„PNRP” 39(3) – 2020 r.

Szata roślinna wybranych śródleśnych oczek wodnych Narol (Roztocze)

STRESZCZENIE

Flora i zbiorowiska roślinne oczek wodnych są cennymi elementami środowiska przyrodniczego, zasługującym na szczególną ochronę, ze względu na ważne funkcje ekologiczne. W pracy przedstawiono wyniki badań nad szatą roślinną czterech, śródleśnych oczek wodnych występujących na terenie gminy Narol. Wszystkie analizowane obiekty są objęte ochroną w formie użytków ekologicznych. Zostały utworzone w celu ochrony pozostałości naturalnych ekosystemów śródleśnych jezior, mających znaczenie dla zachowania bioróżnorodności gatunkowej i typów środowisk oraz unikatowych zasobów genowych.
Zbiorniki wodne występujące na badanym terenie, nie były dotąd poddane szczegółowym analizom botanicznym, dlatego celem badań było sporządzenie charakterystyki szaty roślinnej wybranych śródleśnych oczek wodnych gminy Narol. Badania terenowe zostały przeprowadzone w sezonie wegetacyjnym 2019. Polegały one na sporządzeniu spisów florystycznych roślin naczyniowych i mchów oraz wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą Brauna-Blanqueta.
Analiza flory badanych oczek wodnych wykazała występowanie w ich obrębie 6 gatunków mchów oraz 194 gatunków roślin naczyniowych. We florze naczyniowej badanych obiektów dominowały gatunki rodzime (183) stanowiące 94,3% ogółu flory. Znikoma liczba gatunków obcego pochodzenia w florze świadczy o jej dużej naturalności, co potwierdza wskaźnik antropofityzacji flory (5,6%). Spośród form życiowych blisko połowę (49,5%) stanowiły hemikryptofity, natomiast pozostałe grupy miały niewielki udział. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji oczek wodnych stwierdzono 2 gatunki objęte ochroną ścisłą (Drosera rotundifolia, Trapa natans) oraz 7 objętych ochroną częściową (Lycopodium annotinum, Nymphaea alba, Pyrola minor, Pleurozium schreberi, Polytrichum strictum, Sphagum fallax, Sphagnum palustre). Z gatunków zagrożonych odnotowano 4 taksony (Drosera rotundifolia, Lycopodium annotinum, Utricularia vulgaris, Trapa natans).
Na podstawie 46 zdjęć fitosocjologicznych wyróżniono 13 zbiorowisk roślinnych: Potametum natantis, Numpharo-Nymphaeetum albae, Scirpetum lacustris, Sagittario-Sparganietum emersi, Eleocharitetum palustris, Phragmitetum australis, Typhetum latifoliae, Glycerietum maximae, Caricetum gracilis, Caricetum vesicariae, Phalaridetum arundinaceae, Sparganio-Glycerietum fluitantis, zbiorowisko z Sphagnum fallax. Większość z nich to pospolite w skali kraju fitocenozy roślinne, z wyjątkiem zbiorowiska z Sphagnum fallax, które należy do zanikających oligotroficznych torfowisk.

 Stan poznania pszczół (Hymenoptera, Apoidea, Apiformes)
w parkach krajobrazowych środkowej Polski

STRESZCZENIE

W oparciu o dane z piśmiennictwa i materiały niepublikowane przedstawiono aktualny stan poznania fauny pszczół w dziewięciu parkach krajobrazowych środkowej Polski: Bolimowskim PK, Brudzeńskim PK, Gostynińsko-Włocławskim PK, PK Międzyrzecza Warty i Widawki, PK Wzniesień Łódzkich, Przedborskim PK, Spalskim PK, Sulejowskim PK i Załęczańskim PK. Łącznie wykazano 265 gatunków pszczół, co stanowi 55,5% fauny krajowej tej grupy owadów. Zróżnicowanie gatunkowe pszczół najlepiej poznano w PK Wzniesień Łódzkich (186 taksonów), Bolimowskim PK (144) i PK Międzyrzecza Warty i Widawki (133).
W analizowanym zgrupowaniu pszczół 40 gatunków (15,1%) należy do taksonów zagrożonych wyginięciem w Polsce. Największy procentowy udział gatunków zagrożonych stwierdzono w apidofaunie Gostynińsko-Włocławskiego PK - 13,8%, Spalskiego PK - 13,0% i PK Międzyrzecza Warty i Widawki - 12,0%. Na uwagę zasługuje fakt, że Sphecodes marginatus, mający status gatunku wymarłego (kategoria EX), został wykazany w środkowej Polsce z 4 parków. Natomiast krytycznie zagrożona (CR) porobnica paskowana Amegilla quardifasciata, stwierdzona została w ostatnich latach w Stanisławowie, w sąsiedztwie Spalskiego PK.
W pracy podano przyczyny zagrożeń pszczół w krajobrazie odkrytym oraz omówiono metody ochrony czynnej stosowane w parkach krajobrazowych środkowej Polski.

Ichtiofauna rezerwatów przyrody Wdeckiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W pracy analizowano ichtiofaunę rezerwatów przyrody Jezioro Ciche oraz Jezioro Piaseczno znajdujących się na obszarze Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Ryby były łowione w denne i pelagiczne sieci typu nordyckiego zgodnie z europejskim standardem (CEN 2005). Sieci o zróżnicowanych rozmiarach oczek umożliwiają złowienie wielu gatunków ryb o różnych rozmiarach ciała. W trzech zbadanych jeziorach stwierdzono łącznie 18 gatunków ryb należących do pięciu rodzin. Jeziora różniące się pochodzeniem oraz cechami morfometrycznymi miały odmienny skład gatunkowy, zagęszczenie oraz strukturę zespołów ryb. Bogactwo gatunkowe zespołów ryb badanych jezior wahało się od 4 do 16 gatunków. Tylko wzdręga (Scardinius erythrophthalmus) występowała we wszystkich jeziorach. Największe bogactwo gatunkowe stwierdzono w Jeziorze Ciche, które posiada połączenie ze zbiornikiem Żur, a najmniejsze w izolowanym i najmniejszym Jeziorze Żabinek. Badane jeziora, jako elementy krajobrazu Wdeckiego Parku Krajobrazowego, odgrywają ważną rolę w ochronie rzadkich i narażonych na wyginięcie gatunków ryb. Ze względu na ochronę rzadkich gatunków ryb, wśród badanych jezior najważniejszą rolę spełnia rezerwat przyrody Jezioro Piaseczno. Natomiast z punktu widzenia ochrony regionalnej fauny ryb, wszystkie trzy jeziora są ważnymi obiektami przyrodniczymi. Istotne różnice składu gatunkowego i struktury zespołów ryb między badanymi jeziorami są ważnym czynnikiem w utrzymaniu ogólnej różnorodności regionalnej ichtiofauny.

 Czy wydra (Lutra lutra) może zasiedlać jeziora dystroficzne?

STRESZCZENIE

Badania były prowadzone na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w okresie 26.06-10.12.2019r. W roku poprzedzającym badania (2018 rok) przeprowadzona została inwentaryzacja wydry (Romanowski i in. 2018) przy użyciu standardowej metody badań. Na wszystkich zbiornikach i ciekach wodnych Parku wyznaczono 59 punktów inwentaryzacyjnych. Wyniki inwentaryzacji wykazały obecność wydry w obszarze 39 punktów inwentaryzacyjnych. Wydra występowała w 22 jeziorach o typach limnologicznych: mezo-eutroficznym, eutroficznym, stawowym, oraz we wszystkich rzekach Parku, jak również w obszarze 3 punktów inwentaryzacyjnych wyznaczonych na rowach melioracyjnych. Jeziorami gdzie nie stwierdzono występowania wydry były wszystkie „suchary" - jeziora dystroficzne. Panujące w większości jezior dystroficznych WPN hydrochemiczne warunki siedliskowe, sprzyjają utrzymaniu dysharmoniczności tych ekosystemów wodnych, co wpływa na niewielką różnorodność gatunkową ryb stanowiących podstawowy pokarm wydry. Dlatego w 2019 roku, w celu weryfikacji otrzymanych wyników, w obszarze wszystkich „sucharów" Parku rozmieszczono fotopułapki oraz naturalny atraktant wabiący drapieżniki. Wydry wabiono przy użyciu wydzieliny stroju bobrowego (castoreum) oraz przyodbytowych gruczołów analnych bobra europejskiego. Na brzegach 19. jezior dystroficznych założono po 1. powierzchni badawczej. W przeciągu całego okresu badawczego atraktant był uzupełniany przed fotopułapkami 3-krotnie. Ponadto określono jaki wpływ na zasiedlenia zbiornika przez wydrę może mieć dostępność jej podstawowego pokarmu - ryb. Podczas badań podjęto też próbę wskazania czy czynniki antropogeniczne oraz odległość „sucharów" od dużych jezior i nieuregulowanych rzek, mogą mieć wpływ na występowanie wydry w obszarach jezior dystroficznych.
Fotopułapki rozmieszczone w obszarze 19. jezior dystroficznych wykazały obecność wydry w obszarze 6. jezior. W większości przypadków (5 powierzchni badawczych), obecność wydry rejestrowano w okresie późnojesiennym - listopadzie, na 1. powierzchni w lipcu. W „sucharach", w których stwierdzono wydrę, rejestracja jej obecności była jednorazowa. Stwierdzono, iż liczebność gatunków ryb, które stanowią podstawowy, całoroczny pokarm wydry, nie wpływa na obecność wydry w obszarze „sucharów". W większości przypadków wydrę stwierdzono w jeziorach dystroficznych o najmniejszej różnorodności gatunkowej ryb. Analizując układ przestrzenny rozmieszczenia gatunku w obszarze Parku, stwierdzono, iż na obecność wydry nie wpływa antropopresja w postaci zabudowy mieszkalnej oraz gospodarskiej. Wykazano też, iż odległość od dużych jezior i nieuregulowanych rzek może mieć wpływ na obecność wydry w obszarach jezior dystroficznych. Aż 3 z 6 „sucharów" w obszarze których zarejestrowano obecność tej łasicowatej, położone są w odległości mniejszej niż 200 m. Analiza wyników pokazała, iż również rowy melioracyjne mogą kanalizować migrację zwierząt w kierunku „sucharów".

Kronika

Lekarz białowieskich żubrów
W 30. rocznicę śmierci Wiaczesława Demiaszkiewicza (1907-1990)

  Odnaleźć i ocalić ostatnie żubry - co wiadomo o misji Hermana Knothego
w Puszczy Białowieskiej w 1919 roku?

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia misję Hermana Knothego w Puszczy Białowieskiej w marcu 1919 r. Wschodzące władze polskie powierzyły Knothe, przyrodnikowi i myśliwemu, zadanie znalezienia ostatniego żubra w lesie białowieskim w celu uratowania gatunku. Misja zakończyła się niepowodzeniem: ostatni zaobserwowany żubr został zabity przez kłusowników. Opis misji został przygotowany na prośbę Jana Sztolcmana, który później go opublikował. Dzięki misji Knothego znana jest zarówno data zabicia jednego z ostatnich żubrów białowieskich, jak i starania polskiej administracji o uratowanie gatunku. Później Herman Knothe brał czynny udział w restytucji żubra w Puszczy Białowieskiej.