,,PNRP’’ 35(1) – 2016 r.

Postglacjalna historia Puszczy Bia³owieskiej –
– ro¶linno¶æ, klimat i dzia³alno¶æ cz³owieka

STRESZCZENIE

Analiza py³kowa trzech profili pobranych na torfowiskach w Puszczy Bia³owieskiej jest podstaw± rekonstrukcji historii ro¶linno¶ci na tym obszarze. Dane te obejmuj± schy³ek pó¼nego glacja³u ostatniego zlodowacenia oraz holocen. Stwierdzono istotny wp³yw wahañ klimatycznych na stosunki hydrologiczne w rejonie badañ; brak ci±g³o¶ci osadów we wszystkich trzech profilach jest skutkiem klimatycznie uwarunkowanych okresów spadku poziomu wody na stanowiskach zw³aszcza oko³o 9100-8900, 8300, 7000-5400 i 2000 lat p.n.e. oraz oko³o 2000 i 1000 lat temu. Najwa¿niejsze cechy charakterystyczne historii ro¶linno¶ci to wysoki udzia³ leszczyny i niski udzia³ dêbu w ¶rodkowym holocenie, formowanie siê gr±dów od oko³o 1800 lat p.n.e. oraz pó¼na ekspansja ¶wierka, która rozpoczê³a siê dopiero oko³o 500 lat n.e. Diagramy py³kowe ilustruj± pierwsze ¶lady dzia³alno¶ci cz³owieka w poziomach datowanych na pó¼ny neolit lub wczesn± epokê br±zu, a nastêpnie na prze³om epok br±zu i ¿elaza, okres wp³ywów rzymskich oraz ¶redniowiecze i czasy nowo¿ytne. Wszystkie fazy osadnicze charakteryzowa³y siê stosunkowo s³ab± aktywno¶ci± rolnicz± (uprawy), a g³ówn± przyczyn± zmian ¶rodowiska by³o przypuszczalnie przetwórstwo surowców le¶nych. Najlepszy zapis relacji cz³owiek/¶rodowisko otrzymano dla ostatnich oko³o 400 lat.

Udzia³ pionierskich gatunków drzew
w stuletnim pozrêbowym drzewostanie gr±dowym
w Bia³owieskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Pionierskie gatunki drzew (osika, brzozy) odgrywaj± wa¿n± rolê w biocenotyczn± lasach pó³nocnej Europie, Azji i Ameryce Pó³nocnej. Szybki wzrost liczby tych gatunków po wyst±pieniu zaburzeñ naturalnych lub po zastosowaniu rêbni. W ka¿dym lasów, w tym w Polsce, takie drzewostany s± zazwyczaj przebudowane (naturalizowane) poprzez usuniêcie drzew pionierskich i posadzeniu innych gatunków. Jednym z wyj±tków jest Puszcza Bia³owieska, gdzie wci±¿ s± liczne fragmenty drzewostanów naturalnych, gdzie drzewa nie zosta³y wyciête lub posadzone. Poni¿ej przedstawiamy dane dotycz±ce gatunków drzew pionierskich w oko³o 100 letnim drzewostanie li¶ciastym w Bia³owieskim Parku Narodowym.
Celem niniejszej pracy by³o zbadanie, jaki obecnie jest udzia³ tych gatunków drzewostanie iw jakim stopniu obecno¶æ tych gatunków pionierskich, krótko ¿yj±cych wp³ywa na ilo¶æ martwego drewna.
Zmierzyli¶my drzewostan na obszarze 16 ha, na powierzchniach próbnych o rozmiarze 0,25 ha znajduj±cych siê w 100 letnim drzewostanie w Bia³owieskim Parku Narodowym. Na powierzchniach próbnych by³y wykonywane nastêpuj±ce pomiary: okre¶lano gatunki drzew, stan drzewa i ¶rednica na wysoko¶ci pier¶nicy.
W przypadku ¿ywych drzew najwy¿sza pole przekroju mia³ grab i lipa (26,1 i 21,1%, odpowiednio). Brzozy i osiki mia³ mniejszy udzia³ (16,3 i 11,6%, odpowiednio).
W¶ród drzew martwych najwiêkszy udzia³ mia³y osiki i graby (odpowiednio 31,4%, 29,1%), które ³±cznie stanowi³y ponad po³owê martwych drzew. Brzozy maj± znacznie mniejszy udzia³ i by³y na czwartym miejscu (8,1% martwych drzew). Wynika to prawdopodobnie z faktu, ¿e ¿yj± d³u¿ej ni¿ osiki. Carpinus betulus oraz Tilia cordata by³y najczêstszymi w¶ród ¿ywych gatunków drzew (26,1 i 21,1%), za¶ Betula spp. oraz Populus tremula dominowa³y z³omach (16,3 i 11,6%, odpowiednio).
Sugerujemy ¿eby na chronionych obszarach le¶nych nie przebudowywaæ takich drzewostanów (o ile nie s± to obce gatunki drzew), tylko pozwalaæ im swobodnie siê rozwijaæ. Naturalnie umieraj±ce drzewa gatunków takich jak osiki i brzozy stworz± znaczn± ilo¶æ martwego drewna. Coraz lepiej jest znany fakt, ¿e usuwanie martwego drewna i martwych drzew przyczynia siê do utraty ró¿norodno¶ci biologicznej.

Saproksyliczne skoczogonki (Collembola)
Karkonoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Badania faunistyczne nad saproksylicznymi skoczogonkami (Collembola) Karkonoskiego Parku Narodowego wykaza³y wystêpowanie na tym terenie 81 gatunków, w tym 8 saproksylobiontycznych (Xenylla corticalis, Galanura agnieskae, Hymenaphorura polonica, Folsomia inoculata, Desoria nivea, Proisotoma clavipila, P. minima, Vertagopus cinereus), 11 saproksylofilnych (Mesogastrura ojcoviensis, Friesea claviseta, Pseudachorutes corticicolus, P. parvulus, Pseudachorutella asigillata, Deutonura conjuncta, Neanura muscorum, N. parva, Thaumanura carolii, Micraphorura absoloni, Entomobrya corticalis), 10 kserofilnych ¿yj±cych w mchach i porostach pokrywaj±cych pnie ¿ywych i martwych drzew (Xenylla boerneri, X. schillei, Anurophorus laricis, Pseudisotoma sensibilis, Tetracanthella fjellbergi, Vertagopus westerlundi, Entomobrya nivalis, Willowsia nigromaculata, Sminthurinus alpinus, S. gisini) oraz 52 gatunków hemiedaficznych i euedaficznych. Spo¶ród gatunków ¶ci¶le saproksylicznych, 6 ¿yje pod kor± (Xenylla corticalis, Friesea claviseta, Desoria nivea, Proisotoma clavipila, Vertagopus cinereus, Entomobrya corticalis), 2 (Galanura agnieskae, Hymenaphorura polonica) w butwiej±cym drewnie, a 10 (Pseudachorutes corticicolus, P. parvulus, Pseudachorutella asigillata, Deutonura conjunta, Neanura muscorum, N. parva, Thaumanura carolii, Micraphorura absoloni, Folsomia inoculata, Proisotoma minima) preferuje oba habitaty. Sk³ad gatunkowy fauny saproksylobiontów i saproksylofili wydaje siê byæ globalnie optymalny, jednak lokalnie jest mocno zró¿nicowany w zale¿no¶ci od stopnia odkszta³cenia danego siedliska le¶nego. Najbogatsza i najbardziej zró¿nicowana fauna zosta³a stwierdzona w seminaturalnych buczynach i gr±dach rosn±cych w enklawach: Chojnik, Wodospad Szklarki oraz w okolicach Jagni±tkowa. Wiêkszo¶æ gatunków saproksylobiontycznych jest rzadka na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego, dlatego uznano je za dobre bioindykatory naturalno¶ci lasów.

Herpetofauna rezerwatu przyrody „Cisów”

STRESZCZENIE

Le¶ny rezerwat przyrody „Cisów im. prof. Zygmunta Czubiñskiego" znajduje siê w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego (powiat kielecki, gmina Daleszyce). Powierzchnia rezerwatu wynosi 40,58 ha i obejmuje wy³±cznie lasy. Najwiêkszy udzia³ maj± bór bagienny, bór wilgotny, bór mieszany ¶wie¿y, las mieszany ¶wie¿y, ols typowy i ols jesionowy. Silnie zró¿nicowana jest rze¼ba terenu - liczne s± nieckowate dolinki, a stromo opadaj±ce stoki gór rozcinaj± g³êbokie jary tektoniczne. We wschodniej czê¶ci przep³ywa bezimienny strumieñ, który ma ¼ród³o w pó³nocnej czê¶ci rezerwatu. Jedynymi zbiornikami s± ma³e rozlewiska i starorzecza tych dwóch cieków.
Badania przeprowadzono w latach 2015-2016. Ich celem by³o okre¶lenie wystêpowania, rozmieszczenia i fenologii p³azów i gadów, a tak¿e zagro¿eñ oraz warunków ochrony.
W rezerwacie „Cisów" obserwowano obecno¶æ nastêpuj±cych gatunków p³azów: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus LAUR., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis LAUR., ¿aba trawna Rana temporaria L. i ¿aba moczarowa Rana arvalis NILSS. Fauna gadów by³a reprezentowana przez nastêpuj±ce gatunki: jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. Przeprowadzono równie¿ obserwacje fenologiczne dwóch gatunków p³azów: ropuchy szarej i ¿aby trawnej.
W rezerwacie stwierdzono niewiele zagro¿eñ, gdy¿ jest otoczony g³ównie przez lasy. Wyj±tkiem jest jedynie jego czê¶æ po³udniowa, s±siaduj±ca z gruntami wsi Cisów. Miejscowa ludno¶æ okresowo zbiera tu grzyby i owoce runa le¶nego, za¶mieca teren rezerwatu, a niekiedy zabija przedstawicieli herpetofauny, zw³aszcza wê¿e i padalce.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko dzwonka szerokolistnego Campanula latifolia (Campanulaceae)
w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej

STRESZCZENIE

Campanula latifolia jest gatunkiem objêtym ochron± czê¶ciow± w Polsce, uwa¿anym za nara¿ony na wymarcie w skali kraju. W lipcu 2015 roku odkryto nowe stanowisko tego rzadkiego regionalnie gatunku w miejscowo¶ci Jurkiszki w Parku Krajobrazowym Puszczy Rominckiej w pó³nocno-wschodniej Polsce (koordynaty: N54°18,544ʹ/E22°22,086ʹ; jednostka kartogramu ATPOL: FA8423, kwadrat o boku 2.5 km). Populacja wystêpuje na skraju ³êgu i sk³ada siê z 10 kêp rozproszonych na d³ugo¶ci kilku metrów wzd³u¿ brzegu rzeki Jarki.. Siedlisko zajête jest g³ównie przez gatunki ro¶lin charakterystyczne dla nitrofilnych zbiorowisk cienistych okrajków lasów ³êgowych z klasy Galio-Urticetea. Sk³ad florystyczny p³atu ro¶linno¶ci przedstawiono za pomoc± zdjêcia fitosocjologicznego.