Stan poznania żądłówek (Hymenoptera, Aculeata)
Bolimowskiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

W pracy podano informacje o 38. gatunkach żądłówek nie wykazywanych dotychczas z terenu Bolimowskiego Parku Krajobrazowego (Chrysididae – 1, Sapygidae – 1, Vespidae – 3, Crabronidae – 33) oraz nowych stanowiskach dla 95. gatunków. Na podstawie danych z piśmiennictwa i materiałów niepublikowanych, w BPK wykazano łącznie 334 gatunki żądłówek, co stanowi 30,2% fauny krajowej Aculeata. Do lepiej poznanych rodzin należą: Vespidae, Pompilidae, Crabronidae oraz grupa Apiformes.
W zgrupowaniu żądłówek Parku 62 gatunki (18,5%) mają status zagrożonych. Największy ich udział stwierdzono w rodzinach Chrysididae (12 gatunków) i Crabronidae (14). W grupie taksonów zagrożonych na szczególną uwagę zasługują trzy gatunki z "Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Bezkręgowce": Scolia hirta, Tachysphex fulvitarsis i Amegila quadrifasciata. Do innych gatunków o wysokim stopniu zagrożenia w Polsce należą: Sphecodes marginatus (kategoria EX), Chrysis sexdentata (CR) i Arachnospila wesmaeli (EN).
Dwanaście gatunków Aculeata stwierdzonych w BPK, objętych jest ochroną gatunkową częściową. Należą do nich: Formica polyctena, Anthophora plumipes, Bombus hortorum, B. hypnorum, B. lapidarius, B. lucorum, B. pascuorum, B. pratorum, B. ruderarius, B. subterraneus, B. sylvarum i B. terrestris.

Fauna bezkręgowców w ekosystemach wodnych
Rezerwatu Przyrody Bembeńskie (Orawa, Polska Południowa)

STRESZCZENIE

Potoki spływające z południowych zboczy masywu Babiej Góry są dopływami Czarnej Orawy i znajdują się w dorzeczu Dunaju, zlewisku Morza Czarnego. Na tym obszarze, który jest polską częścią Orawy, utworzono Rezerwat Przyrody Bembeńskie (Ryc. 1). Rezerwat został powołany celem ochrony stanowiska świerczyny bagiennej z olszą czarną i szarą oraz subalpejskich gatunków ziołoroślowych, a także ochrony potoku Bębeńskiego, który przepływa przez rezerwat. Celem badań było określenie składu fauny bezkręgowców wodnych w Rezerwacie Przyrody Bembeńskie.
Próby zbierano czterokrotnie w latach 2003/2004 w potok Bębeńskim (stanowisko 1 i 2), bezimiennym okresowym potoczku (stanowisko 3) i źródle helokrenowym (stanowisko 4). W badanych ekosystemach wodnych stwierdzono 100 taksonów (Tab. 1). Szereg gatunków znalezionych w wodach Rezerwatu Bembeńskie znajduje się na „Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce”. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie raka szlachetnego (Astacus astacus) (VU narażone) w potoku Bębeńskim.
W wodach rezerwatu wyróżniono trzy zespoły bezkręgowców (Tab. 2). W potoku Bębeńskim dominującą grupą były Chironomidae, głównie larwy Microtendipes sp. Często spotykano larwy Ephemeroptera i Trichoptera. W potoku okresowym nadal dominowały Chironomidae, głównie larwy Parametriocnemus stylatus, młodociane stadia Ephemeroptera, Plecoptera i Trichoptera, oraz ziemnowodne larwy Limoniidae. W źródle holokrenowym dominowały Mollusca z rodzaju Pisidium oraz Ostracoda, Oligochaeta - Lumbriculus variegatus i Ephemeroptera - Habroleptoides confusa.
Skład fauny bezkręgowców w ekosystemach wodnych rezerwatu Bembeńskie jest znacznie uboższy niż w Babiogórskim Parku Narodowym (Tab. 3). Wynika to z faktu, że badania w rezerwacie Bembeńskie prowadzono na ograniczonym obszarze, w oparciu o stadia larwalne, które uniemożliwiają dokładną identyfikację wielu ze znalezionych taksonów. Jednak szereg gatunków stwierdzonych w Potoku Bębeńskim nie znaleziono dotychczas ani w wodach Babiogórskiego Parku Narodowego, ani w rzece Orawie i jej dopływach.
Porównując zespoły bezkręgowców potoku Bębeńskiego z zespołami innych potoków karpackich zauważa się wyraźną różnicę. W typowych potokach górskich o szybkim nurcie i dnie kamienistym dominują taksony prądolubne (jętki Rhithrogena, Baetis gr. alpinus, chruściki Rhyacophila, Drusus, muchówki Chironomidae - Orthocladius (Euorthocladius) gr. rivicola, Eukiefferiella minor), które w potoku Bębeńskim są spotykane sporadycznie lub ich brak. Dominują natomiast formy charakterystyczne dla wolno płynących potoków nizinnych lub podgórskich: (Chironomidae Microtendipes, Polypedilum, jętka Habrophlebia lauta, chruścik Tinodes waeneri).
W potoku Bębeńskim, fauna bezkręgowców jest charakterystyczna dla czystych wód. Brak jest organizmów typowych dla wód zanieczyszczonych. Również obecność raka szlachetnego w tym potoku świadczy o dobrej jakości wód.

Herpetofauna Doliny Bobrzy

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone były w latach 2019-2020 na terenie obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Dolina Bobrzy. Położony w centralnej części województwa świętokrzyskiego OZW Dolina Bobrzy utworzony został w celu ochrony centralnej części doliny rzecznej Bobrzy. Teren jest miejscami podmokły, gdyż Bobrzy i jej dopływom towarzyszą liczne zakola, starorzecza, rozlewiska i mokradła z roślinnością szuwarów, trzcinowisk i torfowisk.
Obserwacjami objęto zróżnicowane biotopy, w tym łąki, lasy i zbiorniki wodne. Badania objęły określenie występowania herpetofauny oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono 9 gatunków płazów i 5 gatunków gadów na 11 stanowiskach badawczych. Obserwowanymi gatunkami były: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., żaba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara Jacquin, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). Największymi zagrożeniami dla płazów i gadów tego obszaru są: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, koszenie łąk, znaczne zaśmiecenie, podpalenia i eutrofizacja.

Zimowanie ptaków
w lasach mieszanych Świętokrzyskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

W sezonie zimowym 2019/2020 wykonano badania jakościowo-ilościowe ptaków na sześciu transektach liniowych w lasach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Odnotowano 32 gatunki. Zagęszczenie średnie wyniosło 29,5 os./km, w tym w borach jodłowych 20-23 gatunki (śr. 24,4-48,7 os./km), a w buczynach 19-20 gatunków (śr. 17,1-17,3 os./km). Liczebnie dominowały: mysikrólik Regulus regulus (25,8%, śr. 7,5 os./km, maks. 27,5 os./km), sosnówka Periparus ater (20,5%, śr. 6,0 os./km, maks. 20,4 os./km), bogatka Parus major (11,8%, śr. 3,4 os./km, maks. 12,1 os./km), czyż Spinus spinus (11,7%, śr. 3,4 os./km, maks. 21,7 os./km) i kowalik Sitta europaea (5,6%, śr. 1,6 os./km, maks. 5,8 os./km). Zespół ptaków zimujących w lasach ŚPN cechował się najwyższą różnorodnością gatunkową spośród dotychczas zbadanych kompleksów leśnych na Wyżynie Małopolskiej. Wyniki ilościowe były natomiast zbliżone do uzyskanych w innych naturalnych lasach tego regionu, przy czym na wyróżnienie zasługują znaczne zagęszczenia dzięcioła białogrzbietego Dendrocopos leucotos i strzyżyka Troglodytes troglodytes – gatunków związanych z lasami naturalnymi, zachowanymi dzięki stosowaniu ochrony biernej.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko Ophioglossum vulgatum L.
na Pogórzu Bukowskim (Karpaty Zachodnie)

STRESZCZENIE

Ophioglossum vulgatum jest gatunkiem coraz rzadszym i zanikającym w Polsce. Jest przywiązany do zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych ze związku Molinion caeruleae, które zmniejszają swoją powierzchnię. Ma to związek z zaniechaniem tradycyjnych sposobów gospodarowania i porzucaniem łąk, co prowadzi do uruchomienia sukcesji wtórnej. Paproć objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Ponadto znalazła się na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych z kategorią VU (gatunek narażony).
W 2020 r. odkryto nowe stanowisko Ophioglossum vulgatum na Pogórzu Bukowskim. W miejscowości Prusiek (gmina Sanok), w dolinie rzeki Sanoczek rosło 40 osobników, w tym 15 zarodnikujących. Paproć zajmowała niewielką powierzchnię około 5 m2 na dnie płaskiej doliny, w obrębie terasy zalewowej. Rosła w zbiorowisku łąkowym, którego całkowita powierzchnia wynosi około 0,5 ha. W zdjęciu fitosocjologicznym odnotowano 45 gatunków roślin naczyniowych, w tym 3 objęte ochroną gatunkową (Ophioglossum vulgatum, Colchicum autumnale, Listera ovata). Ze względu na dominację gatunków charakterystycznych dla łąk świeżych (Arrhenatherum elatius, Geranium pratense, Dactylis glomerata, Heracleum sphondylium) omawiane zbiorowisko zaklasyfikowano do zespołu Arrhenatheretum elatioris. Znaczny udział w strukturze fitocenozy miały również gatunki przywiązane do łąk wilgotnych oraz muraw zalewowych. Ich obecność ma związek z wilgotnym podłożem oraz okresowymi zalewami wód.
Nowe stanowisko jest zachowane w dobrym stanie, ale zagrożeniem dla niego jest brak użytkowania. Świadczy o tym bujny rozwój gatunków ziołoroślowych i ruderalnych. Dalszym etapem sukcesji wtórnej będzie wkraczanie gatunków zaroślowych i leśnych z położonego w bliskim sąsiedztwie łęgu. Dlatego przetrwanie tej niewielkiej populacji będzie uzależnione od podjęcia zabiegów ochrony czynnej.

Buczowate (Xiphydriidae)
Kampinoskiego Parku Narodowego (Hymenoptera, Symphyta)

STRESZCZENIE

Buczowate (Xiphydryiidae) to mała rodzina rośliniarek (Hymenoptera, Symphyta), które rozwijają się w drewnie drzew liściastych. Z Polski wykazano dotychczas 5 gatunków buczowatych. W latach 2015-2019 na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego prowadzono badania nad rośliniarkami. Do odłowu owadów stosowano pułapki przegrodowe IBL-5 oraz żółte miski Moericke’go. Z obszaru KPN wykazano 3 gatunki buczowatych: Xiphydria camelus (L.), X. longicollis (Geoffr.) i X. prolongata (Geoffr.).

KRONIKA

Swoje życie poświęcił białowieskim żubrom
W 40. rocznicę śmierci strażnika-hodowcy Piotra Pilucika

Reintrodukcja i ochrona bobrów w II Rzeczypospolitej
w świetle artykułów z prasy przyrodniczej i łowieckiej

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia akcję ochrony i introdukcji bobrów w okresie międzywojennym w Polsce na podstawie analizy prasy przyrodniczej i myśliwskiej. Omówiony został historyczny aspekt ochrony tego gatunku związany z dawnymi polsko-litewskimi prawami ochronnymi a także międzynarodowy kontekst ochrony i reintrodukcji prowadzonych równolegle do podobnych akcji we Francji, Niemczech, Skandynawii i krajach bałtyckich. Autorzy przeanalizowali także ówczesną akcję inwentaryzacji i ochrony żeremi wskazując na bardzo nowoczesny charakter przepisów prawnych (ochrona siedliskowa, wysokie kary zarówno za samo usiołowanie, jak i chwytanie zwierząt, odszkodowania za szkody i wykup przez państwo terenów, na których bobry regularnie tych szkód dokonywały, propozycje zakazu handlu futrami). Przedstawiona została dyskusja na temat wyboru zwierząt używanych do reintrodukcji w świetle historycznej wiedzy o bobrach z Polski, a także propozycje tworzenia ośrodków hodowlanych. W rezultacie II wojny Polska utraciła kresy wschodnie, a wraz z nimi wszystkie populacje bobrów. Ogromny wysiłek polskich przyrodników i administracji został praktycznie zapomniany, czemu sprzyjała cenzura i propaganda okresu PRL.