„PNRP” 37(3) – 2018 r.

Mszaki na siedliskach łąkowych
Ojcowskiego Parku Narodowego i jego otuliny
(Wyżyna Krakowska)

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono listę 50 gatunków mszaków (44 taksony mchów, 5 gatunków wątrobowców i 1 gatunek glewika) wraz z krótkimi opisami ich stanowisk i siedlisk. Jest to rezultat badań zbiorowisk łąkowych, pastwiskowych i ziołoroślowych prowadzonych w latach 2011 – 2017 w Ojcowskim Parku Narodowym (OPN) (Wyżyna Krakowska). Prezentowana lista zawiera 7 gatunków objętych częściową ochroną prawną. Są to: Abietinella abietina, Calliergonella cuspidata, Climacium dendroides, Eurhynchium angustirete, Pseudoscleropodium purum, Rhytidiadelphus squarrosus i Thuidium philibertii. W artykule ponadto wymieniono i scharakteryzowano synuzje mchów łąkowych. Zostały one udokumentowane 40 zdjęciami fitosocjologicznymi. Na terenie parku dominują łąki świeże Arrhenatheretum elatioris zróżnicowane na kilka postaci zależnych od historii i sposobu użytkowania i regionu mikroklimatycznego, w którym występują. Mozaika zbiorowisk o różnych wymaganiach siedliskowych powoduje, że brioflora łąk w OPN cechuje się dużym zróżnicowaniem ekologicznym. Zaproponowano przeprowadzenie badań dotyczących rekrutacji siewek oraz interakcji roślin naczyniowych i mszaków. Są one konieczne dla skutecznej ochrony bogatych w gatunki łąk świeżych.

Porosty epifityczne na stałych powierzchniach kołowych
w ekosystemach leśnych Karkonoskiego Parku Narodowego (SW Polska)

STRESZCZENIE

Monitoring porostów wykonywano w trzech etapach w latach 2004 – 2016 na 708 kołowych powierzchniach monitoringowych rozmieszczonych równomiernie w lasach Karkonoskiego Parku Narodowego (SW Poland). Łącznie znaleziono ponad 130 taksonów porostów, z których 114 oznaczono do gatunku. W pracy przedstawiono ich wykaz, łącznie z zaznaczeniem, w którym etapie monitoringu odszukano poszczególne gatunki. Tylko nieliczne taksony okazały się efemeryczne i ich próby osiedlenia się w Parku okazały się do tej pory nieudane. Stwierdzono zwiększanie się różnorodności taksonomicznej lichenobioty. Zwiększa się także ilościowość większości gatunków oraz liczba ich stanowisk. Zjawiska te wpisują się w obserwowany w całej Europie proces rekolonizacji porostów.

Herpetofauna Ostoi Jeleniowskiej

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone były w latach 2016 – 2017 na terenie obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Jeleniowska. Położony w północnej części województwa świętokrzyskiego OZW Ostoja Jeleniowska utworzony został w celu ochrony wschodniej części dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Góry Świętokrzyskie należą do najstarszych w Europie. Wypiętrzone w czasie paleozoicznych orogenez, stanowią jedyne góry centralnej Polski. Wyróżniają się izolacją od innych pasm górskich, niewielką wysokością n.p.m. i specyficznymi warunkami siedliskowymi (geologia, geomorfologia, gleby, klimat, szata roślinna itp.).
Teren Ostoi obejmuje zbiorowiska leśne (95% powierzchni), łąkowe i gołoborza. Zajmuje powierzchnię 3.589,24 ha, obejmując m.in. 3 rezerwaty przyrody: „Góra Jeleniowska" (16 ha), „Szczytniak" (6 ha) i „Małe Gołoborze" (20 ha). Ostoja charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem geologicznym (skały kambryjskie, ordowickie, dewońskie i karbońskie).
Obserwacjami objęto zróżnicowane biotopy, w tym lasy, łąki, gołoborza i zbiorniki wodne. Celem badań było określenie występowania herpetofauny, występujących zagrożeń i warunków ochrony. Na 14 wyznaczonych stanowiskach badawczych stwierdzono występowanie 9 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Obserwowanymi gatunkami były: traszka górska Ichthyosaura alpestris Laur., traszka zwyczajna Lissotriton

Herpetofauna Ostoi Stawiany

STRESZCZENIE

Badania prowadzone były w latach 2017 – 2018 na terenie Obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Ostoja Stawiany. OZW położony jest na terenie Pogórza Szydłowskiego i Niecki Połanieckiej (województwo świętokrzyskie, centralna Polska). Ostoja jest bardzo zróżnicowana przyrodniczo, zwłaszcza geologicznie (m.in. zjawiska krasowe). Występują tu skały osadowe z jury, kredy i neogenu, w większości margle, wapienie, gipsy i piaski. Skały gipsowe zbudowane są z połączonych kryształów o imponującej długości do 3,5 m. Teren Ostoi obejmuje pola uprawne, zbiorowiska łąkowe, lasy i liczne zbiorniki wodne.
Badania objęły określenie występowania herpetofauny oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono 12 gatunków płazów i 5 gatunków gadów na 15 stanowiskach badawczych. Obserwowanymi gatunkami były: traszka grzebieniasta Triturus cristatus Laur., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba trawna Rana temporaria L. i żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L.
Głównym zagrożeniem dla herpetofauny są niekorzystne zmiany stosunków wodnych, powodujące obniżanie poziomu lustra wody i wysychanie zbiorników. Ponadto stwierdzono eutrofizację zbiorników, sztuczne zarybianie, zanieczyszczenie wód powierzchniowych, zabijanie migrującej batrachofauny przez samochody i wypalanie traw.

Zdjęcia satelitarne jako użyteczne narzędzie
do wykrywania kolonii czapli białych Ardea alba
na przykładzie Biebrzańskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Niniejszy artykuł prezentuje przydatność zdjęć satelitarnych do oceny liczby par lęgowych czapli białej Ardea alba na badanym terenie, a także w odtwarzaniu i śledzeniu ekspansji oraz kolonizacji nowych obszarów. W badaniach wykorzystano ogólnie dostępne zdjęcia satelitarne zamieszczone w Google Earth przedstawiające obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego. Zdjęcia te pochodziły z 30.04.2014, czyli z optymalnego okresu do wyszukiwania lęgów czapli białej. W trakcie badań (1) porównano wyniki liczenia par lęgowych uzyskane w czasie inwentaryzacji zajętych gniazd metodą klasyczną z ziemi oraz ze zdjęć satelitarnych na przykładzie znanej od 1997 kolonii lęgowej. (2) W dalszej kolejności sprawdzono czy metoda ta może służyć do wyszukiwania wcześniejszego gniazdowania czapli białych na danym terenie niż było to powszechnie wiadome. (3) Następnie przeanalizowano potencjalne siedliska lęgowe na około pięćdziesięciokilometrowym odcinku rzeki Biebrzy w celu wykrycia potencjalnych nowych kolonii lęgowych. (1) Wyniki sugerują, że liczenie gniazd ze zdjęć satelitarnych o niskiej rozdzielczości na skutek słabego kontrastu może powodować zaniżenie ich liczby nawet o około 70%. (2) Zdjęcia satelitarne pozwalają na wykrywanie znacznie wcześniejszego gniazdowania czapli białych na danym terenie niż było to powszechnie znane (odkryto lęg 55 par w kolonii znanej dopiero od 2016 roku). (3) I w końcu zdjęcia satelitarne pozwalają na wykrywanie zupełnie nowych kolonii lęgowych czapli białej – wykryto 3 kolonie skupiające kolejno: 91, 19 i 18 par lęgowych. Zaprezentowana metoda daje duże możliwości śledzenia wstecz kolonizacji nowych obszarów przez czaplę białą. Poza tym pozwala na bardziej precyzyjne oszacowanie populacji lęgowej na badanym terenie, szczególnie na rozległych obszarach wodno-błotnych. Dokładniejsze wyniki powinno przynieść zastosowanie płatnych zdjęć satelitarnych o wysokiej rozdzielczości.

Restytucja Bison bonasus w Puszczy Białowieskiej
oraz najczęstsze problemy zdrowotne żubrów
w hodowlach wolnych i zamkniętych w Polsce

STRESZCZENIE

Żubry (Bison bonasus) w stanie wolnym przetrwały do początku XX w., tylko w Puszczy Białowieskiej i na Kaukazie. W wyniku działań I Wojny Światowej w Puszczy Białowieskiej, zostały zabite wszystkie wolno żyjące żubry nizinne. W maju 1923 r. na Międzynarodowym Kongresie Ochrony Przyrody w Paryżu, przedstawiono program restytucji żubra na terenie Puszczy Białowieskiej w tym samym roku zostało założone Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Potrzeba kontroli czystości gatunku doprowadziła w 1931 r. do powstania spisu genealogicznego żubrów znanego pod nazwą „Księgi Rodowodowej Żubrów”. Od 1991 r. redakcja KRŻ mieści się w Białowieskim Parku Narodowym.
19 września 1929 r. do specjalnie przygotowanej zagrody w Puszczy Białowieskiej przywieziono pierwsze dwa żubry. Pomyślny rozwój hodowli sprawił, że pod koniec 1939 r. Polska posiadała37 żubrów z czego w rezerwacie hodowlanym Parku Narodowego w Białowieży przebywało ich 16. W okresie powojennym z Ośrodka Hodowli Żubrów w Białowieży wywieziono do innych ośrodków hodowlanych w kraju i zagranicą 620 żubrów (238 z rezerwatów zamkniętych, 382 odłowionych z wolnej populacji w Puszczy Białowieskiej.
W związku z faktem, że na początku XX w. populacja żubra znalazła się na skraju wyginięcia, każdy osobnik był niezwykle cenny, dlatego jednym z głównych aspektów restytucji żubrów była i jest ochrona ich zdrowia. Najlepszym sposobem kontrolowania stanu zdrowia jest diagnostyka sekcyjna post mortem, podczas której można także zabezpieczyć materiał do dodatkowych badań. Najczęściej stwierdzanymi zmianami patologicznymi u sekcjonowanych żubrów są zapalenie płuc, rozedma płuc, zapalenie nerek, urazy ciała i zmiany w przewodzie pokarmowym. Większość patologicznych zmian stwierdzana była znacznie częściej u zwierząt eliminowanych w porównaniu z padłymi. Potwierdza to celowość eliminacji jako narzędzia do poprawy zdrowia i dobrostanu populacji żubrów i pozwala ograniczyć liczbę zwierząt, stanowiących potencjalny rezerwuar chorób zakaźnych i inwazyjnych.
W hodowli restytucyjnej żubrów istotne jest utrzymywanie zamkniętych ośrodków hodowlanych, które dzięki przestrzeganiu procedur weterynaryjnych stanowią rezerwę genetyczną najcenniejszych osobników, rodowodowych żubrów o znanym pochodzeniu.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stwierdzenie
rozrodu borowiaczka Nyctalus leisleri (Kuhl 1817)
w województwie lubuskim

STRESZCZENIE

Borowiaczek Nyctalus leisleri jest gatunkiem ściśle związany z siedliskami leśnymi, jest też jednym z najrzadziej stwierdzanych w Polsce gatunków nietoperzy. Większości obserwacji tego gatunku pochodzi ze wschodu kraju. Ziemia Lubuska charakteryzująca się największą lesistością w Polsce – 49,1% wydaje się więc odpowiednim regionem dla występowania tego gatunku. Pomimo tego do tej pory w województwie lubuskim borowiaczek został odłowiony jedynie w jego południowej części w okolicach miejscowości Leszno Dolne (UTM – WT40) (ŁOCHYŃSKI i in. 2002). W czasie badań faunistycznych obszaru Natura 2000 „Nietoperek” (woj. lubuskie) w miejscowości Pieski (UTM – WU20, Atlas ssaków Polski: kwadrat – 03Hi ) 28 maja 2014 r. w odległości 200 m od granic obszaru odłowiono trzy osobniki borowiaczka (samca i dwie samice, w tym jedną ciężarną). Obecność ciężarnej samicy sugeruje obecność kolonii rozrodczej w pobliżu miejsca odłowów. Dodatkowo bliskość obszaru Natura 2000 oraz występujące w nim fragmenty dobrze zachowanych lasów liściastych, wskazuje na możliwość wykorzystywania tego obszaru przez borowiaczki.