Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody
|
|
„PNRP” 38(3-4) – 2019 r.
Dynamika wystêpowania gatunków obcego pochodzenia STRESZCZENIE Gatunki obce ro¶lin naczyniowych stanowi± coraz wiêksze zagro¿enie dla zbiorowisk ro¶linnych. Jednym z najwa¿niejszych celów parków narodowych jest zachowanie i odtwarzanie ró¿norodno¶ci biologicznej. Wymaga to prowadzenia monitoringu, a czêsto równie¿ aktywnej eliminacji gatunków obcych ze ¶rodowiska. Celem przeprowadzonych badañ by³a ocena zmian w frekwencji gatunków obcych ro¶lin naczyniowych na 52 powierzchniach monitoringowych, zlokalizowanych w najwa¿niejszych zbiorowiskach ro¶linnych Kampinoskiego Parku Narodowego. Badania terenowe przeprowadzono w sezonach wegetacyjnych lat 2001, 2007, 2012 i 2018. Odnotowano obecno¶æ ³±cznie dziewiêciu obcych zadomowionych gatunków inwazyjnych oraz o¶miu obcych gatunków zadomowionych nie uznanych za inwazyjne. W obrêbie powierzchni zlokalizowanych na pasach wydmowych odnotowano nieco mniejsze frekwencje gatunków obcych. Gatunki obce uznane za inwazyjne wystêpowa³y z niewielk± czêsto¶ci± w latach 2001-2012. W 2018 roku odnotowano trzykrotny wzrost ich frekwencji. Wskazuje to na ich dalsze rozprzestrzenianie siê na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. W¶ród nich najwy¿szy przyrost stanowisk odnotowano dla czeremchy amerykañskiej Padus serotina, dêbu czerwonego Quercus robur, niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora oraz naw³oci pó¼nej Solidago gigantea. Ponadto w 2018 roku odnotowano obecno¶æ nie podawanego wcze¶niej z terenu Puszczy Kampinoskiej erechtitesa jastrzêbcowatego Erechtites hieraciifolia. Gatunki obce zadomowione nie uznane za inwazyjne nie wykazywa³y wyra¼nej tendencji do ekspansji. Pomimo stwierdzenia niemal podwojenia czêsto¶ci gatunków obcych na powierzchniach monitoringu pomiêdzy latami 2012 i 2018, ich ³±czna czêsto¶æ pozostaje niewielka (¶rednio 0,44 gatunku na powierzchniê monitoringu). Jednak z powodu rosn±cej presji turystycznej oraz zaciskaj±cego siê dooko³a Kampinoskiego Parku pasa zabudowy podmiejskiej, presja ze strony gatunków obcych najprawdopodobniej bêdzie siê zwiêkszaæ.
Wa¿ki (Odonata) STRESZCZENIE
Rezerwat „Jezioro Obradowskie" ko³o Parczewa w województwie lubelskim
(Polska ¶rodkowo-wschodnia) le¿y w bezodp³ywowym obni¿eniu terenu
i obejmuje: lekko hypetroficzne jezioro polihumusowe, otaczaj±ce je
torfowiska wysokie i przej¶ciowe oraz kana³ ³±cz±cy siê z
jeziorem. W 2019 r. stwierdzono tu 27 gatunków wa¿ek. Najbogatsza
jako¶ciowo by³a fauna jeziora (22 gatunki). Stwierdzono tu
zgrupowanie typowe dla ma³ego jeziora eutroficznego, ale zubo¿one:
bez gatunków preferuj±cych wodê przezroczyst± i strefê elodeidów
oraz z bardzo s³ab± reprezentacj± fauny typowej dla strefy
nymfeidów. Korelowa³o to z bardzo s³abym rozwojem ro¶linno¶ci
wy¿szej, sta³ym zakwitem sinic i nisk± zawarto¶ci± tlenu w
wodzie. Faunê kana³u tworzy³o 16 gatunków. By³a to zubo¿ona
wersja fauny jeziora z dodatkiem wska¼nika zaburzeñ siedliskowych:
Libellula depressa,
co wynika³o to z niemal ca³kowitego wysychania kana³u w lecie. Na
trzech badanych powierzchniach otwartych torfowisk stwierdzono 6-11
gatunków, jednak by³y to niemal wy³±cznie ¿eruj±ce osobniki
zalatuj±ce z innych siedlisk. Regularny behawior rozrodczy
obserwowano tylko u Somatochlora flavomaculata.
Uwagi nad rozmieszczeniem, biologi± i fenologi± STRESZCZENIE G³ównym celem badañ, których wyniki prezentowane s± w niniejszej pracy, by³o ustalenie aktualnego rozmieszczenia kolonii motyla pazia ¿eglarza Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) na terenie po³udniowo-wschodniej Polski. Badania prowadzone w latach 2015-2019, by³y kontynuacj± wcze¶niejszej fazy badañ, jak± przeprowadzono w latach 2010-2014. Dane gromadzono podczas badañ terenowych prowadzonych przez obserwatorów na obszarze 15 mezoregionów Podkarpacia i Ma³opolski: Beskid Niski, Bieszczady Zachodnie, Kotlina Jasielsko-Kro¶nieñska, Pogórze Strzy¿owskie, Pogórze Jasielskie, Pogórze Bukowskie, Pogórze Przemyskie, Pogórze Dynowskie, Góry Sanocko-Turczañskie, Podgórze Rzeszowskie, P³askowy¿ Tarnogrodzki, Pogórze Ciê¿kowickie, Pradolina Podkarpacka, Dolina Dolnego Sanu oraz Pieniny, wchodz±cych w sk³ad 5 makroregionów: Obni¿enia Orawsko-Podhalañskiego, Beskidów ¦rodkowych, Pogórza ¦rodkowobeskidzkiego, Beskidów Lesistych oraz Kotliny Sandomierskiej. £±cznie zaprezentowano 352 rekordy (240 obserwacje imagines oraz 112 form preimaginalnych) ze 142 stanowisk rozmieszczonych w obrêbie 72 (w tym 28 nowych) kwadratów UTM. W trzech mezoregionach: Pogórze Ciê¿kowickie, Pradolina Podkarpacka oraz P³askowy¿ Tarnogrodzki gatunek wykazano po raz pierwszy. Zaktualizowano rozk³ad czasowy pojawu postaci dojrza³ych w po³udniowo-wschodniej Polsce, w stosunku do obserwacji z lat 2010-2014. Po zraz pierwszy w Polsce zaobserwowano pojaw III-go niepe³nego pokolenia I. podalirius w I-ej i II dekadzie wrze¶nia. Szczegó³owo przeanalizowano preferencje ¿ywieniowe g±sienic I. podalirius i uaktualniono listê ro¶lin ¿ywicielskich gatunku, wykorzystywanych na obszarze po³udniowo-wschodniej Polski. Omówiono czynniki sprzyjaj±ce ekspansji I. podalirius na tym terenie, z których za najwa¿niejsze uznano czynnik klimatyczny oraz utrzymuj±cy siê tutaj tradycyjny model rolnictwa, który zapewnia zachowanie mozaikowego charakteru siedlisk, i ich bioró¿norodno¶ci.
Wp³yw wiatrowa³ów i gradacji kornika drukarza STRESZCZENIE Globalne zmiany klimatyczne i starzenie siê drzewostanów sprzyjaj± powstawaniu spontanicznych zaburzeñ wywo³anych wiatrowa³ami i gradacjami korników w tatrzañskich lasach ¶wierkowych. Za tymi zjawiskami postêpuj± intensywne zabiegi ochronne, polegaj±ce g³ównie na usuwaniu powalonych i zaatakowanych drzew. Konsekwencj± tych zaburzeñ s± zmiany struktury wiekowej drzewostanów. Mniej oczywiste i s³abiej poznane s± zmiany szaty ro¶linnej. Badania wykonano w 2018 roku na regularnej siatce 665 powierzchni za³o¿onych na terenach le¶nych Tatrzañskiego Parku narodowego. Z tej puli wyselekcjonowano 305 zdjêæ fitosocjologicznych obejmuj±cych zbiorowiska z rzêdu Piceetalia excelsae, które na podstawie analiz zdjêæ lotniczych i zobrazowañ satelitarnych wykonanych w latach 1999-2017 podzielono na reprezentuj±ce powierzchnie niezaburzone, poddane spontanicznym zaburzeniom oraz poddane zabiegom ochronnym (ciêciom sanitarnym). Analiza NMDS wykaza³a, ¿e niezaburzone zbiorowiska borów ¶wierkowych s± najbardziej rozproszone w przestrzeni ordynacyjnej, co odzwierciedla ich du¿e zró¿nicowanie. Gatunkiem najsilniej ró¿nicuj±cym bory ¶wierkowe, które nie podlega³y zaburzeniom, od zbiorowisk zaburzonych, wyodrêbnionym dziêki analizie SIMPER jest Picea abies, którego ¶rednie pokrycie w zbiorowiskach zaburzonych wynosi 31%, a w niezaburzonych - 57,5%. Drugim ró¿nicuj±cym gatunkiem jest Vaccinium myrtillus; ¶rednie pokrycie w zbiorowiskach zaburzonych wynosi 36,5% i jest wyra¼nie wy¿sze ni¿ w niezaburzonych (26,2%). Kolejne gatunki ró¿nicuj±ce obie grupy to: Rubus idaeus (10.1% wobec 2.9% w niezaburzonych), Athyrium distentifolium (9,1 wobec 3,2%), Sorbus aucuparia (10,4 wobec 5,4%). Odwrotnie ró¿nicuje powierzchnie zaburzone i niezaburzone Calamagrostis arundinacea; wiêcej jest go w zbiorowiskach niezaburzonych (6,4%) ni¿ w zaburzonych (4,3%). Odwrotna sytuacja jest w przypadku Calamagrostis villosa. Jego pokrycie w ¶wierczynach zaburzonych (6,9%) jest prawie dwukrotnie wiêksze ni¿ w niezaburzonych (3,4%). Podobnie jest w przypadku kolejnego gatunku trawy, Deschampsia flexuosa (8,1% w zaburzonych wobec 3,7 w niezaburzonych). Bardzo podobn± tendencjê wykazuje te¿ Homogyne alpina (9,2 w zaburzonych i 5,0% w niezaburzonych) oraz Oxalis acetosella (pokrycie w grupie zaburzonych 15%, wobec 10,4% w niezaburzonych). Powierzchnie poddane ciêciom charakteryzuj± siê wystêpowaniem stosunkowo mniejszej liczby gatunków, a p³aty zawieraj±ce powy¿ej 20 gatunków notowane by³y w tej grupie powierzchni jedynie sporadycznie. Ciêcia nastêpuj±ce po spontanicznych zaburzeniach w znacznej mierze prowadz± do ujednolicenia warunków ¶rodowiskowych i przyczyniaj± siê do zmniejszenia liczby wystêpuj±cych na tych powierzchniach gatunków. Z kolei w grupie lasów niezaburzonych oraz podlegaj±cych spontanicznym zaburzeniom p³aty bogate w gatunki stanowi± znaczn± czê¶æ zbioru.
NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE
Pierwsze stwierdzenia STRESZCZENIE Podkowiec ma³y Rhinolophus hipposideros nale¿y do najrzadszych krajowych przedstawicieli nietoperzy, a jego zasiêg ograniczony jest do po³udniowych regionów Polski, od Karpat przez Jurê Krakowsko-Czêstochowsk± po pasmo Sudetów. W Sudetach wiêkszo¶æ dotychczasowych stwierdzeñ tego gatunku pochodzi z Sudetów Wschodnich, z nielicznymi stanowiskami w ich ¶rodkowej czê¶ci. Przestawione w publikacji stwierdzenia s± pierwszymi udokumentowanymi obserwacjami podkowca ma³ego w obrêbie granic Parku Narodowego Gór Sto³owych. W czasie wstêpnych prac nad chiropetrofaun± Parku prowadzonych w okresie letnim i jesiennym 2018 r. obecno¶æ gatunku zarejestrowano na trzech stanowiskach w po³udniowo-wschodniej, po³udniowej i po³udniowo-zachodniej czê¶ci PNGS przy u¿yciu stacjonarnych detektorów ultrad¼wiêkowych Pettersson D500X. Stanowiska te znajduj± siê w odleg³o¶ci od kilku do kilkunastu kilometrów od znanych kolonii rozrodczych gatunku, le¿±cych na wschód od granic parku narodowego.
KRONIKA
Ekspozycja Muzeum Przyrodniczo-Le¶nego STRESZCZENIE W artykule zosta³a przedstawiona dzia³alno¶æ Muzeum Przyrodniczo-Le¶nego Bia³owieskiego Parku Narodowego, które funkcjonowa³o w Bia³owie¿y w okresie: 27 czerwca 1972 - 21 lutego 1999 roku. By³a to czwarta placówka tego typu w Puszczy Bia³owieskiej. Scenariusz szczegó³owy poszczególnych dzia³ów ekspozycji opracowa³ zespó³ 11 naukowców ró¿nych specjalno¶ci prowadz±cych badania naukowe na terenie Puszczy Bia³owieskiej. Wiêkszo¶æ prezentowanych eksponatów pochodzi³a z ekspozycji udostêpnianej zwiedzaj±cym w latach 1937-1971. Ekspozycjê uzupe³niano nowo wykonanymi preparatami, jak równie¿ wypo¿yczonymi z innych muzeów. Spo¶ród posiadanych blisko 7 tys. eksponatów, eksponowanych by³o ponad 2 tys. Ekspozycja muzealna mie¶ci³a siê na dwu kondygnacjach jednopiêtrowego budynku i zajmowa³a powierzchniê 1200 m². Sk³ada³a siê z sze¶ciu podstawowych dzia³ów prezentuj±cych w sposób kompleksowy zagadnienia dotycz±ce Puszczy Bia³owieskiej. Muzeum posiada³o skromne zaplecze magazynowe mieszcz±ce siê w podziemiu budynku. Sam budynek jednak nie odpowiada³ wymogom muzealnym. Posiada³ wiele mankamentów, które utrudnia³y placówce normalne funkcjonowanie. Oprócz podstawowej dzia³alno¶ci (udostêpnianie zbiorów, organizowanie ró¿nego typu wystaw, zwi±zanych g³ównie z przyrod± i jej ochron±, turystyk±, tak¿e z kultur± i sztuk±), muzeum bra³o udzia³ m.in. w obserwacjach fitofenologicznych, szkoleniu i doszkalaniu przewodników turystycznych, prowadzi³o bibliotekê naukow± Parku i katalog bibliograficzny publikacji dotycz±cych Puszczy Bia³owieskiej. Wypo¿ycza³o eksponaty na wystawy czasowe organizowane przez innych wystawców, w tym za granic±. W muzeum by³y realizowane filmy, reporta¿e i audycje telewizyjne. W 1978 roku bia³owieska placówka zosta³a odznaczona medalem im. Jana Krzysztofa Kluka. Kustoszami muzeum byli kolejno: dr in¿. Czes³aw Oko³ów, mgr Janusz Hejduk, mgr Piotr Bartyzel i mgr in¿. Bogdan Jaroszewicz. Muzeum w okresie jego istnienia zwiedzi³o ³±cznie 2.167.658 osób, w tym 136.366 osób z zagranicy. |
