,,PNRP’’ 35(2) – 2016 r.

Porosty rezerwatu „Ma³y Borek" w Puszczy Augustowskiej

STRESZCZENIE

Na terenie rezerwatu Ma³y Borek stwierdzono wystêpowanie 45 gatunków porostów, z czego 3 znane s± z danych literaturowych. S± to Arthonia arthonioides, Bryoria subcana (Cie¶liñski 2003a) oraz Lichenomphalia umbellifera (Czy¿ewska i in. 2005). 12 taksonów jest umieszczonych na Czerwonej li¶cie porostów w Polsce: 2 jako krytycznie zagro¿one (CR), 2 jako zagro¿one (EN), 6 jako nara¿one (VU) i 4 jako bliskie zagro¿enia (NT). Trzy z nich nie by³y rejestrowane podczas badañ w³asnych. Spo¶ród 45 taksonów porostów, 3 s± umieszone na czerwonej li¶cie porostów zagro¿onych w pó³nocno-wschodniej Polsce: 1 jako zagro¿ony (EN) i 2 jako nara¿one (VU). Dwa z nich nie by³y rejestrowane podczas badañ w³asnych. Trzy spo¶ród wszystkich gatunków s± objête ochron± ¶cis³±, a 8 ochron± czê¶ciow±.

Zamieranie jesionu (Fraxinus excelsior L.)
w Roztoczañskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Badania prowadzono na terenie Roztoczañskiego Parku Narodowego w 2014 roku. Mia³y one na celu ocenê nasilenia procesu chorobowego jesionu oraz ustalenie rezerwuarów materia³u infekcyjnego grzyba Hymenoscyphus fraxineus, uwa¿anego za g³ównego sprawcê choroby. Badania prowadzono w wybranych losowo 10 drzewostanach w wieku powy¿ej 40 lat, rosn±cych na siedlisku lasu wy¿ynnego ¶wie¿ego, na wysoko¶ci 271 do 336 m n.p.m. W ka¿dym drzewostanie dokonano oceny stanu zdrowotnego 50 rosn±cych bezpo¶rednio obok siebie drzew F. excelsior. Poza tym, w lipcu i wrze¶niu 2014 roku, dokonano analizy rezerwuarów materia³u infekcyjnego Hymenoscyphus fraxineus na ubieg³orocznych nerwach li¶ciowych w ¶ciole. W ka¿dym terminie przeanalizowano 300 nerwów li¶ciowych. Jesion wykazywa³ objawy chorobowe we wszystkich analizowanych drzewostanach. W¶ród 500 przeanalizowanych drzew, stwierdzono 11,8% osobników zamar³ych, za¶ u 80,8% drzew obecne by³y symptomy chorobowe. Jedynie 7,4% drzew nie wykazywa³o ¿adnych makroskopowych objawów zamierania. Na pniach 48,4% takich drzew stwierdzano nekrozy na pniach. U 12,8% drzew zamar³y wierzcho³ki. Zamieranie ga³êzi stwierdzono u 80,8% drzew. U wiêkszo¶ci osobników stan zamierania ga³êzi by³ znacznie zaawansowany, dotyczy³ on ponad 25% stanu ga³êzi w koronie. Nasilenie zamierania jesionu wykazywa³o znaczne ró¿nice pomiêdzy drzewostanami, zale¿a³o ono miêdzy innymi od wieku drzewostanu i udzia³u jesionu w sk³adzie gatunkowym. W analizowanych drzewostanach stwierdzono obfity rezerwuar materia³u zaka¼nego Hymenoscyphus fraxineus. W lipcu 2014 roku H. fraxineus wykszta³ci³ pseudostromê na 89,3% ubieg³orocznych nerwów li¶ciowych jesionu, za¶ miseczki na 59,6% nerwów. We wrze¶niu 2014 r. pseudostromê stwierdzono na 94,0% nerwów, za¶ miseczki na 13,7% nerwów. Miseczki H. fraxineus w lipcu 2014 r. nieznacznie czê¶ciej wykszta³cone by³y w czê¶ci ¶rodkowej nerwu, za¶ we wrze¶niu tego roku w czê¶ci nasadowej nerwu. Oceniono, ¿e stwierdzony rezerwuar materia³u zaka¼nego H. fraxineus stanowi powa¿ne zagro¿enie dla pozosta³ych przy ¿yciu jesionów. Na nerwach li¶ciowych z pseudostrom± grzyb H. fraxineus mo¿e bowiem wytwarzaæ miseczki przez kilka kolejnych lat.

Czeremcha amerykañska Prunus serotina (Ehrh.) Borkh
w rezerwacie „Uroczysko Wrzosy"
i mo¿liwo¶ci ograniczenia jej ekspansji

STRESZCZENIE

Artyku³ przedstawia wyniki badañ przeprowadzonych w 2014 roku w rezerwacie Uroczysko Wrzosy, po³o¿onym w gminie Wo³ów (Polska po³udniowo-zachodnia). Rezerwat utworzono w celu zachowanie naturalnego olsu porzeczkowego i ³êgu olszowo-jesionowego, z chronionymi i rzadkimi gatunkami ro¶lin, drzewami pomnikowymi oraz utrzymanie lêgowisk ornitofauny le¶nej i wodno-b³otnej.
Celem pracy by³o rozpoznanie wystêpowanie inwazyjnej czeremchy amerykañskiej na terenie rezerwatu oraz okre¶lenie czynników wp³ywaj±cych na jej rozprzestrzenianie. Badania prowadzono metod± marszrutow± wzd³u¿ linii podzia³owych wewn±trz oddzia³ów i szlaków komunikacyjnych.
Rozprzestrzenienie czeremchy amerykañskiej na chronionym obszarze nie jest du¿e, ale gatunek ten wystêpuje w zró¿nicowanych zbiorowiskach ro¶linnych a jego udzia³, przy sprzyjaj±cych warunkach siedliska, szybko wzrasta. Stwierdzono obecno¶æ Prunus serotina w 8 typach zbiorowisk ro¶linnych: olsy porzeczkowe Ribeso nigri-Alnetum, degeneracyjne postacie olsów Poa trivialis-Alnetum, ³êgi jesionowo-olszowe Fraxino-Alnetum, gr±dy ¶rodkowoeuropejske Galio sylvatici-Carpinetum betuli, bory sosnowe Leucobryo-Pinetum, le¶ne zbiorowiska zastêpcze i ³±ki rajgrasowe Arrhenatheretum elatioris.
Najwiêcej stanowisk P. serotina odnaleziono w s±siedztwie szlaków komunikacyjnych oraz drzewostanów sosnowych przy granicy rezerwatu, które stanowi± podstawowe ¼ród³o propagul gatunku. Obecne na terenie rezerwatu bory sosnowe i le¶ne zbiorowiska zastêpcze z podszytem czeremchy amerykañskiej sprzyjaj± naturalnemu odnawianiu siê gatunku i stanowi± potencjalne zagro¿enie dla zbiorowisk niezasiedlonych przez ten gatunek. Jednocze¶nie P. serotina zasiedla ¿yzne i wilgotne lasy rezerwatu, ale na razie nie jest zdolna w tych zbiorowiskach do reprodukcji.
Skuteczne zwalczanie P. serotina w rezerwacie Uroczysko Wrzosy jest mo¿liwe przy jednoczesnym zastosowaniu kilku metod, takich jak systematyczne wyrywanie siewek i nalotu na obszarze chronionym, wycinanie osobników kwitn±cych (z corocznym usuwaniem ich odro¶li pêdowych) na terenie rezerwatu i jego otuliny.

Nowe dane o rozmieszczeniu
skalnika driady Minois dryas (Scopoli, 1763) (Lepidoptera: Nymphalidae)
w po³udniowo-wschodniej Polsce z lat 2012-2014

STRESZCZENIE

Skalnik driada - Minois dryas (Scopoli, 1763) jest gatunkiem o euro-syberyjskim typie rozsiedlenia. W Polsce gatunek ten by³ niegdy¶ znany z niemal ca³ego obszaru kraju, lecz do koñca lat 80-tych ubieg³ego wieku wymar³ na wiêkszo¶ci znanych stanowisk. Po roku 2008 pojawi³y siê doniesienia o ponownym pojawieniu siê tego skalnika w Polsce po³udniowo-wschodniej. Podczas badañ rozmieszczenia M. dryas w tej czê¶ci Polski w latach 2012-14 gatunek zosta³ stwierdzony na 37 nowych stanowiskach zlokalizowanych w obrêbie 19 kwadratów UTM (10×10 km). Nowe stanowiska po³o¿one s± na terenie Gór Sanocko-Turczañskich, na Pogórzu Przemyskim, P³askowy¿u Chyrowskim, Pogórzu Dynowskim, Pogórzu Jasielskim, Pogórzu Strzy¿owskim, w Kotlinie Jasielsko-Kro¶nieñskiej oraz w Beskidzie Niskim i Bieszczadach Zachodnich. Wiêkszo¶æ nowych stanowisk zlokalizowana jest na terenach objêtych ochron±: w Parkach Narodowych, Parkach Krajobrazowych, rezerwatach przyrody, obszarach chronionego krajobrazu, specjalnych obszarach ochrony siedlisk sieci Natura 2000, co potencjalnie daje mo¿liwo¶æ skutecznej ich ochrony. Najwiêkszym zagro¿eniem dla nowych stanowisk M. dryas jest intensyfikacja gospodarki rolnej, wynikaj±ca m.in. z dop³at unijnych, naturalna sukcesja ro¶linno¶ci drzewiastej oraz zalesianie. W zwi±zku z odkryciem tak znacznej liczby nowych stanowisk w po³udniowo-wschodniej czê¶ci kraju autorzy sugeruj± rozwa¿enie zmiany statusu gatunku w Polskiej Czerwonej Ksiêdze Zwierz±t z kategorii CR - takson krytycznie zagro¿ony wyginiêciem, na kategoriê VU - takson nara¿ony na wyginiêcie oraz utrzymanie ochrony prawnej gatunku w Polsce.

Ry¶ w Tatrach

STRESZCZENIE

Ry¶ jest naturalnym sk³adnikiem fauny Tatr, które zasiedla nieprzerwanie od wieków. Wystêpuje g³ównie w strefie le¶nej, a w okresie lata spotykany jest te¿ w piêtrze kosodrzewiny i hal. W Tatrach Bielskich i Tatrach Zachodnich osi±ga najwy¿sze wzniesienia. W Tatrach Wysokich by³ obserwowany w Dolinie Wielickiej nawet na wysoko¶ci 2227 m n.p.m., co stanowi najwy¿szy jego zasiêg w Polsce, S³owacji oraz w Europie ¦rodkowej.
W przesz³o¶ci podawane liczebno¶ci rysia by³y zdecydowanie zawy¿ane na obszarze Tatr. Bli¿sze realnego stanu s± oceny z ostatniej dekady. £±cznie na teren Tatr Polskich i Tatr S³owackich populacja rysia liczy 16-22 osobników.
Ry¶ w Tatrach jak i s±siednich rejonach górskich eksploatuje g³ównie populacjê sarny i w mniejszym stopniu pozosta³e gatunki dzikich zwierz±t kopytnych. Ten naturalny drapie¿nik poluje te¿ na typowe gatunki górskie jak: kozicê, ¶wistaka i inne.
Wyolbrzymiane niejednokrotnie szkody od rysia w¶ród zwierz±t hodowlanych s± w rzeczywisto¶ci nieznaczne. Ostatnio niemal nie wystêpuj± tak w samych Tatrach, jak i w s±siedztwie. Przyk³ady drapie¿nictwa rysia na populacje dziko ¿yj±ce nale¿y traktowaæ jako element naturalnej zale¿no¶ci, która ogranicza ofiary chore, os³abione oraz osobniki pad³e.
W przesz³o¶ci ry¶ by³ pozyskiwany przez cz³owieka g³ównie przez odstrza³. Stosowano te¿ ¿elazne potrzaski oraz trucizny.

Opinie taterników jaskiniowych
dotycz±ce uprawiania alpinizmu jaskiniowego
na ternie Tatrzañskiego Parku Narodowego –
– analiza w oparciu o badania ankietowe

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono wyniki ankiety skierowanej do ¶rodowiska taterników jaskiniowych. Ankieta dotyczy³a czterech zagadnieñ: 1 Bezpieczeñstwa w jaskini, 2 Opinii groto³azów w sprawie udostêpniania jaskiñ dla ruchu taternickiego przez TPN, 4 za¶miecanie wnêtrza jaskiñ, 3 nielegalnych wej¶æ do jaskiñ.
Ankieta zosta³a przeprowadzona drog± elektroniczn± w¶ród wszystkich klubów wysokogórskich, posiadaj±cych sekcjê taternictwa jaskiniowego i zrzeszonych w PZA. Spo¶ród 171 ods³on, ankietê wype³ni³o zaledwie 21 osób.
W opinii ankietowanych, bezpieczeñstwo poruszania siê po jaskiniach nie jest zagro¿one, poniewa¿ wszystkie udostêpnione jaskinie posiadaj± sta³e punkty asekuracyjne. A pozostawiony sprzêt w postaci lin, ta¶m, karabinków nie wp³ywa na poziom ich bezpieczeñstwa. Pozostawiony sprzêt sprzyja szybszemu poruszaniu siê po korytarzach. Natomiast stare i zniszczone oprzyrz±dowanie jest jedynie za¶miecaniem ich wnêtrza. Bezpo¶rednie zagro¿enie dla ¶rodowiska jaskiniowego stanowi± organizowane eventy dla osób nie posiadaj±cych odpowiednich uprawnieñ.
Z badañ wynika, ¿e ankietowani nie s± zadowoleni z liczby udostêpnionych jaskiñ. To sprawia, ¿e groto³azi wchodz± nielegalnie do jaskinie zarówno tych udostêpnionych (j. Czarna, j Zimna, j. Kasprowa Ni¿na itd.), jak i tych nieudostêpnionych (j. Bañdzioch Kominiarski, j. Szczelina Chocho³owska, j. Wysoka za Siedmiu Progami, itd.).
Zdaniem groto³azów dla ruchu taternickiego nale¿y przywróciæ jaskinie: Bandzioch Kominiarski, Ma³± w Mu³owej, Wysok± za Siedmiu Progami, Studniê w Kazalnicy Miêtusiej oraz jaskiniê Kozi±.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Pierwsze stwierdzenie
modliszki zwyczajnej (Mantis religiosa (Linnaeus, 1758))
w Kampinoskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Modliszka zwyczajna to gatunek ¶ci¶le chroniony, umieszczony w Polskiej czerwonej ksiêdze zwierz±t z kategori± EN - gatunek zagro¿ony. Jest gatunkiem ciep³olubnym i prawdopodobnie w cieplejszych okresach czwartorzêdu by³a szerzej rozmieszczona w Polsce. W Kampinoskim Parku Narodowym modliszka zosta³a stwierdzona po raz pierwszy w dniu 20 VIII 2016 r. w okolicy miejscowo¶ci Ki¶cinne-Krogulec.