,,PNRP’’ 35(1) – 2016 r.

Postglacjalna historia Puszczy Białowieskiej –
– roślinność, klimat i działalność człowieka

STRESZCZENIE

Analiza pyłkowa trzech profili pobranych na torfowiskach w Puszczy Białowieskiej jest podstawą rekonstrukcji historii roślinności na tym obszarze. Dane te obejmują schyłek późnego glacjału ostatniego zlodowacenia oraz holocen. Stwierdzono istotny wpływ wahań klimatycznych na stosunki hydrologiczne w rejonie badań; brak ciągłości osadów we wszystkich trzech profilach jest skutkiem klimatycznie uwarunkowanych okresów spadku poziomu wody na stanowiskach zwłaszcza około 9100-8900, 8300, 7000-5400 i 2000 lat p.n.e. oraz około 2000 i 1000 lat temu. Najważniejsze cechy charakterystyczne historii roślinności to wysoki udział leszczyny i niski udział dębu w środkowym holocenie, formowanie się grądów od około 1800 lat p.n.e. oraz późna ekspansja świerka, która rozpoczęła się dopiero około 500 lat n.e. Diagramy pyłkowe ilustrują pierwsze ślady działalności człowieka w poziomach datowanych na późny neolit lub wczesną epokę brązu, a następnie na przełom epok brązu i żelaza, okres wpływów rzymskich oraz średniowiecze i czasy nowożytne. Wszystkie fazy osadnicze charakteryzowały się stosunkowo słabą aktywnością rolniczą (uprawy), a główną przyczyną zmian środowiska było przypuszczalnie przetwórstwo surowców leśnych. Najlepszy zapis relacji człowiek/środowisko otrzymano dla ostatnich około 400 lat.

Udział pionierskich gatunków drzew
w stuletnim pozrębowym drzewostanie grądowym
w Białowieskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Pionierskie gatunki drzew (osika, brzozy) odgrywają ważną rolę w biocenotyczną lasach północnej Europie, Azji i Ameryce Północnej. Szybki wzrost liczby tych gatunków po wystąpieniu zaburzeń naturalnych lub po zastosowaniu rębni. W każdym lasów, w tym w Polsce, takie drzewostany są zazwyczaj przebudowane (naturalizowane) poprzez usunięcie drzew pionierskich i posadzeniu innych gatunków. Jednym z wyjątków jest Puszcza Białowieska, gdzie wciąż są liczne fragmenty drzewostanów naturalnych, gdzie drzewa nie zostały wycięte lub posadzone. Poniżej przedstawiamy dane dotyczące gatunków drzew pionierskich w około 100 letnim drzewostanie liściastym w Białowieskim Parku Narodowym.
Celem niniejszej pracy było zbadanie, jaki obecnie jest udział tych gatunków drzewostanie iw jakim stopniu obecność tych gatunków pionierskich, krótko żyjących wpływa na ilość martwego drewna.
Zmierzyliśmy drzewostan na obszarze 16 ha, na powierzchniach próbnych o rozmiarze 0,25 ha znajdujących się w 100 letnim drzewostanie w Białowieskim Parku Narodowym. Na powierzchniach próbnych były wykonywane następujące pomiary: określano gatunki drzew, stan drzewa i średnica na wysokości pierśnicy.
W przypadku żywych drzew najwyższa pole przekroju miał grab i lipa (26,1 i 21,1%, odpowiednio). Brzozy i osiki miał mniejszy udział (16,3 i 11,6%, odpowiednio).
Wśród drzew martwych największy udział miały osiki i graby (odpowiednio 31,4%, 29,1%), które łącznie stanowiły ponad połowę martwych drzew. Brzozy mają znacznie mniejszy udział i były na czwartym miejscu (8,1% martwych drzew). Wynika to prawdopodobnie z faktu, że żyją dłużej niż osiki. Carpinus betulus oraz Tilia cordata były najczęstszymi wśród żywych gatunków drzew (26,1 i 21,1%), zaś Betula spp. oraz Populus tremula dominowały złomach (16,3 i 11,6%, odpowiednio).
Sugerujemy żeby na chronionych obszarach leśnych nie przebudowywać takich drzewostanów (o ile nie są to obce gatunki drzew), tylko pozwalać im swobodnie się rozwijać. Naturalnie umierające drzewa gatunków takich jak osiki i brzozy stworzą znaczną ilość martwego drewna. Coraz lepiej jest znany fakt, że usuwanie martwego drewna i martwych drzew przyczynia się do utraty różnorodności biologicznej.

Saproksyliczne skoczogonki (Collembola)
Karkonoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Badania faunistyczne nad saproksylicznymi skoczogonkami (Collembola) Karkonoskiego Parku Narodowego wykazały występowanie na tym terenie 81 gatunków, w tym 8 saproksylobiontycznych (Xenylla corticalis, Galanura agnieskae, Hymenaphorura polonica, Folsomia inoculata, Desoria nivea, Proisotoma clavipila, P. minima, Vertagopus cinereus), 11 saproksylofilnych (Mesogastrura ojcoviensis, Friesea claviseta, Pseudachorutes corticicolus, P. parvulus, Pseudachorutella asigillata, Deutonura conjuncta, Neanura muscorum, N. parva, Thaumanura carolii, Micraphorura absoloni, Entomobrya corticalis), 10 kserofilnych żyjących w mchach i porostach pokrywających pnie żywych i martwych drzew (Xenylla boerneri, X. schillei, Anurophorus laricis, Pseudisotoma sensibilis, Tetracanthella fjellbergi, Vertagopus westerlundi, Entomobrya nivalis, Willowsia nigromaculata, Sminthurinus alpinus, S. gisini) oraz 52 gatunków hemiedaficznych i euedaficznych. Spośród gatunków ściśle saproksylicznych, 6 żyje pod korą (Xenylla corticalis, Friesea claviseta, Desoria nivea, Proisotoma clavipila, Vertagopus cinereus, Entomobrya corticalis), 2 (Galanura agnieskae, Hymenaphorura polonica) w butwiejącym drewnie, a 10 (Pseudachorutes corticicolus, P. parvulus, Pseudachorutella asigillata, Deutonura conjunta, Neanura muscorum, N. parva, Thaumanura carolii, Micraphorura absoloni, Folsomia inoculata, Proisotoma minima) preferuje oba habitaty. Skład gatunkowy fauny saproksylobiontów i saproksylofili wydaje się być globalnie optymalny, jednak lokalnie jest mocno zróżnicowany w zależności od stopnia odkształcenia danego siedliska leśnego. Najbogatsza i najbardziej zróżnicowana fauna została stwierdzona w seminaturalnych buczynach i grądach rosnących w enklawach: Chojnik, Wodospad Szklarki oraz w okolicach Jagniątkowa. Większość gatunków saproksylobiontycznych jest rzadka na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego, dlatego uznano je za dobre bioindykatory naturalności lasów.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Cisów”

STRESZCZENIE

Leśny rezerwat przyrody „Cisów im. prof. Zygmunta Czubińskiego" znajduje się w centralnej części województwa świętokrzyskiego (powiat kielecki, gmina Daleszyce). Powierzchnia rezerwatu wynosi 40,58 ha i obejmuje wyłącznie lasy. Największy udział mają bór bagienny, bór wilgotny, bór mieszany świeży, las mieszany świeży, ols typowy i ols jesionowy. Silnie zróżnicowana jest rzeźba terenu - liczne są nieckowate dolinki, a stromo opadające stoki gór rozcinają głębokie jary tektoniczne. We wschodniej części przepływa bezimienny strumień, który ma źródło w północnej części rezerwatu. Jedynymi zbiornikami są małe rozlewiska i starorzecza tych dwóch cieków.
Badania przeprowadzono w latach 2015-2016. Ich celem było określenie występowania, rozmieszczenia i fenologii płazów i gadów, a także zagrożeń oraz warunków ochrony.
W rezerwacie „Cisów" obserwowano obecność następujących gatunków płazów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus LAUR., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis LAUR., żaba trawna Rana temporaria L. i żaba moczarowa Rana arvalis NILSS. Fauna gadów była reprezentowana przez następujące gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. Przeprowadzono również obserwacje fenologiczne dwóch gatunków płazów: ropuchy szarej i żaby trawnej.
W rezerwacie stwierdzono niewiele zagrożeń, gdyż jest otoczony głównie przez lasy. Wyjątkiem jest jedynie jego część południowa, sąsiadująca z gruntami wsi Cisów. Miejscowa ludność okresowo zbiera tu grzyby i owoce runa leśnego, zaśmieca teren rezerwatu, a niekiedy zabija przedstawicieli herpetofauny, zwłaszcza węże i padalce.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko dzwonka szerokolistnego Campanula latifolia (Campanulaceae)
w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej

STRESZCZENIE

Campanula latifolia jest gatunkiem objętym ochroną częściową w Polsce, uważanym za narażony na wymarcie w skali kraju. W lipcu 2015 roku odkryto nowe stanowisko tego rzadkiego regionalnie gatunku w miejscowości Jurkiszki w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej w północno-wschodniej Polsce (koordynaty: N54°18,544ʹ/E22°22,086ʹ; jednostka kartogramu ATPOL: FA8423, kwadrat o boku 2.5 km). Populacja występuje na skraju łęgu i składa się z 10 kęp rozproszonych na długości kilku metrów wzdłuż brzegu rzeki Jarki.. Siedlisko zajęte jest głównie przez gatunki roślin charakterystyczne dla nitrofilnych zbiorowisk cienistych okrajków lasów łęgowych z klasy Galio-Urticetea. Skład florystyczny płatu roślinności przedstawiono za pomocą zdjęcia fitosocjologicznego.