Stan poznania ¿±d³ówek (Hymenoptera, Aculeata)
Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W pracy podano informacje o 38. gatunkach ¿±d³ówek nie wykazywanych dotychczas z terenu Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (Chrysididae – 1, Sapygidae – 1, Vespidae – 3, Crabronidae – 33) oraz nowych stanowiskach dla 95. gatunków. Na podstawie danych z pi¶miennictwa i materia³ów niepublikowanych, w BPK wykazano ³±cznie 334 gatunki ¿±d³ówek, co stanowi 30,2% fauny krajowej Aculeata. Do lepiej poznanych rodzin nale¿±: Vespidae, Pompilidae, Crabronidae oraz grupa Apiformes.
W zgrupowaniu ¿±d³ówek Parku 62 gatunki (18,5%) maj± status zagro¿onych. Najwiêkszy ich udzia³ stwierdzono w rodzinach Chrysididae (12 gatunków) i Crabronidae (14). W grupie taksonów zagro¿onych na szczególn± uwagê zas³uguj± trzy gatunki z "Polskiej czerwonej ksiêgi zwierz±t. Bezkrêgowce": Scolia hirta, Tachysphex fulvitarsis i Amegila quadrifasciata. Do innych gatunków o wysokim stopniu zagro¿enia w Polsce nale¿±: Sphecodes marginatus (kategoria EX), Chrysis sexdentata (CR) i Arachnospila wesmaeli (EN).
Dwana¶cie gatunków Aculeata stwierdzonych w BPK, objêtych jest ochron± gatunkow± czê¶ciow±. Nale¿± do nich: Formica polyctena, Anthophora plumipes, Bombus hortorum, B. hypnorum, B. lapidarius, B. lucorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. ruderarius, B. subterraneus, B. sylvarum i B. terrestris.

Fauna bezkrêgowców w ekosystemach wodnych
Rezerwatu Przyrody Bembeñskie (Orawa, Polska Po³udniowa)

STRESZCZENIE

Potoki sp³ywaj±ce z po³udniowych zboczy masywu Babiej Góry s± dop³ywami Czarnej Orawy i znajduj± siê w dorzeczu Dunaju, zlewisku Morza Czarnego. Na tym obszarze, który jest polsk± czê¶ci± Orawy, utworzono Rezerwat Przyrody Bembeñskie (Ryc. 1). Rezerwat zosta³ powo³any celem ochrony stanowiska ¶wierczyny bagiennej z olsz± czarn± i szar± oraz subalpejskich gatunków zio³oro¶lowych, a tak¿e ochrony potoku Bêbeñskiego, który przep³ywa przez rezerwat. Celem badañ by³o okre¶lenie sk³adu fauny bezkrêgowców wodnych w Rezerwacie Przyrody Bembeñskie.
Próby zbierano czterokrotnie w latach 2003/2004 w potok Bêbeñskim (stanowisko 1 i 2), bezimiennym okresowym potoczku (stanowisko 3) i ¼ródle helokrenowym (stanowisko 4). W badanych ekosystemach wodnych stwierdzono 100 taksonów (Tab. 1). Szereg gatunków znalezionych w wodach Rezerwatu Bembeñskie znajduje siê na „Czerwonej Li¶cie Zwierz±t Gin±cych i Zagro¿onych w Polsce”. Na szczególn± uwagê zas³uguje wystêpowanie raka szlachetnego (Astacus astacus) (VU nara¿one) w potoku Bêbeñskim.
W wodach rezerwatu wyró¿niono trzy zespo³y bezkrêgowców (Tab. 2). W potoku Bêbeñskim dominuj±c± grup± by³y Chironomidae, g³ównie larwy Microtendipes sp. Czêsto spotykano larwy Ephemeroptera i Trichoptera. W potoku okresowym nadal dominowa³y Chironomidae, g³ównie larwy Parametriocnemus stylatus, m³odociane stadia Ephemeroptera, Plecoptera i Trichoptera, oraz ziemnowodne larwy Limoniidae. W ¼ródle holokrenowym dominowa³y Mollusca z rodzaju Pisidium oraz Ostracoda, Oligochaeta - Lumbriculus variegatus i Ephemeroptera - Habroleptoides confusa.
Sk³ad fauny bezkrêgowców w ekosystemach wodnych rezerwatu Bembeñskie jest znacznie ubo¿szy ni¿ w Babiogórskim Parku Narodowym (Tab. 3). Wynika to z faktu, ¿e badania w rezerwacie Bembeñskie prowadzono na ograniczonym obszarze, w oparciu o stadia larwalne, które uniemo¿liwiaj± dok³adn± identyfikacjê wielu ze znalezionych taksonów. Jednak szereg gatunków stwierdzonych w Potoku Bêbeñskim nie znaleziono dotychczas ani w wodach Babiogórskiego Parku Narodowego, ani w rzece Orawie i jej dop³ywach.
Porównuj±c zespo³y bezkrêgowców potoku Bêbeñskiego z zespo³ami innych potoków karpackich zauwa¿a siê wyra¼n± ró¿nicê. W typowych potokach górskich o szybkim nurcie i dnie kamienistym dominuj± taksony pr±dolubne (jêtki Rhithrogena, Baetis gr. alpinus, chru¶ciki Rhyacophila, Drusus, muchówki Chironomidae - Orthocladius (Euorthocladius) gr. rivicola, Eukiefferiella minor), które w potoku Bêbeñskim s± spotykane sporadycznie lub ich brak. Dominuj± natomiast formy charakterystyczne dla wolno p³yn±cych potoków nizinnych lub podgórskich: (Chironomidae Microtendipes, Polypedilum, jêtka Habrophlebia lauta, chru¶cik Tinodes waeneri).
W potoku Bêbeñskim, fauna bezkrêgowców jest charakterystyczna dla czystych wód. Brak jest organizmów typowych dla wód zanieczyszczonych. Równie¿ obecno¶æ raka szlachetnego w tym potoku ¶wiadczy o dobrej jako¶ci wód.

Herpetofauna Doliny Bobrzy

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone by³y w latach 2019-2020 na terenie obszaru maj±cego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Bobrzy. Po³o¿ony w centralnej czê¶ci województwa ¶wiêtokrzyskiego OZW Dolina Bobrzy utworzony zosta³ w celu ochrony centralnej czê¶ci doliny rzecznej Bobrzy. Teren jest miejscami podmok³y, gdy¿ Bobrzy i jej dop³ywom towarzysz± liczne zakola, starorzecza, rozlewiska i mokrad³a z ro¶linno¶ci± szuwarów, trzcinowisk i torfowisk.
Obserwacjami objêto zró¿nicowane biotopy, w tym ³±ki, lasy i zbiorniki wodne. Badania objê³y okre¶lenie wystêpowania herpetofauny oraz ustalenie zagro¿eñ i warunków ochrony. Stwierdzono 9 gatunków p³azów i 5 gatunków gadów na 11 stanowiskach badawczych. Obserwowanymi gatunkami by³y: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., ¿aba wodna Pelophylax esculentus L., ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., ¿aba moczarowa Rana arvalis Nilss., ¿aba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i ¿mija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). Najwiêkszymi zagro¿eniami dla p³azów i gadów tego obszaru s±: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, koszenie ³±k, znaczne za¶miecenie, podpalenia i eutrofizacja.

Zimowanie ptaków
w lasach mieszanych ¦wiêtokrzyskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

W sezonie zimowym 2019/2020 wykonano badania jako¶ciowo-ilo¶ciowe ptaków na sze¶ciu transektach liniowych w lasach ¦wiêtokrzyskiego Parku Narodowego. Odnotowano 32 gatunki. Zagêszczenie ¶rednie wynios³o 29,5 os./km, w tym w borach jod³owych 20-23 gatunki (¶r. 24,4-48,7 os./km), a w buczynach 19-20 gatunków (¶r. 17,1-17,3 os./km). Liczebnie dominowa³y: mysikrólik Regulus regulus (25,8%, ¶r. 7,5 os./km, maks. 27,5 os./km), sosnówka Periparus ater (20,5%, ¶r. 6,0 os./km, maks. 20,4 os./km), bogatka Parus major (11,8%, ¶r. 3,4 os./km, maks. 12,1 os./km), czy¿ Spinus spinus (11,7%, ¶r. 3,4 os./km, maks. 21,7 os./km) i kowalik Sitta europaea (5,6%, ¶r. 1,6 os./km, maks. 5,8 os./km). Zespó³ ptaków zimuj±cych w lasach ¦PN cechowa³ siê najwy¿sz± ró¿norodno¶ci± gatunkow± spo¶ród dotychczas zbadanych kompleksów le¶nych na Wy¿ynie Ma³opolskiej. Wyniki ilo¶ciowe by³y natomiast zbli¿one do uzyskanych w innych naturalnych lasach tego regionu, przy czym na wyró¿nienie zas³uguj± znaczne zagêszczenia dziêcio³a bia³ogrzbietego Dendrocopos leucotos i strzy¿yka Troglodytes troglodytes – gatunków zwi±zanych z lasami naturalnymi, zachowanymi dziêki stosowaniu ochrony biernej.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko Ophioglossum vulgatum L.
na Pogórzu Bukowskim (Karpaty Zachodnie)

STRESZCZENIE

Ophioglossum vulgatum jest gatunkiem coraz rzadszym i zanikaj±cym w Polsce. Jest przywi±zany do zmiennowilgotnych ³±k trzê¶licowych ze zwi±zku Molinion caeruleae, które zmniejszaj± swoj± powierzchniê. Ma to zwi±zek z zaniechaniem tradycyjnych sposobów gospodarowania i porzucaniem ³±k, co prowadzi do uruchomienia sukcesji wtórnej. Paproæ objêta jest ¶cis³± ochron± gatunkow±. Ponadto znalaz³a siê na Polskiej czerwonej li¶cie paprotników i ro¶lin kwiatowych z kategori± VU (gatunek nara¿ony).
W 2020 r. odkryto nowe stanowisko Ophioglossum vulgatum na Pogórzu Bukowskim. W miejscowo¶ci Prusiek (gmina Sanok), w dolinie rzeki Sanoczek ros³o 40 osobników, w tym 15 zarodnikuj±cych. Paproæ zajmowa³a niewielk± powierzchniê oko³o 5 m2 na dnie p³askiej doliny, w obrêbie terasy zalewowej. Ros³a w zbiorowisku ³±kowym, którego ca³kowita powierzchnia wynosi oko³o 0,5 ha. W zdjêciu fitosocjologicznym odnotowano 45 gatunków ro¶lin naczyniowych, w tym 3 objête ochron± gatunkow± (Ophioglossum vulgatum, Colchicum autumnale, Listera ovata). Ze wzglêdu na dominacjê gatunków charakterystycznych dla ³±k ¶wie¿ych (Arrhenatherum elatius, Geranium pratense, Dactylis glomerata, Heracleum sphondylium) omawiane zbiorowisko zaklasyfikowano do zespo³u Arrhenatheretum elatioris. Znaczny udzia³ w strukturze fitocenozy mia³y równie¿ gatunki przywi±zane do ³±k wilgotnych oraz muraw zalewowych. Ich obecno¶æ ma zwi±zek z wilgotnym pod³o¿em oraz okresowymi zalewami wód.
Nowe stanowisko jest zachowane w dobrym stanie, ale zagro¿eniem dla niego jest brak u¿ytkowania. ¦wiadczy o tym bujny rozwój gatunków zio³oro¶lowych i ruderalnych. Dalszym etapem sukcesji wtórnej bêdzie wkraczanie gatunków zaro¶lowych i le¶nych z po³o¿onego w bliskim s±siedztwie ³êgu. Dlatego przetrwanie tej niewielkiej populacji bêdzie uzale¿nione od podjêcia zabiegów ochrony czynnej.

Buczowate (Xiphydriidae)
Kampinoskiego Parku Narodowego (Hymenoptera, Symphyta)

STRESZCZENIE

Buczowate (Xiphydryiidae) to ma³a rodzina ro¶liniarek (Hymenoptera, Symphyta), które rozwijaj± siê w drewnie drzew li¶ciastych. Z Polski wykazano dotychczas 5 gatunków buczowatych. W latach 2015-2019 na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego prowadzono badania nad ro¶liniarkami. Do od³owu owadów stosowano pu³apki przegrodowe IBL-5 oraz ¿ó³te miski Moericke’go. Z obszaru KPN wykazano 3 gatunki buczowatych: Xiphydria camelus (L.), X. longicollis (Geoffr.) i X. prolongata (Geoffr.).

KRONIKA

Swoje ¿ycie po¶wiêci³ bia³owieskim ¿ubrom
W 40. rocznicê ¶mierci stra¿nika-hodowcy Piotra Pilucika

Reintrodukcja i ochrona bobrów w II Rzeczypospolitej
w ¶wietle artyku³ów z prasy przyrodniczej i ³owieckiej

STRESZCZENIE

Artyku³ przedstawia akcjê ochrony i introdukcji bobrów w okresie miêdzywojennym w Polsce na podstawie analizy prasy przyrodniczej i my¶liwskiej. Omówiony zosta³ historyczny aspekt ochrony tego gatunku zwi±zany z dawnymi polsko-litewskimi prawami ochronnymi a tak¿e miêdzynarodowy kontekst ochrony i reintrodukcji prowadzonych równolegle do podobnych akcji we Francji, Niemczech, Skandynawii i krajach ba³tyckich. Autorzy przeanalizowali tak¿e ówczesn± akcjê inwentaryzacji i ochrony ¿eremi wskazuj±c na bardzo nowoczesny charakter przepisów prawnych (ochrona siedliskowa, wysokie kary zarówno za samo usio³owanie, jak i chwytanie zwierz±t, odszkodowania za szkody i wykup przez pañstwo terenów, na których bobry regularnie tych szkód dokonywa³y, propozycje zakazu handlu futrami). Przedstawiona zosta³a dyskusja na temat wyboru zwierz±t u¿ywanych do reintrodukcji w ¶wietle historycznej wiedzy o bobrach z Polski, a tak¿e propozycje tworzenia o¶rodków hodowlanych. W rezultacie II wojny Polska utraci³a kresy wschodnie, a wraz z nimi wszystkie populacje bobrów. Ogromny wysi³ek polskich przyrodników i administracji zosta³ praktycznie zapomniany, czemu sprzyja³a cenzura i propaganda okresu PRL.