„PNRP” 39(3) – 2020 r.

Szata ro¶linna wybranych ¶ródle¶nych oczek wodnych Narol (Roztocze)

STRESZCZENIE

Flora i zbiorowiska ro¶linne oczek wodnych s± cennymi elementami ¶rodowiska przyrodniczego, zas³uguj±cym na szczególn± ochronê, ze wzglêdu na wa¿ne funkcje ekologiczne. W pracy przedstawiono wyniki badañ nad szat± ro¶linn± czterech, ¶ródle¶nych oczek wodnych wystêpuj±cych na terenie gminy Narol. Wszystkie analizowane obiekty s± objête ochron± w formie u¿ytków ekologicznych. Zosta³y utworzone w celu ochrony pozosta³o¶ci naturalnych ekosystemów ¶ródle¶nych jezior, maj±cych znaczenie dla zachowania bioró¿norodno¶ci gatunkowej i typów ¶rodowisk oraz unikatowych zasobów genowych.
Zbiorniki wodne wystêpuj±ce na badanym terenie, nie by³y dot±d poddane szczegó³owym analizom botanicznym, dlatego celem badañ by³o sporz±dzenie charakterystyki szaty ro¶linnej wybranych ¶ródle¶nych oczek wodnych gminy Narol. Badania terenowe zosta³y przeprowadzone w sezonie wegetacyjnym 2019. Polega³y one na sporz±dzeniu spisów florystycznych ro¶lin naczyniowych i mchów oraz wykonaniu zdjêæ fitosocjologicznych metod± Brauna-Blanqueta.
Analiza flory badanych oczek wodnych wykaza³a wystêpowanie w ich obrêbie 6 gatunków mchów oraz 194 gatunków ro¶lin naczyniowych. We florze naczyniowej badanych obiektów dominowa³y gatunki rodzime (183) stanowi±ce 94,3% ogó³u flory. Znikoma liczba gatunków obcego pochodzenia w florze ¶wiadczy o jej du¿ej naturalno¶ci, co potwierdza wska¼nik antropofityzacji flory (5,6%). Spo¶ród form ¿yciowych blisko po³owê (49,5%) stanowi³y hemikryptofity, natomiast pozosta³e grupy mia³y niewielki udzia³. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji oczek wodnych stwierdzono 2 gatunki objête ochron± ¶cis³± (Drosera rotundifolia, Trapa natans) oraz 7 objêtych ochron± czê¶ciow± (Lycopodium annotinum, Nymphaea alba, Pyrola minor, Pleurozium schreberi, Polytrichum strictum, Sphagum fallax, Sphagnum palustre). Z gatunków zagro¿onych odnotowano 4 taksony (Drosera rotundifolia, Lycopodium annotinum, Utricularia vulgaris, Trapa natans).
Na podstawie 46 zdjêæ fitosocjologicznych wyró¿niono 13 zbiorowisk ro¶linnych: Potametum natantis, Numpharo-Nymphaeetum albae, Scirpetum lacustris, Sagittario-Sparganietum emersi, Eleocharitetum palustris, Phragmitetum australis, Typhetum latifoliae, Glycerietum maximae, Caricetum gracilis, Caricetum vesicariae, Phalaridetum arundinaceae, Sparganio-Glycerietum fluitantis, zbiorowisko z Sphagnum fallax. Wiêkszo¶æ z nich to pospolite w skali kraju fitocenozy ro¶linne, z wyj±tkiem zbiorowiska z Sphagnum fallax, które nale¿y do zanikaj±cych oligotroficznych torfowisk.

 Stan poznania pszczó³ (Hymenoptera, Apoidea, Apiformes)
w parkach krajobrazowych ¶rodkowej Polski

STRESZCZENIE

W oparciu o dane z pi¶miennictwa i materia³y niepublikowane przedstawiono aktualny stan poznania fauny pszczó³ w dziewiêciu parkach krajobrazowych ¶rodkowej Polski: Bolimowskim PK, Brudzeñskim PK, Gostyniñsko-W³oc³awskim PK, PK Miêdzyrzecza Warty i Widawki, PK Wzniesieñ £ódzkich, Przedborskim PK, Spalskim PK, Sulejowskim PK i Za³êczañskim PK. £±cznie wykazano 265 gatunków pszczó³, co stanowi 55,5% fauny krajowej tej grupy owadów. Zró¿nicowanie gatunkowe pszczó³ najlepiej poznano w PK Wzniesieñ £ódzkich (186 taksonów), Bolimowskim PK (144) i PK Miêdzyrzecza Warty i Widawki (133).
W analizowanym zgrupowaniu pszczó³ 40 gatunków (15,1%) nale¿y do taksonów zagro¿onych wyginiêciem w Polsce. Najwiêkszy procentowy udzia³ gatunków zagro¿onych stwierdzono w apidofaunie Gostyniñsko-W³oc³awskiego PK - 13,8%, Spalskiego PK - 13,0% i PK Miêdzyrzecza Warty i Widawki - 12,0%. Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e Sphecodes marginatus, maj±cy status gatunku wymar³ego (kategoria EX), zosta³ wykazany w ¶rodkowej Polsce z 4 parków. Natomiast krytycznie zagro¿ona (CR) porobnica paskowana Amegilla quardifasciata, stwierdzona zosta³a w ostatnich latach w Stanis³awowie, w s±siedztwie Spalskiego PK.
W pracy podano przyczyny zagro¿eñ pszczó³ w krajobrazie odkrytym oraz omówiono metody ochrony czynnej stosowane w parkach krajobrazowych ¶rodkowej Polski.

Ichtiofauna rezerwatów przyrody Wdeckiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W pracy analizowano ichtiofaunê rezerwatów przyrody Jezioro Ciche oraz Jezioro Piaseczno znajduj±cych siê na obszarze Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Ryby by³y ³owione w denne i pelagiczne sieci typu nordyckiego zgodnie z europejskim standardem (CEN 2005). Sieci o zró¿nicowanych rozmiarach oczek umo¿liwiaj± z³owienie wielu gatunków ryb o ró¿nych rozmiarach cia³a. W trzech zbadanych jeziorach stwierdzono ³±cznie 18 gatunków ryb nale¿±cych do piêciu rodzin. Jeziora ró¿ni±ce siê pochodzeniem oraz cechami morfometrycznymi mia³y odmienny sk³ad gatunkowy, zagêszczenie oraz strukturê zespo³ów ryb. Bogactwo gatunkowe zespo³ów ryb badanych jezior waha³o siê od 4 do 16 gatunków. Tylko wzdrêga (Scardinius erythrophthalmus) wystêpowa³a we wszystkich jeziorach. Najwiêksze bogactwo gatunkowe stwierdzono w Jeziorze Ciche, które posiada po³±czenie ze zbiornikiem ¯ur, a najmniejsze w izolowanym i najmniejszym Jeziorze ¯abinek. Badane jeziora, jako elementy krajobrazu Wdeckiego Parku Krajobrazowego, odgrywaj± wa¿n± rolê w ochronie rzadkich i nara¿onych na wyginiêcie gatunków ryb. Ze wzglêdu na ochronê rzadkich gatunków ryb, w¶ród badanych jezior najwa¿niejsz± rolê spe³nia rezerwat przyrody Jezioro Piaseczno. Natomiast z punktu widzenia ochrony regionalnej fauny ryb, wszystkie trzy jeziora s± wa¿nymi obiektami przyrodniczymi. Istotne ró¿nice sk³adu gatunkowego i struktury zespo³ów ryb miêdzy badanymi jeziorami s± wa¿nym czynnikiem w utrzymaniu ogólnej ró¿norodno¶ci regionalnej ichtiofauny.

 Czy wydra (Lutra lutra) mo¿e zasiedlaæ jeziora dystroficzne?

STRESZCZENIE

Badania by³y prowadzone na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w okresie 26.06-10.12.2019r. W roku poprzedzaj±cym badania (2018 rok) przeprowadzona zosta³a inwentaryzacja wydry (Romanowski i in. 2018) przy u¿yciu standardowej metody badañ. Na wszystkich zbiornikach i ciekach wodnych Parku wyznaczono 59 punktów inwentaryzacyjnych. Wyniki inwentaryzacji wykaza³y obecno¶æ wydry w obszarze 39 punktów inwentaryzacyjnych. Wydra wystêpowa³a w 22 jeziorach o typach limnologicznych: mezo-eutroficznym, eutroficznym, stawowym, oraz we wszystkich rzekach Parku, jak równie¿ w obszarze 3 punktów inwentaryzacyjnych wyznaczonych na rowach melioracyjnych. Jeziorami gdzie nie stwierdzono wystêpowania wydry by³y wszystkie „suchary" - jeziora dystroficzne. Panuj±ce w wiêkszo¶ci jezior dystroficznych WPN hydrochemiczne warunki siedliskowe, sprzyjaj± utrzymaniu dysharmoniczno¶ci tych ekosystemów wodnych, co wp³ywa na niewielk± ró¿norodno¶æ gatunkow± ryb stanowi±cych podstawowy pokarm wydry. Dlatego w 2019 roku, w celu weryfikacji otrzymanych wyników, w obszarze wszystkich „sucharów" Parku rozmieszczono fotopu³apki oraz naturalny atraktant wabi±cy drapie¿niki. Wydry wabiono przy u¿yciu wydzieliny stroju bobrowego (castoreum) oraz przyodbytowych gruczo³ów analnych bobra europejskiego. Na brzegach 19. jezior dystroficznych za³o¿ono po 1. powierzchni badawczej. W przeci±gu ca³ego okresu badawczego atraktant by³ uzupe³niany przed fotopu³apkami 3-krotnie. Ponadto okre¶lono jaki wp³yw na zasiedlenia zbiornika przez wydrê mo¿e mieæ dostêpno¶æ jej podstawowego pokarmu - ryb. Podczas badañ podjêto te¿ próbê wskazania czy czynniki antropogeniczne oraz odleg³o¶æ „sucharów" od du¿ych jezior i nieuregulowanych rzek, mog± mieæ wp³yw na wystêpowanie wydry w obszarach jezior dystroficznych.
Fotopu³apki rozmieszczone w obszarze 19. jezior dystroficznych wykaza³y obecno¶æ wydry w obszarze 6. jezior. W wiêkszo¶ci przypadków (5 powierzchni badawczych), obecno¶æ wydry rejestrowano w okresie pó¼nojesiennym - listopadzie, na 1. powierzchni w lipcu. W „sucharach", w których stwierdzono wydrê, rejestracja jej obecno¶ci by³a jednorazowa. Stwierdzono, i¿ liczebno¶æ gatunków ryb, które stanowi± podstawowy, ca³oroczny pokarm wydry, nie wp³ywa na obecno¶æ wydry w obszarze „sucharów". W wiêkszo¶ci przypadków wydrê stwierdzono w jeziorach dystroficznych o najmniejszej ró¿norodno¶ci gatunkowej ryb. Analizuj±c uk³ad przestrzenny rozmieszczenia gatunku w obszarze Parku, stwierdzono, i¿ na obecno¶æ wydry nie wp³ywa antropopresja w postaci zabudowy mieszkalnej oraz gospodarskiej. Wykazano te¿, i¿ odleg³o¶æ od du¿ych jezior i nieuregulowanych rzek mo¿e mieæ wp³yw na obecno¶æ wydry w obszarach jezior dystroficznych. A¿ 3 z 6 „sucharów" w obszarze których zarejestrowano obecno¶æ tej ³asicowatej, po³o¿one s± w odleg³o¶ci mniejszej ni¿ 200 m. Analiza wyników pokaza³a, i¿ równie¿ rowy melioracyjne mog± kanalizowaæ migracjê zwierz±t w kierunku „sucharów".

Kronika

Lekarz bia³owieskich ¿ubrów
W 30. rocznicê ¶mierci Wiaczes³awa Demiaszkiewicza (1907-1990)

  Odnale¼æ i ocaliæ ostatnie ¿ubry - co wiadomo o misji Hermana Knothego
w Puszczy Bia³owieskiej w 1919 roku?

STRESZCZENIE

Artyku³ przedstawia misjê Hermana Knothego w Puszczy Bia³owieskiej w marcu 1919 r. Wschodz±ce w³adze polskie powierzy³y Knothe, przyrodnikowi i my¶liwemu, zadanie znalezienia ostatniego ¿ubra w lesie bia³owieskim w celu uratowania gatunku. Misja zakoñczy³a siê niepowodzeniem: ostatni zaobserwowany ¿ubr zosta³ zabity przez k³usowników. Opis misji zosta³ przygotowany na pro¶bê Jana Sztolcmana, który pó¼niej go opublikowa³. Dziêki misji Knothego znana jest zarówno data zabicia jednego z ostatnich ¿ubrów bia³owieskich, jak i starania polskiej administracji o uratowanie gatunku. Pó¼niej Herman Knothe bra³ czynny udzia³ w restytucji ¿ubra w Puszczy Bia³owieskiej.