W grudniu 2016 roku, w ramach realizowanego przez Białowieski Park Narodowy wraz z Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa projektu „Harmonizacja danych o zasobach przyrodniczych Białowieskiego Parku Narodowego w celu poprawy efektywności zarządzania obszarem", ukazały się dwie obszerne, monograficzne publikacje - „Ekosystemy wodne Białowieskiego Parku Narodowego" pod redakcją dr Renaty Krzyściak-Kosińskiej i dr hab. Elżbiety Wilk-Woźniak oraz „Lądowe ekosystemy nieleśne Białowieskiego Parku Narodowego" pod redakcją mgr Małgorzaty Karczewskiej i dra hab. Leszka Kucharskiego. W pół roku później dołączyła do nich trzecia publikacja z tej serii - „Lasy Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego" pod redakcją mgra inż. Andrzeja Keczyńskiego.

Tom poświęcony lasom Rezerwatu Ścisłego BPN otwiera słowo wstępne jego redaktora. A. Keczyński podkreśla wyjątkowość tego unikatowego skrawka ojczystej przyrody. Według niego - jest to „najlepiej zachowany przykład i pozostałość lasów pierwotnych (naturalnych) występujących niegdyś na rozległych obszarach nizinnych Europy Środkowej".

Pierwszy rozdział, również autorstwa A. Keczyńskiego, przedstawia ogólną charakterystykę omawianego terenu, zapoznaje także z jego historią oraz prowadzonymi na nim badaniami naukowymi i inwentaryzacjami przyrodniczo-leśnymi.

Kolejne etapy późnoholoceńskiej historii lasów Rezerwatu prezentuje rozdział opracowany przez Marcelinę Zimny, Małgorzatę Latałową i Annę Pędziszewską. Autorki przedstawiły najważniejsze dane na temat ostatnich dwóch tysięcy lat historii kształtowania się zbiorowisk leśnych występujących współcześnie w Rezerwacie, w oparciu o wyniki analizy pyłkowej osadów pobranych na stanowiskach leżących zarówno w Rezerwacie, jak i w jego bezpośrednim sąsiedztwie.

Tematowi drzew żywych i martwych (stojących i leżących), jako głównych składowych drzewostanów rezerwatowych, poświęcony jest kolejny rozdział książki. Jego autorzy - Jacek Zajączkowski, Bogdan Brzeziecki i Andrzej Keczyński - omawiają stan lasów Rezerwatu na podstawie pomiarów przeprowadzonych w 1999 i 2009 roku na 384 stałych kontrolnych powierzchniach kołowych. Drzewostany tego obszaru kształtuje 18 gatunków drzew spośród 22 występujących w Puszczy Białowieskiej.

Zagadnienie wieloletniej dynamiki drzew i drzewostanów Rezerwatu przybliżył Bogdan Brzeziecki. Wykorzystał on m.in. materiały, które powstały w ramach tematu badawczego, realizowanego w latach 2011-2015 na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych. Autor stwierdza, że w odniesieniu do stopnia zróżnicowania wymiarowego drzew drzewostany naturalne cechowały się w okresie badań (lata 1936-2013) dużą stabilnością.

Zróżnicowaniu strukturalnemu i prognozie rozwoju głównych typów lasu Rezerwatu poświęcony jest kolejny rozdział, opracowany przez Kamila Bielaka i Bogdana Brzezieckiego. Autorzy biorą pod lupę kolejno: bór wilgotny, bór bagienny, bór mieszany świeży, bór mieszany wilgotny, las mieszany świeży, las mieszany wilgotny, las mieszany bagienny, las świeży, las wilgotny, ols typowy i ols jesionowy. Stwierdzają oni, że w większości z omawianych typów lasu można zauważyć podobne procesy, tj. wydzielanie się na dużą skalę świerka, najliczniejszego gatunku w puli drzew martwych, oraz ekspansję grabu i miejscami lipy.

Dynamikę faz rozwojowych drzewostanu przedstawili Stanisław Drozdowski, Bogdan Brzeziecki i Andrzej Keczyński. Stwierdzili oni, że w Rezerwacie przeciętnie tylko 52 proc. powierzchni próbnych obecnie reprezentuje tę samą fazę rozwojową drzewostanu co przed 10 laty. Największą stabilnością odznaczały się fazy: młodociana, regeneracyjna oraz terminalna późna.

Procesowi naturalnego odnawiania lasu przyjrzeli się Stanisław Drozdowski, Włodzimierz Buraczyk i Bogdan Brzeziecki. Badacze przedstawili swoje wywody głównie w oparciu o materiał gromadzony na stałej powierzchni badawczej Katedry Hodowli Lasu SGGW położonej w oddziałach 284 i 285. Zjawisko produkcji nasion w drzewostanach rezerwatowych prowadzone jest na niej od 1997 roku. Autorzy podkreślili,  ze w odnowieniach występują wszystkie gatunki drzew, które są reprezentowane w drzewostanie. Jednocześnie proporcje udziału gatunków w nim najczęściej nie odpowiadają ich udziałowi w odnowieniach. Efektywność procesu odnawiania zależy od strategii życiowej gatunku w obecnie istniejących warunkach środowiskowych Puszczy Białowieskiej.

Bardzo interesujący jest rozdział poświęcony drzewom o rozmiarach pomnikowych, występującym w Rezerwacie, który opracowali: Andrzej Grzywacz, Andrzej Keczyński, Andrzej Szczepkowski, Kamil Bielak, Stanisław Drozdowski, Leszek Bolibok i Bogdan Brzeziecki. Autorzy dość szczegółowo przedstawili historię badań i spostrzeżeń dotyczących rozmiarów drzew w Puszczy Białowieskiej. Źródłem najnowszych i najbardziej aktualnych danych na temat liczby drzew pomnikowych na terenie Rezerwatu, a także ich przestrzennego rozmieszczenia oraz podstawowych wymiarów jest kompleksowa inwentaryzacja tych drzew, przeprowadzona przez studentów i pracowników Katedry Ochrony Lasu i Ekologii oraz Katedry Hodowli Lasu Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie. Powstała baza obejmuje ponad 12 000 drzew. Ponieważ inwentaryzacją objęto 95 proc. powierzchni Rezerwatu, w przyszłości, po uzupełnieniu danych, należy spodziewać się niewielkiej korekty otrzymanych danych. Najwięcej drzew o rozmiarach pomnikowych znajduje się w południowej części Rezerwatu, a najmniej w jego północno-zachodnich oddziałach.

Rozmiarom największych drzew Rezerwatu poświęcony jest kolejny rozdział, opracowany przez Bogdana Brzezieckiego, Stanisława Drozdowskiego, Kamila Bielaka, Włodzimierza Buraczyka, Henryka Szeligowskiego i Leszka Gawrona.

Przedostatni rozdział tomu poświęcony jest monitoringowi leśnych siedlisk Natura 2000 na omawianym obszarze - jego autorem jest Andrzej Keczyński. Wydawnictwo zamyka zaś rozdział Bogdana Brzezieckiego, Andrzeja Keczyńskiego i Jacka Zajączkowskiego, poświęcony powierzchniom badawczym w Rezerwacie, z których dane posłużyły do napisania tej książki.

Każdy rozdział omawianego tomu opatrzony jest wykazem literatury. Na końcu podane zostały wykazy tabel, rycin i fotografii oraz lista autorów opracowań.

Wszystkie trzy tomy, poświęcone ekosystemom Białowieskiego Parku Narodowego, wydane zostały w dwóch wersjach językowych - polskiej i angielskiej. Oparte na wynikach badań naukowych przeprowadzonych na tym obszarze, stanowią najbardziej aktualne kompendium wiedzy o przyrodzie Parku. Wydawnictwo adresowane jest do osób interesujących się przyrodą, w pierwszym rzędzie - leśników, botaników, zoologów, przyrodników.

Projekt, dzięki któremu wspomniane tomy mogły ujrzeć światło dzienne, został dofinansowany ze środków pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG (ponad 2,5 mln zł). Wydawcą jest Białowieski Park Narodowy.

Piotr Bajko