opracowanie z ksi±¿ki „Bia³owieski Park Narodowy. Poznaæ – Zrozumieæ – Zachowaæ”
Wydawca: Bia³owieski Park Narodowy, 2009
|
Las naturalny
|
W Puszczy Bia³owieskiej zachowa³y siê ostatnie na ni¿u
europejskim fragmenty lasów o charakterze pierwotnym. Dziêki
wielowiekowej ochronie przetrwa³y w niej liczne gatunki organizmów,
które gdzie indziej ju¿ wyginê³y. Wiele powszechnie znanych gatunków
przybiera w tym masywie le¶nym nie spotykane gdzie indziej formy i
rozmiary, szczególnie pod tym wzglêdem wyró¿niaj± siê drzewa. Dobr±
ilustracj± tego fenomenu przyrodniczego s± lipy w Puszczy
przypominaj±ce pokrojem i rozmiarami dêby czy te¿ znana w ca³ej Europie
jako du¿y krzew wierzba iwa - wyrastaj±ca tu na drzewo o wysoko¶ci do
22 m i ¶rednicy do 40 cm.
|
Ols
|
Ochrona
Puszczy Bia³owieskiej sprzyja³a przetrwaniu nie tylko pojedynczych
gatunków, ale tak¿e ich zespo³ów, oraz naturalnego uk³adu
przestrzennego zbiorowisk ro¶linnych. W krajobrazie Puszczy
zdecydowanie przewa¿aj± lasy, zajmuj±c oko³o 96% jej powierzchni.
Resztê stanowi± pola, ³±ki, drogi, nieu¿ytki, wody p³yn±ce i stoj±ce. W
ostatnim dziesiêcioleciu powierzchnia terenów niele¶nych bardzo szybko
siê kurczy, gdy¿ las w sposób naturalny powraca na opuszczone pola i
³±ki.
|
Wykrot |
Dominuj±cym typem lasu s± w
Puszczy gr±dy zajmuj±ce 47% powierzchni le¶nej. Bory zajmuj± 37%, a
podmok³e lasy li¶ciaste i mieszane ok. 14,5% powierzchni Puszczy.
Drzewostany tworz± g³ównie ¶wierk pospolity - 26%, sosna zwyczajna -
24%, olsza czarna - 17%, d±b szypu³kowy - 12%, oraz brzozy:
brodawkowata i omszona - 11%. Jesion wynios³y, lipa drobnolistna, klon
zwyczajny, topola osika i wi±zy stanowi± domieszkê w sk³adzie
gatunkowym drzewostanów, choæ lokalnie mog± pe³niæ te¿ rolê gatunków
g³ównych. Grab zwyczajny, choæ jest gatunkiem bardzo pospolitym, z
regu³y buduje drugie piêtro drzewostanów, bardzo rzadko wchodz±c do
sk³adu gatunkowego drzewostanów g³ównych.
|
Rozk³ad drzewa |
W
porównaniu z innymi lasami Polski lasy Puszczy Bia³owieskiej odznaczaj±
siê stosunkowo dobrym stanem zachowania drzewostanów pochodzenia
naturalnego. Prawie 40% powierzchni le¶nej pokrywaj± drzewostany w
wieku ponad 80 lat. ¦redni wiek drzewostanów wynosi 73 lata w czê¶ci
zagospodarowanej i 130 lat w Obszarze Ochrony ¦cis³ej Bia³owieskiego
Parku Narodowego.
Charakterystyczn±
cech± drzewostanów puszczañskich jes t z³o¿ona wielowarstwowa,
wielogatunkowa i ró¿nowiekowa struktura. Drzewostany chronione w
Obszarze Ochrony ¦cis³ej Bia³owieskiego Parku Narodowego zachowa³y do
dzi¶ cechy dawnych pierwotnych puszcz ni¿owych, w których nie cz³owiek
a przyroda decydowa³a o sk³adzie gatunkowym i strukturze drzewostanów.
Bardzo dobrze ró¿nice miêdzy sk³adem gatunkowym drzewostanów o
charakterze naturalnym i sk³adem gatunkowym drzewostanów
przekszta³conych gospodark± ludzk± charakteryzuj± poni¿sze diagramy:
Diagram 1:
Diagram 2:
|
¦wierk |
|
|
Odnawianie ¶wierka |
|
|
Sosna |
|
Najwiêkszy wp³yw na sk³ad gatunkowy zespo³ów ro¶linnych
porastaj±cych dany teren ma wilgotno¶æ i typ gleby (te cechy decyduj± o
¿yzno¶ci siedliska). Zale¿no¶æ ta jest bardzo silna w przypadku obu
omawianych cech. Zupe³nie inny sk³ad gatunkowy bêd± mia³y lasy na
glebie ¿yznej, a inny na ubogiej o tym samym uwilgotnieniu. Odmienny
bêdzie te¿ sk³ad gatunkowy lasów przy zbli¿onej ¿yzno¶ci gleby w
ró¿nych warunkach uwilgotnienia.
W wielu
miejscach Puszczy Bia³owieskiej wci±¿ jeszcze zachowa³a siê naturalna
mozaika zbiorowisk ro¶linnych. Najbardziej charakterystyczny i
schematyczny jest uk³ad zbiorowisk le¶nych w dolinach cieków wodnych.
Naj³atwiej to zauwa¿yæ id±c prostopadle do osi rzeki lub strumienia.
|
Zmutowany zawilec |
Oddalaj±c siê od brzegów rzeki, w miarê podnoszenia siê terenu, kolejno
wystêpuj±: ³êg, gr±d (pocz±wszy od wariantu wilgotnego po warianty
mniej uwilgocone), bór mieszany, a¿ w warunkach ekstremalnego
przesuszenia, na glebach piaszczystych dojdziemy do boru sosnowego. Ten
do¶æ przejrzysty uk³ad zaburzony jest przez bezodp³ywowe zag³êbienia
terenu o nieprzepuszczalnym pod³o¿u. W nich, w warunkach silnego i
bardzo zmiennego uwilgotnienia rozwija siê ols, a przy sta³ym silnym
uwodnieniu - torfowisko wysokie, na którym z kolei mo¿e rozwin±æ siê
bór bagienny.
|
¯ywiec cebulkowy |
Spo¶ród ro¶lin Puszczy
Bia³owieskiej najliczniejsz± grup± s± ro¶liny naczyniowe - jest ich
nieco ponad tysi±c gatunków. W tym 19 gatunków to paprocie, 6 -
wid³aki, 7 - skrzypy, 54 gatunki reprezentuje w±trobowce, a
nieco ponad 200 gatunków - mchy. Wiele gatunków mszaków i porostów,
które w przesz³o¶ci by³y najprawdopodobniej szeroko rozprzestrzenione
przetrwa³y jedynie w takich miejscach jak Puszcza. Mo¿na je spotkaæ
tylko tam, gdzie las zachowa³ swoj± pierwotno¶æ, a uk³ad warunków
przyrodniczych i gospodarka ludzka (a raczej jej brak) umo¿liwi³y ich
przetrwanie. Wiêkszo¶æ z nich jest zwi±zana z martwym drewnem lub z
pniami, konarami i kor± starych drzew. W³a¶nie ich obecno¶æ stanowi o
unikatowo¶ci Puszczy, bêd±c jednocze¶nie miernikiem stopnia zachowania
jej zasobów naturalnych.
|
Czosnek niedzwiedzi
|
Oprócz
pojedynczych gatunków ro¶lin w Puszczy zachowa³y siê równie¿ rzadkie
gdzie indziej zespo³y ro¶linne. Spo¶ród nich na wymienienie zas³uguje
przede wszystkim ¶wierczyna na torfie - bardzo rzadko w Polsce
spotykane zbiorowisko le¶ne. Charakterystycznym rysem ¶wierczyny na
torfie jest wyra¼na dominacja ¶wierka w drzewostanie, prawie zupe³ny
brak li¶ciastych gatunków drzew oraz wystêpowanie w runie, w¶ród bardzo
bogatego kobierca mchów torfowców tak rzadkich ro¶lin jak listera
sercowata czy ¿urawina drobnolistna.
|
Knieæ b³otna
|
Flora
ro¶lin naczyniowych Puszczy Bia³owieskiej jest stosunkowo dobrze
poznana, choæ nie oznacza to, ¿e ich lista gatunkowa jest ju¿
zamkniêta. Mimo zwarto¶ci masywu le¶nego na 1070 gatunków stwierdzonych
tu ro¶lin naczyniowych jedynie 664 mo¿na uznaæ za sk³adniki naturalne
ekosystemów le¶nych Puszczy. Pozosta³e, to gatunki, które wesz³y do
Puszczy po stworzeniu im w³a¶ciwych ¶rodowisk ¿ycia przez cz³owieka.
Takich gatunków jest ju¿ 353 i nadal przychodz± coraz nowe. Niektóre
gatunki uznane ju¿ za wymar³e mog± okazaæ siê wci±¿ obecnymi.
Przyk³adem gatunków ro¶lin znajdowanych skrajnie rzadko mo¿e byæ
storczyk storzan bezlistny stwierdzony w Puszczy na podstawie
pojedynczych obserwacji w latach: 1888, 1889, 1925, 1930 i 1996.
|
Storczyk bezzieleniowy
- gnie¼nik le¶ny |
|
|
Zdrojowka rutewkowata |
|
|
Zdrojówka rutewkowata
i zmutowany zawilec
gajowy |
|
Do najliczniejszych rodzin ro¶lin naczyniowych w Puszczy Bia³owieskiej nale¿±:
-
z³o¿one ( Compositae ) - 108 gatunków,
-
trawy ( Graminae ) - 85
-
turzycowate ( Cyperaceae ) - 66
-
ró¿owate ( Rosaceae ) - 59
-
motylkowate ( Papilionaceae ) - 54
-
go¼dzikowate ( Caryophyllaceae ) - 43
-
trêdownikowate ( Scrophulariaceae ) - 41
-
wargowe ( Labiateae ) - 41
-
krzy¿owe ( Crucifereae ) - 40
-
jaskrowate ( Ranunculaceae ) - 35
-
baldaszkowate ( Umbelifereae ) - 32
-
storczykowate ( Orchidaceae ) - 24
-
rdestowate ( Polygonaceae ) - 24
W¶ród
ro¶lin naczyniowych Puszczy jest 96 gatunków o zdrewnia³ych pêdach:
drzewa - 26 gatunków, krzewy - 55 i krzewinki - 14. Podane liczby
zawieraj± równie¿ gatunki z ró¿nych wzglêdów w±tpliwe (agrest i dzika
jab³oñ, brzoza karpacka i topola czarna) oraz wymar³e (cis).
Czytaj wiêcej...
|