„PNRP” 37(2) – 2018 r.

Zamieranie jesionu wynios³ego (Fraxinus excelsior L.)
w obszarze ochrony ¶cis³ej Bia³owieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Globalne zmiany klimatu oraz zanieczyszczenia ¶rodowiska zwiêkszaj± podatno¶æ drzew na dzia³ania patogenów. W efekcie obserwuje siê zamieranie drzew oraz ca³ych drzewostanów. Zamieranie jesionów (Fraxinus excelsior) jest obserwowane od pocz±tku lat dziewiêædziesi±tych ubieg³ego wieku. Pierwsze doniesienia o masowym zamieraniu jesionów pochodz± z pó³nocno-wschodniej Polski, sk±d zjawisko rozprzestrzenia³o siê na teren ca³ej Europy. Celem naszych badañ by³o okre¶lenie przebiegu oraz zaawansowania zjawiska zamierania jesionów w Bia³owieskim Parku Narodowym. Badania by³y prowadzone w obszarze ochrony ¶cis³ej na dwóch typach powierzchni. (1) Cztery powierzchnie strukturalne (0,6-1 ha), na których odnotowywali¶my pier¶nice wszystkich ¿ywych jesionów w latach 1990, 1998, 2002-2005, 2009 i 2016. Powierzchnie po³o¿one by³y na dwóch typach siedliskowych lasu: lesie wilgotnym (LW13 i LW14) i olsie jesionowym (OLJ21 i OLJ38). (2) Dziewiêædziesi±t piêæ powierzchni ko³owych (ka¿da o pow. 400 m²) zlokalizowanych by³o na piêciu typach siedliskowych lasu, na których w latach 1999 oraz 2009 przeprowadzono pomiar pier¶nic wszystkich ¿ywych jesionów. W trakcie 26 lat liczba jesionów na powierzchniach strukturalnych zmniejszy³a siê o 82-98%. Istotne ró¿nice w intensywno¶ci zamierania jesionów odnotowano pomiêdzy najwilgotniejszymi typami siedliskowymi lasu na których wystêpowa³ jesion: olsie typowym oraz lesie mieszanym bagiennym, a mniej uwilgotnionym lasem wilgotnym. W 2016 roku jesiony w warstwie podrostu by³y obecne na jednej (z czterech badanych) powierzchni strukturalnej (25 drzew/ha). Wnioskujemy, ¿e niekorzystne warunki ¶rodowiska takie jak opadaj±cy poziom wód gruntowych oraz intensywne zgryzanie mog± ograniczaæ rozwój m³odego pokolenia jesionów i w konsekwencji wp³ywaæ na funkcjonowanie ca³ego ekosystemu.

Ichtiofauna jeziora Wigry (Ploso Szyja)

STRESZCZENIE

Celem artyku³u by³o przedstawienie sk³adu gatunkowego i struktury ilo¶ciowej ichtiofauny jeziora Wigry (Wigierski Park Narodowy). Charakterystyka zespo³u ryb zosta³a przeprowadzona na podstawie standardowych po³owów wykonanych w koñcu lata 2017 r. W p³ytkich strefach Plosa Szyja po³owy ryb wykonano zestawem sieci dennych, a w g³êbszej strefie równie¿ przy u¿yciu sieci pelagicznej. Na podstawie po³owów przeprowadzonych w jeziorze stwierdzono ró¿norodn± gatunkowo i obfit± pod wzglêdem ilo¶ciowym ichtiofaunê. £±cznie stwierdzono 14 gatunków ryb, nale¿±cych do siedmiu rodzin i czterech grup rozrodczych. Najwiêcej gatunków nale¿a³o do rodzin Cyprinidae i Percide, odpowiednio siedem i dwa gatunki. Analiza wska¼nika wzglêdnej wa¿no¶ci wykaza³a, ¿e okoñ (Perca fluviatilis) z udzia³em 57,5% by³ najwa¿niejszym gatunkiem w zespole ryb, a wzdrêga (Scardinius erythrophthalmus) z udzia³em 10,5% drugim co do wa¿no¶ci. W trakcie po³owów z³owiono prawie 40 kg ryb. Pod wzglêdem wagowym najwiêkszy udzia³ mia³y P. fluviatilis i S. erythrophthalmus odpowiednio stanowi±c 29,5 oraz 15,4% ca³kowitej biomasy ryb. Znacz±cy udzia³ wagowy wynosz±cy 14,4% mia³a równie¿ sielawa (Coregonus albula). Pod wzglêdem ilo¶ciowym w po³owach dominowa³ P. fluviatilis stanowi±c 68,1% ca³kowitej ilo¶ci z³owionych ryb (1710). Kolejnymi gatunkami pod wzglêdem liczbowym by³y jazgarz (Gymnocephalus cernuus) oraz kr±p (Blicca bjoerkna) z udzia³em odpowiednio 11,2% oraz 6,4%. Spo¶ród odnotowanych gatunków dwa podlegaj± ochronie gatunkowej, a cztery posiadaj± status nara¿onych na wyginiêcie (VU).

Herpetofauna Ostoi Sieradowickiej

STRESZCZENIE

Obserwacje by³y prowadzone w latach 2016-2018 na terenie obszaru maj±cego znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Sieradowicka. Po³o¿ony w pó³nocnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego OZW Ostoja Sieradowicka utworzony zosta³ w celu ochrony pó³nocno-zachodniej czê¶ci dawnej Puszczy ¦wiêtokrzyskiej (P³askowy¿ Suchedniowski i Pasmo Sieradowickie). Zajmuje powierzchniê 7.847,37 ha, obejmuj±c m.in. 3 rezerwaty przyrody: „Góra Sieradowska" (198 ha), „Wykus" (53 ha) i „Kamieñ Michniowski" (11 ha). Ostoja jest bardzo zró¿nicowana przyrodniczo, zw³aszcza geologicznie. £agodne wzgórza porastaj± zwykle lasy. Teren Ostoi obejmuje zbiorowiska le¶ne (95% powierzchni), ³±kowe i u¿ytki rolne.
Wystêpowanie p³azów i gadów obserwowano w ró¿nych biotopach, obejmuj±cych lasy, ³±ki i zbiorniki wodne. Badania objê³y okre¶lenie wystêpowania herpetofauny oraz ustalenie zagro¿eñ i warunków ochrony. Stwierdzono 11 gatunków p³azów i 5 gatunków gadów na 21 stanowisk badawczych. Stwierdzono wystêpowanie nastêpuj±cych gatunków: traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., ¿aba ¶mieszka Pelophylax ridibundus Pall., ¿aba moczarowa Rana arvalis Nilss., ¿aba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1).
G³ównymi zagro¿eniami s±: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, nadmierna penetracja i podpalenia. Stwierdzono równie¿, ¿e drogi Parku przecinaj± szlaki migracji zwierz±t. Zwierzêtami najczê¶ciej rozje¿d¿anymi by³y p³azy.

Herpetofauna Wzgórz Chêciñsko-Kieleckich

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone by³y w latach 2015-2018 na terenie obszaru maj±cego znaczenie dla Wspólnoty Wzgórza Chêciñsko-Kieleckie. Po³o¿ony w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego OZW Wzgórza Chêciñsko-Kieleckie utworzony zosta³ w celu ochrony zachodniej czê¶ci dawnej Puszczy ¦wiêtokrzyskiej (Wzgórza £opuszañskie, Pasmo Przedborsko-Ma³ogoskie, Pogórze Szyd³owskie oraz Góry ¦wiêtokrzyskie). Zajmuje powierzchniê 7.847,37 ha, obejmuj±c m.in. 9 rezerwatów przyrody: Milechowy" (134 ha), „Biesak-Bia³ogon" (13 ha), „Góra Zelejowa" (67 ha), „Góra ¯akowa" (51 ha), „Góra Miedzianka" (25 ha), „Jaskinia Raj" (8 ha), „Chelosiowa Jama" (26 ha), „Moczyd³o" (16 ha) i „Góra Rzepka" (9 ha). Wzgórza Chêciñsko-Kieleckie s± bardzo zró¿nicowane przyrodniczo, zw³aszcza geologicznie. £agodne wzgórza zajmuj± zwykle lasy. Teren OZW obejmuje zbiorowiska le¶ne, ³±kowe i u¿ytki rolne.
Wystêpowanie p³azów i gadów obserwowano w ró¿nych biotopach, obejmuj±cych lasy, ³±ki i zbiorniki wodne. Badania objê³y okre¶lenie wystêpowania herpetofauny oraz ustalenie zagro¿eñ i warunków ochrony. Stwierdzono 14 gatunków p³azów i 6 gatunków gadów na 22 stanowiskach badawczych. Stwierdzono wystêpowanie nastêpuj±cych gatunków: traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha paskówka Epidalea calamita Laur., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., ¿aba ¶mieszka Pelophylax ridibundus Pall., ¿aba moczarowa Rana arvalis Nilss., ¿aba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L., gniewosz plamisty Coronella austriaca Laur. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1).
G³ównymi zagro¿eniami s±: przemys³ surowców skalnych (tzw. „Bia³e Zag³êbie"), wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, nadmierna penetracja i podpalenia. Przez obszar OZW przebiega wiele ruchliwych dróg (m.in. krajowa 7 oraz wojewódzkie 762, 763 i 728), st±d do najwa¿niejszych problemów nale¿y zabijanie migruj±cych p³azów przez samochody.

Nietoperze Bolimowskiego Parku Krajobrazowego
i terenów otaczaj±cych 

STRESZCZENIE

Chiroptrofaunê Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i terenów otaczaj±cych (Ryc. 1) badano w ci±gu kilku ostatnich dekad, z nasileniem w latach 2003-2004 oraz 2015-2017. W tej pracy podsumowano i analizowano zebrane dot±d dane publikowane i niepublikowane. Ogó³em stwierdzono 14 gatunków dla 13 potwierdzono rozród (obecno¶æ karmi±cych samic i osobników juwenilnych). Do czêsto notowanych i dominuj±cych liczebnie nietoperzy nale¿a³y: mroczek pó¼ny Eptesicus serotinus, borowiec wielki Nyctalus noctula, gacek brunatny Plecotus auritus i mopek Barbastella barbastellus, podczas gdy nocek du¿y Myotis myotis, nocek w±satek M. mystacinus, nocek Brandta M. brandtii, mroczek posrebrzany Vespertilio murinus i borowiaczek Nyctalus leisleri by³y rzadko notowane. Znaczn± czê¶æ danych uzyskano w wyniku od³owów nietoperzy w sieci ustawiane w ró¿nych ¶rodowiskach le¶nych. Gatunkami najczê¶ciej ³owionymi nad le¶nymi drogami by³y gacki brunatne i borowce wielkie, a w pobli¿u zbiorników wodnych - borowce wielkie i nocki rude Myotis daubentonii (Tab. 1). Stosunkowo niewiele danych zebrano na temat nietoperzy w budynkach (Tab. 2). Przynajmniej piêæ gatunków tworzy³o w nich kolonie rozrodcze w rejonie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (nocek du¿y, nocek Natterera Myotis nattereri, mroczek pó¼ny, karlik wiêkszy Pipistrellus nathusii i gacek brunatny). Znaleziono zimowiska sze¶ciu gatunków nietoperzy zlokalizowane w ma³ych przydomowych piwnicach i militarnych schronach. W zimowych schronieniach najczêstszy i najliczniejszy by³ gacek brunatny (ponad 60% osobników) (Tab. 3). Analizy diety sów na tym terenie wykaza³y obecno¶æ dziewiêciu gatunków nietoperzy, w tym nocka Brandta, mroczka posrebrzanego (Tab. 4) oraz nocka du¿ego. Bolimowski Park Krajobrazowy wraz z otoczeniem jest wa¿nym miejscem dla nietoperzy. Prawdopodobnie w tej czê¶ci Polski, która jest silnie odlesiona, zespó³ nietoperzy tego terenu jest stosunkowo cenny i pod tym wzglêdem porównywalny z tymi, które zasiedlaj± inne wiêksze kompleksy le¶ne (Ryc. 1).

Udzia³ parków narodowych
w ochronie siedlisk przyrodniczych i gatunków Natura 2000

STRESZCZENIE

Celem opracowania jest przedstawienie hierarchizacji parków narodowych w oparciu o kryteria wynikaj±ce ze standardowych formularzy danych. Analizie zosta³a poddana liczba przedmiotów ochrony wynikaj±cych z dyrektywy ptasiej i siedliskowej o ocenie A, B lub C. Siedliska i gatunki oznaczone w SDF jako D nie s± przedmiotem ochrony danego obszaru Natura 2000, dlatego te¿ nie uwzglêdnione zosta³y w analizie. Przedstawiona charakterystyka pozwoli³a ustaliæ hierarchiê parków narodowych w¶ród najcenniejszych obiektów przyrodniczych, które w pierwszej kolejno¶ci zas³uguj± na zabezpieczenie i ochronê, a tak¿e pozwoli³a zweryfikowaæ pogl±dy na temat obszarów najbardziej cennych.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowiska podrzenia ¿ebrowca Blechnum spicant (L.) ROTH
w Nadle¶nictwie Zagnañsk (Wy¿yna Kielecka)

STRESZCZENIE

Podrzeñ ¿ebrowiec jest zimozielon± paproci± o dwupostaciowych li¶ciach. W Polsce gatunek wystêpuje g³ównie w górach, na ni¿u spotykany jest na rozproszonych stanowiskach. Paproæ zwi±zana jest gównie z borami ze zwi±zku Piceion abietis. W Polsce Blechnum spicant podlega ochronie gatunkowej, na Wy¿ynie Ma³opolskiej uwa¿any jest za gatunek zagro¿ony wyginiêciem (kategoria CR).
W latach 2014-2016 na P³askowy¿u Suchedniowskim i w Górach ¦wiêtokrzyskich (Wy¿yna Kielecka) znaleziono piêæ nowych stanowisk Blechnum spicant. Nowe stanowiska zlokalizowane s± w dwóch kwadratach ATPOL - EE63 oraz EE64. Gatunek wystêpowa³ w zbiorowiskach le¶nych z udzia³em jod³y w drzewostanie. Odkryte populacje liczy³y od jednego do czterech osobników. Najczê¶ciej by³y to ro¶liny w fazie wegetatywnej. Potencjalnym ¼ród³em zagro¿enia dla podrzenia ¿ebrowca mog± byæ prace zwi±zane z prowadzeniem gospodarki le¶nej.