„PNRP” 39(1) – 2020 r.

Zmiany w zróżnicowaniu gatunkowym porostów Ciechanowca
i okolic (Polska Północno-Wschodnia)

STRESZCZENIE

Badania nad lichenobiotą Ciechanowca i jego okolic prowadzono dwukrotnie. Na badanym terenie o charakterze rolniczym odnotowano 118 gatunków w latach 2003-2004 oraz 131 taksonów – w latach 2013-2018. Porosty tego terenu reprezentują wszystkie możliwe formy morfologiczne plech oraz grupy ekologiczne. Pomimo niewielu cennych okazów z rodzajów: Usnea czy Bryoria o walorach lichenologicznych miasta Ciechanowca i okolic świadczyć może obecność gatunków umieszczonych na ,,Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce'' oraz taksonów objętych ochroną gatunkową.

Eksperymentalna reintrodukcja saproksylicznych skoczogonków (Collembola)
w Wigierskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Badania nad reintrodukcją saproksylicznych skoczogonków (Collembola) prowadzone były w Wigierskim Parku Narodowym. W 2015 r. przewieziono fragmenty kłód matecznych z powierzchni o bogatej faunie na powierzchnie wymagające renaturyzacji. Rozlokowano je wraz z fragmentami kłód miejscowych tak, aby utworzyły stosy. W 2019 r. z 19 stanowisk pobierano próby z: kłody matecznej w stosie, kłód miejscowych w stosie, kłód i gałęzi znajdujących się w odległości do 5 m od stosu, oraz od 5 do 10 m od stosu. Sukces eksperymentu określono jako umiarkowany. Świadczył o tym stosunek liczby stanowisk, na których większość saproksylicznych gatunków Collembola skolonizowała martwe drewno poza stosem (6), do liczby stanowisk, na których saproksyliczne gatunki Collembola zdołały skolonizować głównie kłody miejscowe w stosie (9) oraz stanowisk, na których do migracji poza kłodę mateczną w ogóle nie doszło (4). Świadczyła o tym także malejąca wraz z oddalaniem się od kłody matecznej wartość takich parametrów jak liczebność i frekwencja saproksylicznych gatunków skoczogonków. Konkluzję wzmacniał fakt, że wśród gatunków, którym udało się skolonizować martwe drewno poza stosem dominowały saproksylofile (5 gat.), a nie saproksylobionty (2 gat.). Biorąc pod uwagę krótki (4-letni) horyzont czasowy eksperymentu oraz ponadprzeciętnie ciepły i suchy klimat panujący w tym okresie, skuteczność testowanej metody renaturyzacji oceniono umiarkowanie pozytywnie. W konsekwencji uznano, że zastosowanie jej w praktyce może dać dobre efekty, szczególnie w rozległych, silnie odkształconych drzewostanach.

Ważki (Odonata) Ojcowskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

W latach 2017-2019 badano faunę ważek w Ojcowskim Parku Narodowym (Polska południowa). Ten niewielki park (2145.62 ha) chroni przyrodę Wyżyn Polskich. Jego osie główne stanowią doliny dwóch potoków (Prądnika i Sąspówki), a wód stojących jest niewiele i są one niemal wyłącznie sztuczne. Jeden z potoków (Prądnik) jest w dużej części swego biegu obciążony dopływami z trzech oczyszczalni ścieków. Prace objęły 52 stanowiska, z których 43 badano systematycznie, i stwierdzono 40 gatunków ważek. Najbardziej rozpowszechnione były Aeshna cyanea i Libellula depressa, z gatunków z Czerwonych list i chronionych stwierdzono tylko: Ophiogomphus cecilia, Orthetrum coerulescens i Sympetrum depressiusculum. Autorzy omawiają występowanie tych gatunków i faunę poszczególnych siedlisk wodnych (źródeł, potoków, stawów rybnych, drobnych zbiorników) oraz dyskutują je na tle fragmentarycznych danych historycznych. Odonatofauna parku była niezbyt bogata na tle innych parków narodowych Polski, cechowały ją też niskie liczebności ważek i bardzo małe liczby gatunków notowanych na większości stanowisk (średnio 3,3) – przy czym na 28,8% stanowisk w ogóle nie stwierdzono ważek a na aż 48,1% nie wykazano żadnego gatunku autochtonicznego lub prawdopodobnie autochtonicznego. Występowanie ważek w źródłach było skrajnie rzadkie i nieliczne, także fauna potoków była uboga, do tego w Prądniku była ona wyraźnie zdegradowana przez dopływy ścieków. Nieliczne centra różnorodności ważek stanowiły: dwa stawy, dwa sztuczne drobne zbiorniki leżące w terenie otwartym i jeden staw bobrowy. Gdyby nie wody sztuczne, fauna parku byłaby prawdopodobnie uboższa o co najmniej połowę gatunków. W oparciu o zebrane dane oceniono Ojcowski PN jako obszar mający niewielkie i lokalne znaczenie dla ochrony ważek, z fauną niezbyt bogatą i zaskakująco silnie przekształconą.

Mrówki leśne z podrodzaju Formica s. str. (Hymenoptera: Formicidae)
w Drawieńskim Parku Narodowym oraz wybrane parametry mrowisk i ich lokalizacji

STRESZCZENIE

Mrówki leśne (podrodzaj Formica s. str.) występują powszechnie w lasach różnego typu w Polsce. Do tej pory nie było żadnych informacji o mrówkach z Drawieńskiego Parku Narodowego (NW Polska). W 2018 r. znaleziono 688 aktywnych mrowisk. Kopce zostały zmierzone, a ich otoczenie opisane: ogólny rodzaj środowiska, stopień zacienienia, obecność krzewów, kierunek otwartej przestrzeni. Najwięcej mrowisk należało do F. polyctena (88,5%), a mniej do F. rufa (9,6%) i F. pratensis (mniej niż 2%). Procent porzuconych kopców wynosił 10,5%. Ogólne zagęszczenie zasiedlonych mrowisk wynosiło 0,06 na ha, lecz wynik ten jest prawdopodobnie wyższy. Średnie wymiary mrowisk wyniosły dla F. polyctena 86,93 cm średnicy i 30,07 cm wysokości, dla F. rufa odpowiednio 93,11 i 28,18 cm, a dla F. pratensis 71,92 i 17,69 cm. Istnieje związek między średnicą i wysokością kopców. Dla wszystkich gatunków rosnąca linia trendu jest wyraźnie zaznaczona na wykresach. Wszystkie gatunki preferują południowe kierunki wystawy kopców. F. polyctena jest gatunkiem najlepiej tolerującym cień w przeciwieństwie do F. pratensis. Najczęściej zasiedlanym środowiskiem jest bór świeży i mieszany z sosną zwyczajną (Pinus sylvestris).

Kronika

Rys historyczny biblioteki naukowej Białowieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Bibliotekę naukową w Białowieży zainicjował prof. Józef Paczoski w początku 1924 roku – nadleśniczy Nadleśnictwa Rezerwat, które w 1932 roku zostało przekształcone w Park Narodowy w Białowieży. Ukierunkował on zakres tematyczny zbiorów i wyodrębnił specjalny dział poświęcony Puszczy Białowieskiej. Biblioteka została powiązana z muzeum przyrodniczym, działającym przy Parku. W 1929 roku bibliotekę objął następca Paczoskiego – inż. Jan Jerzy Karpiński, który również systematycznie powiększał jej zbiory. W 1939 roku biblioteka miała na stanie 1350 pozycji. Okres II wojny światowej obszedł się z zasobami bibliotecznymi łaskawie. W marcu 1945 roku utworzono Filię Instytutu Badawczego Leśnictwa w Białowieży, którą połączono z Parkiem Narodowym. Po oddzieleniu się w początku lipca 1950 roku Filii IBL od Parku, zbiory biblioteki przeszły w całości do IBL. Z początkiem 1955 roku BPN zaczął ponownie gromadzić własne zbiory. Biblioteka znów została powiązana z muzeum. W 1960 roku księgozbiór liczył już 633 egzemplarze. W kwietniu 1960 roku opiekunem biblioteki został mgr inż. Czesław Okołów, pracujący przez wiele lat jako kustosz muzeum, później kierownik pracowni naukowej, zastępca dyrektora i dyrektor BPN. Miał on decydujący wpływ na rozwój i kształt podległej mu placówki. Biblioteka gromadziła głównie publikacje dotyczące Puszczy Białowieskiej, także ważniejsze pozycje z zakresu ochrony przyrody oraz różnych działów nauk przyrodniczych i leśnych. W styczniu 1969 roku zbiory zostały podzielone na dwa działy: wydawnictw zwartych i czasopism. W latach 1972-1983 biblioteka mieściła się w podziemiach nowego budynku Muzeum Przyrodniczo-Leśnego BPN, w bardzo niekorzystnych warunkach. W 1984 roku zbiory zostały przeniesione do zabytkowej bramy pałacowej, a w 1991 roku trafiły do Domu Marszałkowskiego, gdzie pozostają do chwili obecnej. Zbiory są stale powiększane, choć bardzo skromny budżet wydzielany bibliotece nie pozwala na zakup wszystkich istotnych pozycji pojawiających się na rynku księgarskim. Część książek i czasopism biblioteka otrzymuje w drodze wymiany. Biblioteka BPN posiada również bogate zbiory widokówek, zdjęć, rycin, map, plakatów, odznak i plakietek turystycznych, kaset video, płyt CD i DVD. Od 1 listopada 2007 roku biblioteką kieruje mgr Agnieszka Stankiewicz. Biblioteka dysponuje obecnie około 12,4 tys. pozycjami w dziale wydawnictw zwartych i około 4,2 tys. pozycjami w dziale czasopism.