„PNRP” 38(2) – 2019 r.

Stan poznania motyli (Lepidoptera)
Za³êczañskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W Za³êczañskim Parku Krajobrazowym prowadzono w latach 2014-2018 badania maj±ce na celu poznanie zró¿nicowania gatunkowego motyli na tym terenie. Owady od³awiano na o¶miu stanowiskach zlokalizowanych na ca³ym obszarze parku, w tym w czterech rezerwatach przyrody. Na podstawie badañ w³asnych i danych z pi¶miennictwa wykazano ogó³em 944 gatunki, co stanowi 29% wszystkich motyli Polski. W¶ród nich 29 gatunków jest nowych dla województwa ³ódzkiego, a 12 nie wykazywano dotychczas z województwa ¶l±skiego. Najbardziej zró¿nicowan± faunê motyli stwierdzono w rezerwacie ,,Wê¿e'' (488 gatunków) i na stanowisku Lisowice (318 gatunków).
W zebranym materiale na uwagê zas³uguje 12 gatunków z ,,Czerwonej listy zwierz±t gin±cych i zagro¿onych w Polsce'', do których nale¿±: Zygaena carniolica, Alucita grammodactyla, Apomyelois bistriatella, Papilio machaon, Lycaena dispar, Pseudophilotes vicrama, Phengaris arion, Limenitis populi, Apatura ilia, Apatura iris, Drymonia velitaris i Spatalia argentina.
Do gatunków bardzo rzadko notowanych w skali kraju (tzn. w latach 1986-2015 wykazanych tylko z 1-4 województw), nieobjêtych ¿adnymi formami ochrony nale¿±: Gracillariidae – Ornixola caudulatella, Argyresthiidae – Argyresthia fundella, Coleophoridae – Coleophora ornatipennella, C. scabrida, C. tanaceti, Gelechiidae – Megacraspedus binotella, Mirificarma lentiginosella, Scrobipalpa ocellatella, Tortricidae – Acleris nigrilineana, A. schalleriana, Ancylis comptana, Alucitidae – Alucita grammodactyla, Pterophoridae – Amblyptilia acanthadactyla, Oxyptilus chrysodactyla, Lycaenidae – Pseudophilotes vicrama.

Orlik krzykliwy (Clanga pomarina) i orlik grubodzioby (C. clanga)
w Parku Narodowym ,,Belovezhskaja Pushcha": stan obecny i analiza historyczna

STRESZCZENIE

W latach 2000-2015 na obszarze Parku Narodowego ,,Belovezhskaja Pushcha" (Bia³oru¶) na trzech powierzchniach prowadzono monitoring orlika krzykliwego (Clanga pomarina) i orlika grubodziobego (C. clanga) z u¿yciem lunet. Ponadto w roku 2008 monitoring obj±³ historyczne granice Puszczy Bia³owieskiej (obszar dawnego Zapowiednika) oraz bagna Dziki Nikor, z wy³±czeniem le¶nictwa Jasieñ i Ja¼winy. W latach 2014-2015 prowadzono równie¿ ukierunkowane poszukiwania orlika grubodziobego oraz par mieszanych we wszystkich odpowiednich siedliskach na obszarze Parku. Opieraj±c siê na informacjach zebranych w ca³ym okresie badañ liczebno¶æ populacji orlika krzykliwego w historycznych granicach Puszczy Bia³owieskiej w roku 2008 oszacowano na 50-60 par lêgowych, co odpowiada liczebno¶ci tego gatunku stwierdzonej w po³owie XX wieku. Podczas ostatniej dekady stwierdzono lokalne spadki liczebno¶ci tego gatunku, co mo¿e mieæ zwi±zek z zaprzestaniem wykaszania bagien Dzikiego Nikoru. Aktualnie liczebno¶æ orlika grubodziobego na obszarze Parku wynosi 7 par lêgowych. Pozorny wzrost liczebno¶ci tego gatunku na ca³ym obszarze Puszczy w okresie od 2000 do 2015 roku mo¿e wynikaæ jedynie z podniesienia siê kwalifikacji osób prowadz±cych monitoring, gdy¿ na powierzchniach kontrolnych liczebno¶æ tego gatunku nie zmieni³a siê. W trakcie badañ stwierdzono równie¿ obecno¶æ od 1 o 3 par mieszanych. W dwóch przypadkach pary mieszane by³y utworzone przez samicê orlika grubodziobego i samca orlika krzykliwego podczas gdy w jednym przypadku sytuacja by³a odwrotna. W ostatnich latach stwierdzono spadek liczebno¶ci par mieszanych.

Wyniki monitoringu wybranych gatunków ptaków
w Poleskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

W Poleskim Parku Narodowym, w sezonie lêgowym 2018 roku, monitorowano stan populacji 23 gatunków ptaków, a liczebno¶æ poszczególnych gatunków by³a nastêpuj±ca: b³otniak ³±kowy Circus pygargus (4 pary), b³otniak zbo¿owy Circus cyaneus (nie stwierdzono lêgów), b³otniak stawowy Circus aeruginosus (8 p), bocian bia³y Ciconia ciconia (5-10 p), cietrzew Tetrao tetrix (2 samce), dubelt Gallinago media (15-18 samców), dziêcio³ bia³ogrzbiety Dendrocopos leucotos (5-10 p), dziêcio³ czarny Dryocopus martius (15-20 p), dziêcio³ ¶redni Dendrocopos medius (10-15 p), dziêcio³ zielonosiwy Picus canus (4-5 par), g±siorek Lanius collurio (30-40 p), jarzêbatka Sylvia nisoria (10 p), kropiatka Porzana porzana (11 terytoriów), lelek Caprimulgus europaeus (0-1 p), lerka Lullula arborea (21-30 p), mucho³ówka ma³a Ficedula parva (3-5 p), ortolan Emberiza hortulana (0-1 p), podró¿niczek Luscinia svecica (4 p), puszczyk mszarny Strix nebulosa, uszatka b³otna Asio flammeus, wodniczka Acrocephalus paludicola (404 samce), zimorodek Alcedo atthis (1 p), ¿uraw Grus grus (33-35 p). Spo¶ród monitorowanych, najwa¿niejszymi gatunkami (powy¿ej 1% populacji krajowej) s± dubelt (3,8% populacji krajowej) i wodniczka (12,6% populacji krajowej i 3,7% populacji ¶wiatowej).

Odrodzenie ¿ubrów w Puszczy Bia³owieskiej – 90 lat restytucji

STRESZCZENIE

We wrze¶niu 2019 roku przypada dziewiêædziesi±ta rocznica rozpoczêcia procesu restytucji ¿ubrów w Puszczy Bia³owieskiej. W artykule przedstawiono historiê prac prowadzonych nad odrodzeniem hodowli ¿ubrów w rezerwatach Bia³owieskiego Parku Narodowego. Decyduj±c± rolê w restytucji gatunku Bison bonasus w Bia³owie¿y, w latach 1929-1939, odegra³o piêæ ¿ubrów: M 163 BORUSSE, F 93 BISERTA, F 161 BISCAYA, M 229 PLISCH, F 519 POGANKA i F520 POLANA (Tabela 1). Samiec BORUSSE nale¿a³ do linii nizinno-kaukaskiej, pozosta³e ¿ubry by³y czystej krwi ¿ubrami nizinnymi, Bison bonasus bonasus. W artykule podkre¶lono, ¿e odrodzenie ¿ubrów by³o mo¿liwe dziêki krajowej i miêdzynarodowej wspó³pracy z o¶rodkami, w których zachowa³y siê pojedyncze osobniki ocala³e od zag³ady. Pomy¶lny przebieg restytucji tego gatunku w Puszczy Bia³owieskiej zaowocowa³ istotnym wzrostem liczebno¶ci ¿ubrów. Puszczê Bia³owiesk± zamieszkuje obecnie najwiêksza populacja ¿ubra nizinnego na ¶wiecie, w koñcu 2018 ¿y³o tutaj oko³o 1000 osobników, w polskiej ponad 500 i w bia³oruskiej blisko 500. Wraz ze wzrostem liczby i zagêszczenia populacji, g³ównym zagro¿eniem sta³y siê choroby zaka¼ne i inwazyjne, na które ¿ubry s± wra¿liwe. Przysz³o¶æ ¿ubrów zale¿y od m±drego dzia³ania na rzecz tego polskiego symbolu ochrony przyrody. Najwa¿niejsze s± dzia³ania podnosz±ce akceptacjê spo³eczn± wolno ¿yj±cych ¿ubrów, a tak¿e pozwalaj±ce skutecznie chroniæ ich zdrowie, jako najwa¿niejszy element gwarantuj±cy przetrwanie gatunku.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Lecicha po³udniowa Orthetrum brunneum (Fonsc.) (Odonata, Libellulidae) –
– 58. gatunek wa¿ki stwierdzony w Poleskim Parku Narodowym

Streszczenie

W dniu 14.06.2019 stwierdzono poluj±c± samicê Orthetrum brunneum na torfowisku przej¶ciowym w Poleskim Parku Narodowym (51°24'21,6 "N, 23°06'24,5" E, UTM: FB49). By³ to prawdopodobnie osobnik pochodz±cy z ³±k w pobli¿u parku, w którym nie ma odpowiednich siedlisk dla tego gatunku. Wliczaj±c w to Orthetrum brunneum, dotychczas stwierdzono w Poleskim Parku Narodowym 58 gatunków wa¿ek (78% fauny krajowej i 85% fauny województwa lubelskiego). Potwierdza to znaczenie tego obszaru jako ostoi wa¿ek i gor±cej plamy ich bogactwa gatunkowego.

Nowe stwierdzenie biegacza urozmaiconego Carabus variolosus (Fabricius, 1787)
na P³askowy¿u Kolbuszowskim (Kotlina Sandomierska)

Streszczenie

W roku 2017 odkryto dwa nowe stanowiska biegacza urozmaiconego Carabus variolosus (Fabricius, 1787) w kwadracie UTM: EA65. Gatunek ten odnotowano w lasach z dominacj± olszy czarnej Alnus glutinosa (Gaertn) nad dwoma ¶ródle¶nymi ciekami przep³ywaj±cymi przez rezerwat „Zab³ocie". Jest to kolejne stwierdzenie tego gatunku na P³askowy¿u Kolbuszowskim, który obecnie stanowi jedyny nizinny region w kraju, gdzie gatunek ten wystêpuje.

Zagadka ¿ubra z Warszawskiego Gabinetu Zoologicznego
z I po³owy XIX wieku

Streszczenie

W roku 1830 do Warszawskiego Gabinetu Zoologicznego trafi³y dwa ¿ubry. Upolowa³ je, za zgod± cara, F.P. Jarocki – kustosz Gabinetu i pierwszy profesor zoologii Uniwersytetu Warszawskiego. Na opublikowanej w 1869 r. w „Tygodniku Ilustrowanym" rycinie, przedstawiaj±cej wystawê Gabinetu, autorstwa W. Gersona, widoczne s± jednak trzy ¿ubry. Informacja o trzecim ¿ubrze pojawia siê po raz pierwszy w pismach R. I. Murchisona w 1845 roku. Pochodzenie trzeciego okazu stanowi prawdziw± zagadkê historii zoologii. Autorzy przeprowadzili kwerendê zarówno w pracach jakie ukaza³y siê drukiem, jak i w archiwalnych materia³ach rêkopi¶miennych. Przeprowadzone badania pozwoli³y na ustalenie, ¿e ¿ubr zosta³ najprawdopodobniej upolowany w 1823 r. dla Szko³y Szczególnej Le¶nictwa, a do Gabinetu trafi³ po likwidacji tej Szko³y w 1832 roku. Historia okazu przedstawiona zosta³a w kontek¶cie historii muzeografii przyrodniczej, Puszczy Bia³owieskiej oraz postêpu wiedzy na temat biologii ¿ubra.