, szponiaste Falconiformes).
Wyznaczone na Polderze Północnym dwie powierzchnie badawcze stanowią przestrzenny kompleks oczeretowo-trzcinowo-turzycowy, z przewagą zespołu Caricetum ripariae. Na pierwszej powierzchni (117 ha) gniazdowało 25 gatunków ptaków, a na powierzchni drugiej (111 ha) 17 gatunków. Na obydwu powierzchniach ilościowo dominowały trzy gatunki: Acrocephalus schoenobaenus (27,1% i 22,1% zespołu ptaków), Locustella luscinioides (16,5% i 14,0%) i Emberiza schoeniclus (13,5% i 12,8%). Na Polderze Południowym wyznaczona jedna powierzchnia (90 ha), znajdowała się w kompleksie szuwarowo-łąkowym, w którym dominował zespół Caricetum gracilis, z udziałem Carex riparia. Gniazdowało tu 21 gatunków ptaków, a ilościowo przeważały: Acrocephalus schoenobaenus (17,3%), Emberiza schoeniclus (11,1%), Gallinago gallinago i Vanellus vanellus (po 9,9%). Interesujące jest stwierdzenie lęgów 1 pary Acrocephalus paludicola, zagrożonej wyginięciem w skali globalnej. Najbogatsza w lęgowe gatunki ptaków była powierzchnia 1, na której gniazdowało 25 gatunków ptaków. Powierzchnię 2 preferował Rallus aquaticus (11 odzywających się samców) oraz Carpodacus erythrinus (5 par). Powierzchnia 3 charakteryzowała się największym zagęszczeniem par lęgowych, osiągającym ponad 14 par ptaków na 10 ha oraz występowanie ptaków siewkowych. Jedynie na tej powierzchni wystąpiła Saxicola rubetra, natomiast Motacilla flava zasiedlała turzycowiska w zagęszczeniu 10-krotnie wyższym na pow. drugiej.
Dla większości gatunków ptaków ważne w siedlisku lęgowym były także wzajemne proporcje między trawami i turzycami. Wysoki udział turzyc (powyżej 60%) był najistotniejszy dla Acrocephalus paludicola, natomiast dla innych gatunków wróblowych udział ten mógł być niższy, a Gallinago gallinago preferował miejsca z dominacją Phalaris arundinacea. Skład awifauny lęgowej był bardzo istotnie zdeterminowany głębokością i czasem trwania wiosennego zalewu. Turzycowiska wykorzystywane były przez ptaki przede wszystkim jako siedliska lęgowe, natomiast poza okresem lęgów tereny podlegające zalewom stanowiły bezpieczne miejsce pierzenia i noclegowania oraz jako miejsce dziennego odpoczynku i żerowania. Przeprowadzone badania ilościowe i jakościowe awifauny na wybranych powierzchniach turzycowisk nie wykazały wśród ptaków preferencji konkretnych typów roślinności turzycowej. Z badań innych autorów wynika, że najważniejszymi cechami siedliska jako biotopu lęgowego i żerowiska są: wysokość pokrywy roślinnej, proporcje różnych typów zbiorowisk trawiastych i turzycowych oraz warunki wodne w porze gniazdowania.

Awifauna lęgowa Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000
„Grądy Odrzańskie” we Wrocławiu

STRESZCZENIE

W 2004 r. przeprowadzono badania ilościowe nad ptakami lęgowymi Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000: Grądy Odrzańskie (PLB 0200002) we Wrocławiu. W badaniach zastosowano uproszczona wersję metody kartograficznej. Wykazano 86 lęgowych gatunków ptaków. Ponadto w latach 1950-2006, 30 innych gatunków lęgowych było tam również stwierdzonych. Do gatunków najliczniejszych należały: Sturnus vulgaris, Parus major, P. caeruleus, Sylvia atricapilla, Passer montanus, P. domesticus, Fringilla coelebs, Emberiza citrinella i Sylvia communis. Pozostałe gatunki gniazdowały w liczbie poniżej 5 par na 100 ha 100 ha Iakażdy z nich stanowił nie więcej niż 2%. Łącznie 24 gatunki gniazdowały w zagęszczeniu poniżej 0.5 par na 100 ha. Wykazano względnie wysokie zagęszczenia następujące gatunki: Emberiza citrinella, E. schoeniculus, Acrocephalus palustris, A. schoenobaenus, Sylvia communis, Saxicola torquata, Locustella naevia, L. fluviatilis and L. luscinioides. Spośród 3 gatunków klasifikujących grądy Odrzańskie jako OSO Natura 2000, i. e. Milvus milvus, Dendrocopos medius and Picus canus, dwa ostatnie były stwierdzone na terenie badań. Wśród innych gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej 79/409/EEC, stwierdzono: Ciconia ciconia, Circus aeruginosus, Alcedo atthis, Dryocopus martius, Lanius collurio, Emberiza hortulana, Ficedula albicollis and Sylvia nisoria. W 2005, wykonano także badania ilościowe nad zespołem ptaków lęgowych w starej dąbrowie (24 ha) znajdującej sie na tym terenie OSO. Stwierdzono tam 40 gatunków. Do dominantów należały: Sturnus vulgaris, Sylvia atricapilla, Parus caeruleus, P. major, Fringilla coelebs, Phylloscopus collybita, Turdus merula i Passer montanus. Dziuplaki, m.in. 6 gatunków dzięciołów, były wyjątkowo dobrze reprezentowane w tym lesie.

NOTATKI FLORYSTYCZNE I FAUNISTYCZNE

Grzyby zgromadzone
na XIV Wystawie Grzybów Puszczy Białowieskiej

STRESZCZENIE

Puszcza Białowieska należy do najlepiej zachowanych lasów niżowych w Europie. Posiada bardzo wysoką wartość przyrodniczą, szczególnie pod względem mikologicznym. Podczas corocznych Wystaw Grzybów Puszczy Białowieskiej przekazywane są informacje o roli i znaczeniu tej niedocenianej grupy organizmów. Podkreśla się unikatowy charakter lasów białowieskich jako ostoi, refugium czy matecznika o znaczeniu ponadkrajowym dla wielu rzadkich i interesujących gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Upowszechniana jest wiedza z zakresu rozpoznawania grzybów, zarówno tych użytkowanych przez ludzi jak i tych stanowiących zagrożenie ze względu na posiadane właściwości toksyczne, ale także tych bardzo rzadkich, stanowiących m.in. o walorach puszczy.
Na tegorocznej wystawie zgromadzono blisko 250 gatunków. Okazy prezentowano w czterech grupach tematycznych: grzyby jadalne, trujące, niejadalne oraz nadrzewne i nadrewnowe. Wśród prezentowanych na wystawie okazów 46 gatunków, czyli prawie 20% znajduje się na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce”: 13 w kategorii wymierające (E), 10 w kategorii narażone (V), 21 w grupie rzadkie (R) i 2 o nieokreślonym zagrożeniu (I). Z tej zagrożonej grupy grzybów aż 34 (ponad 70%) to gatunki ściśle związane z drewnem, 9 mikoryzowe i 3 saprotrofy naściółkowe i czerpiące składniki pokarmowe z roztworu glebowego.
Przy okazji wystawy znaleziono ponad 20 gatunków nie podawane dotychczas z Puszczy Białowieskiej. Są wśród nich m.in. gatunki podlegające ścisłej ochronie prawnej jak Geastrum fimbriatum, taksony bardzo rzadkie Camarops tubulina, Tricholoma focale czy Russula anthracina v. insipida, a także gatunki stosunkowo częste jak np. Amylostereum laevigatum czy Lyophyllum decastes.
Zaproponowano wpisanie trzech gatunków (Antrodia sitchensis, Vararia borealis, Ceraceomyces borealis) na czerwoną listę grzybów w kategorii zagrożenia E – wymierające.

Uzupełnienie do wykazu ryjkowców
(Coleoptera: Curculionoidea: Apionidae, Curculionidae, Rhynchitidae)
Parku Krajobrazowego Gór Opawskich

STRESZCZENIE

W pracy zaprezentowano uzupełnienie do wykazu ryjkowców Parku Krajobrazowego Gór Opawskich. Wykazano 29 gatunków nowych dla Parku w tym sześć gatunków nowych dla Sudetów Wschodnich. Większość prezentowanych gatunków ryjkowców jest pospolitych w naszym kraju a brak ich wcześniejszego stwierdzenia wynika ze słabego poznania fauny tego obszaru.

Nieznane francuskie, historyczne dane występowania
skójki perłorodnej Maragaritifera margaritifera (LINNAEUS, 1758)
w Rzeczypospolitej w XVIII wieku.

STRESZCZENIE

Historyczne dane występowania skójki perłorodnej w Polsce ograniczają się do terenów Sudetów i Dolnego Śląska oraz jednego stanowiska z rzeki Bzury. Jean-Etienne Guettard (1715-1786), jeden z najwybitniejszych przyrodników XVIII wieku, spędził dwa lata (1760-1762) w Rzeczypospolitej w charakterze lekarza francuskiej ambasady. Obszerne archiwum tego uczonego, wraz z bardzo licznymi dokumentami dotyczącymi jego pobytu i prac w Rzeczypospolitej, przechowywane jest w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu. W rękopisach tych znajduje się także kilka nieznanych dotychczas informacji na temat występowania skójki perłorodnej w dawnej Rzeczypospolitej. Guettard cytuje perły otrzymane od Wielkiego Marszałka Koronnego Franciszka Bielińskiego (ok. 1683-1766) poławiane w Rohatyniu pod Lwowem oraz cytuje stawy z okolic Komarna jako miejsce występowania skójki perłorodnej. Podaje także informacje o występowaniu gatunku na terenach dzisiejszej Łotwy.

[ wróć ]

Projekt i realizacja: design-joomla.pl

Nauka