„PNRP” 36(4) – 2017 r.

Inwentaryzacja śluzowców (Myxogastria, Myxomycetes)
na wyznaczonych powierzchniach badawczych w Puszczy Białowieskiej

STRESZCZENIE

Na założonych przez pracowników Białowieskiego Parku Narodowego (BPN) w 2013 i 2014 roku 28 stałych powierzchniach badawczych (400 m²) zlokalizowanych w Puszczy Białowieskiej, na terenie BPN w zbiorowiskach roślinnych: Fraxino-Alnetum, Ribeso-Alnetum, Tilio-Carpinetum typicum, Vaccinio myrtilli-Piceetum i Vaccinio uliginosi-Pinetum oraz na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego (LKP), w zbiorowiskach: Fraxino-Alnetum, Tilio-Carpinetum stachyetosum, Tilio-Carpinetum typicum i Vaccinio myrtilli-Piceetum przeprowadzono trzyletnie badania nad występowaniem śluzowców (Tab. 1).
Obserwacje przeprowadzono w 2013 r. na 14 powierzchniach w BPN oraz na 2 zlokalizowanych w LKP w zbiorowiskach roślinnych: Fraxino-Alnetum i Tilio-Carpinetum typicum. W 2014 r. poszukiwano śluzowców na 12 stałych powierzchniach w LKP w zbiorowiskach roślinnych: Tilio-Carpinetum stachyetosum, Tilio-Carpinetum typicum i Vaccinio myrtilli-Piceetum, natomiast w 2015 r. przebadano wszystkie stałe powierzchnie. Prace terenowe zrealizowano w okresie późno letnim oraz jesiennym każdego sezonu wegetacyjnego (Tab. 2, 3).
Oprócz prac in situ, zastosowano metodę hodowli śluzowców na skrawkach kory żywych drzew w wilgotnych komorach. Podłoże pobrano w 2014 roku z żywych drzew występujących na 12 powierzchniach zlokalizowanych w LKP, hodowlę poprowadzono od XI 2014 do IV 2015 r. Wyhodowano 9 gatunków, wśród nich Didymium squamulosum (ALB. et SCHWEIN.) FR. et PALMQUIST oraz Echinostelium minutum DE BARY (Tab. 4). Pozostałe gatunki odnotowano także w terenie, ale na pojedynczych stanowiskach.
W wyniku połączonych metod badawczych, stwierdzono 75 taksonów, w tym gatunki nowe dla bioty śluzowców Puszczy Białowieskiej: Arcyria imperialis (G. LISTER) Q. WANG et YU LI,, Comatricha ellae HÄRK., Echinostelium minutum DE BARY, Licea biforis MORGAN, Perichaena vermicularis (SCHWEIN.) ROSTAF. oraz Trichia lutescens (LISTER) LISTER (Tab. 5).
W 2015 r. odnotowano spadek liczby gatunków śluzowców, wywołany niekorzystnym przebiegiem sezonu wegetacyjnego, z długotrwałym brakiem opadów atmosferycznych i wysoką temperaturą powietrza (Tab. 6, 7).

Stan zachowania i perspektywy ochrony zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych (kod 6410)
w dolinach rzek w świetle badań monitoringowych

STRESZCZENIE

Łąki trzęślicowe w dolinach rzek Polski zajmują niewielkie powierzchnie i są wrażliwe na wszelkie zmiany zachodzące w ekosystemie rzecznym. Ich specyfika skłoniła autorów do przeanalizowania wyników prowadzonego w latach 2010-2011 pierwszego monitoringu siedliska 6410 pod kątem stanu zachowania i perspektyw ochrony. W ramach krajowego monitoringu siedlisk przyrodniczych badania wykonano łącznie na 125 stanowiskach siedliska 6410, w 33 obszarach Natura 2000, z czego w dolinach rzecznych zlokalizowanych było 49 stanowisk w 13 obszarach.
Do oceny siedliska zastosowano cztery parametry: specyficzna struktura i funkcja (z pięcioma wskaźnikami związanymi ze składem gatunkowym fitocenoz: gatunki typowe, ekspansja krzewów i podrostu drzew, rodzime ekspansywne gatunki roślin zielnych, gatunki dominujące oraz obce gatunki inwazyjne), powierzchnia siedliska (z trzema wskaźnikami: procent powierzchni zajęty przez siedlisko w transekcie, powierzchnia o różnym stopniu zachowania siedliska, struktura przestrzenna płatów siedliska), miąższość martwej materii organicznej, wskazująca na użytkowanie kośne łąk, perspektywy ochrony i ocena ogólna.
Najlepiej ocenionym wskaźnikiem, który na 46 stanowiskach otrzymał ocenę FV (stan właściwy) okazała się obecność gatunków inwazyjnych, a w następnej kolejności - gatunki typowe, tutaj rozumiane jako charakterystyczne i wyróżniające dla związku Molinion. Monitorowane łąki charakteryzowały się dużym bogactwem gatunkowym i typowym składem florystycznym. Najgorzej ocenianym wskaźnikiem była powierzchnia o różnym stopniu zachowania siedliska, a następnie - gatunki dominujące oraz rodzime ekspansywne gatunki roślin zielnych. Dobrze zachowane i typowo wykształcone płaty siedliska zajmowały najczęściej 50% powierzchni transektu, ale były też takie stanowiska, gdzie typowych płatów nie odnotowano wcale. Gatunkami dominującymi w fitocenozach były najczęściej: Molinia caerulea i Galium boreale, czasem także współdominowały gatunki łąk świeżych lub turzyce. Najczęściej notowanymi gatunkami ekspansywnymi w siedlisku były: Molinia caerulea, Phragmites australis, Calamagrostis epigejos, Deschampsia caespitosa i Filipendula ulmaria.
Najpoważniejszym zagrożeniem dla łąk trzęślicowych w dolinach rzek jest z jednej strony odchodzenie od tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki łąkarskiej, a z drugiej - zbyt intensywne koszenie (dwa pokosy w ciągu sezonu). Pierwsze zjawisko powoduje uruchomienie procesu zarastania lub dominację gatunków ekspansywnych, w tym również samej Molinia caerulea. Zbyt intensywne koszenie powoduje ustępowanie gatunków charakterystycznych, kwitnących później (np. Succisa pratensis, Dianthus superbus, Serratula tinctoria). Szansa na prowadzenie właściwego użytkowania, a zatem skutecznej ochrony łąk trzęślicowych jest w większości analizowanych przypadków mała. Wiele stanowisk leży na gruntach prywatnych (nieraz poza obszarami Natura 2000) co sprawia, że możliwość wpływania na sposób ich użytkowania jest ograniczona.

Stan poznania motyli (Lepidoptera) Przedborskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W Przedborskim Parku Krajobrazowym prowadzono w latach 2002-2016 badania mające na celu poznanie zróżnicowania gatunkowego motyli na tym terenie. Owady odławiano na ośmiu stanowiskach zlokalizowanych na całym obszarze parku. Na podstawie badań własnych i danych z piśmiennictwa wykazano ogółem 983 gatunki, co stanowi ponad 30% wszystkich motyli Polski. Wśród nich 45 gatunków jest nowych dla województwa łódzkiego, a 178 nie wykazywano dotychczas z województwa świętokrzyskiego. Najbardziej zróżnicowaną faunę motyli stwierdzono w rezerwacie „Murawy Dobromierskie" (679 gatunków) i na śródleśnych torfowiskach koło rezerwatu „Piskorzeniec" (369 gatunków).
W zebranym materiale na uwagę zasługuje 19 gatunków z „Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce", do których należą: Zygaena carniolica, Z. trifolii, Alucita grammodactyla, Heteropterus morpheus, Iphiclides podalirius, Papilio machaon, Lycaena dispar, Satyrium acaciae, Plebejus optilete, Boloria euphrosyne, Nymphalis xanthomelas, Limenitis populi, Apatura ilia, A. iris, Coenonympha tullia, Proserpinus proserpina, Eupithecia gelidata, Drymonia velitaris, Spatalia argentina.
Do gatunków rzadko notowanych w skali kraju, nieobjętych żadnymi formami ochrony, należą: Adelidae - Nemophora prodigellus, Argyresthiidae - Argyresthia arceuthina, A. semitestacella, Depressariidae - Agonopterix capreolella, Scythrididae - Scythris scopolella, S. seliniella, Coleophoridae - Coleophora niveicostella, C. nutantella, C. oriolella, C. ornatipennella, Cosmopterigidae - Sorhagenia lophyrella, Gelechiidae - Megacraspedus binotella, Metzneria santolinella, M. neuropterella, Monochroa palustrellus, Mirificarma lentiginosella, Aroga flavicomella, Anarsia spartiella, Nothris lemniscellus, Sessidae - Chamaesphecia tenthrediniformis, Tortricidae - Aethes fennicana, Cochylidia heydeniana, Eana derivana, Ancylis comptona, Phaneta pauperana, Argyroploce lediana, Pammene gallicana, P. spiniana, Epermeniidae - Epermenia iniquellus, Pterophoridae - Merrifieldia tridactyla, Pyralidae - Ortholepis vacciniella, Geometridae - Cyclophora albiocellaria, Pungeleria capreolaria, Gymnoscelis rufifasciata, Stegania cararia, Noctuidae - Celaena haworthii.

Rozmieszczenie i liczebność małych ssaków
na obszarze Parku Narodowego „Bory Tucholskie"

STRESZCZENIE

W latach 2014-2016 prowadzono odłowy małych ssaków w wybranych środowiskach w Parku Narodowym „Bory Tucholskie". Łącznie stwierdzono na tym obszarze występowanie 11 gatunków ssaków. W środowiskach leśnych najliczniejszymi gatunkami były nornica ruda Clethrionomys glareolus i mysz leśna Apodemus flavicollis, natomiast w środowiskach otwartych - nornik północny Microtus oeconomus. Ponadto w mniejszej liczbie łowiły się następujące gatunki: nornik bury Microtus agrestis, mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus, mysz polna Apodemus agrarius, ryjówka aksamitna Sorex araneus, badylarka Micromys minutus, ryjówka malutka Sorex minutus, rzęsorek rzeczek Neomys fodiens i łasica Mustela nivalis. Wyższe wskaźniki liczebności stwierdzone zostały w środowiskach otwartych i bardziej zasobnych, natomiast najniższe w środowiskach o mniejszej produktywności (bory suche, brzegi jezior eutroficznych). Najwyższa liczba gatunków małych ssaków została stwierdzona w środowiskach otwartych i borach świeżych, jednak nie była ona zależna od zasobności siedlisk. W porównaniu z inwentaryzacją małych ssaków przeprowadzoną w roku 2001 na terenie Parku stwierdzono występowanie 5 nowych gatunków (mysz polna, badylarka, nornik północny rzęsorek rzeczek i łasica), natomiast nie potwierdzono obecności polnika Microtus arvalis. Liczebność i różnorodność małych ssaków w Parku Narodowym „Bory Tucholskie" jest zbliżona lub nieco wyższa niż na podobnych obszarach w Środkowej i Północnej Europie. Może to wynikać z dużej mozaikowatości środowisk na terenie Parku. W celu zachowania tej bioróżnorodności należy sukcesywnie zwiększać ilość martwego drewna w ekosystemach leśnych oraz właściwie zagospodarowywać tereny otwarte, nie dopuszczając do ich zarastania.