Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody
|
|
„PNRP” 40(4) – 2021 r.
100 lat temu – początki Białowieskiego Parku Narodowego STRESZCZENIE W artykule opisano pierwsze dziesięciolecie tworzenia i funkcjonowania ochrony przyrody w Puszczy Białowieskiej, utworzenie Nadleśnictwa Rezerwat, przekształconego później w Park Narodowy w Białowieży. Zwrócono uwagę na kontekst polityczno-gospodarczy i organizacyjny podjętych działań.
Herpetofauna terenów chronionych Kielc STRESZCZENIE Obserwacje były prowadzone w latach 2018-2020 na terenie miasta Kielc. Cały teren badawczy zajmował obszar o powierzchni 10 965 ha i obejmował m.in. 5 rezerwatów przyrody: Karczówka” (26,4 ha), „Biesak-Białogon” (13,0 ha), „Kadzielnia” (0,6 ha), „Wietrznia” (17,6 ha) i „Ślichowice” (0,6 ha). Kielce znajdują się w centralnej części Gór Świętokrzyskich (pasma Posłowickie, Dymińskie, Zgórskie, Kadzielniańskie i Wzgórza Szydłówkowskie) i zachodniej części dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. W Kielcach przeważają tereny zabudowy miejskiej oraz lasy, niewielki jest udział łąk, pól, wychodni skalnych oraz wód powierzchniowych. Miasto wyróżnia się wielką georóżnorodnością. Oprócz walorów geologicznych Kielce charakteryzują się dużą różnorodnością siedlisk przyrodniczych, flory, mykobioty i fauny. Obserwacjami objęto zróżnicowane biotopy, w tym stawy, doliny rzeczne, łąki, lasy i wychodnie skalne. Badania obejmowały inwentaryzację herpetofauny i identyfikację zagrożeń, a także określenie koniecznych warunków ochrony. W ich wyniku na 27 stanowiskach obserwowano 13 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Stwierdzonymi gatunkami były: traszka górska Ichthyosaura alpestris, traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, kumak nizinny Bombina bombina, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufotes viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae, żaba wodna Pelophylax esculentus, żaba śmieszka Pelophylax ridibundus, żaba moczarowa Rana arvalis, żaba trawna Rana temporaria, jaszczurka zwinka Lacerta agilis, jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara, padalec zwyczajny Anguis fragilis, zaskroniec zwyczajny Natrix natrix i żmija zygzakowata Vipera berus (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). Głównymi zagrożeniami dla płazów i gadów tego obszaru są: zarastanie i wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, koszenie łąk, eutrofizacja, urbanizacja, penetracja, zaśmiecenie, pożary traw i komunikacja samochodowa.
NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE
Nowe stanowisko chrobotka alpejskiego Cladonia stellaris STRESZCZENIE Chrobotek alpejski jest rzadkim gatunkiem naziemnym, ujętym na ogólnopolskiej czerwonej liście z kategorią EN, objętym ochroną ścisłą. Bór chrobotkowy jest zanikającym w Polsce, w tym na Mazowszu, zbiorowiskiem leśnym, objętym ochroną w postaci siedliska Natura 2000. W pracy przedstawiono nowe stanowisko Cladonia stellaris i Cladonio-Pinetum, zlokalizowane w okolicach wsi Łoś w Chojnowskim Parku Krajobrazowym (kwadrat ED56 kartogramu ATPOL). Stanowisko to zostało odnalezione w listopadzie 2020 roku, a udokumentowane za pomocą zdjęcia fitosocjologicznego w sierpniu 2021 roku. Zarówno liczebność chrobotka alpejskiego, jak i powierzchnia boru chrobotkowego były niewielkie. Zagrożeniem dla omawianych stanowisk są podsadzenia buka oraz postępująca sukcesja ekologiczna. Najprawdopodobniej stanowiska te zanikną w ciągu najbliższych kilku-kilkunastu lat. Zarówno bór chrobotkowy, jak i chrobotek alpejski, nie były jak dotąd podane z terenu Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Nowymi gatunkami dla Parku są również odnotowane w obrębie zdjęcia fitosocjologicznego Cladonia cervicornis ssp. verticillata i Cladonia squamosa, a także podgatunek łagodny chrobotka leśnego (Cladonia aruscula ssp. mitis).
Podejźrzon wirginijski Botrychium virginianum (L.) Sw. (Ophioglossaceae) – STRESZCZENIE Botrychium virginianum występuje niezwykle rzadko w Polsce i krajach ościennych. Gatunek jest krytycznie zagrożony w kraju według kryteriów IUCN. Obecnie, w Polsce jego potwierdzone stanowisko występuje jedynie w Puszczy Augustowskiej. W 2020 roku, na terenie Białowieskiego Parku Narodowego, na nieczynnym torowisku kolejki wąskotorowej, w pobliżu Masiewa Starego, odkryto nowe stanowisko liczące zaledwie kilka osobników. Nowa populacja jest chroniona na terenie parku narodowego i nie wydaje się być bezpośrednio zagrożona.
Małżoraczki (Crustacea: Ostracoda) jezior Bełdany i Śniardwy STRESZCZENIE Zbadano występowanie małżoraczków w postaci skorupek i karapaksów zachowanych w osadach trzech krótkich (< 42 cm) rdzeni pobranych ze strefy sublitoralu-profundalu (głębokość > 19 m) Bałdan i Śniardw, dwóch polodowcowych jezior o wciąż umiarkowanej eutrofii położonych na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego w północno-wschodniej Polsce. Z badanych próbek osadów uzyskano 551 okazów małżoraczków należących do 15 gatunków (wszystkie 15 w Bełdanach i 12 w Śniardwach), z których sześć można uznać za autochtoniczny składnik zgrupowań profundalu jezior: Candona candida, Fabaeformiscandona levanderi, F. protzi, Cytherissa lacustris, Limnocytherina sanctipatricii i Neglecandona neglecta. Pozostałe znalezione gatunki zwykle zasiedlają siedliska przybrzeżne, a w strefie profundalu występują sporadycznie. Ich szczątki bywają również poddane transportowi pośmiertnemu z litoralu i deponowane na głębokim dnie. W zgrupowaniach małżoraczków stwierdzonych w Bełdanach i Śniardwach dominowały Candona candida, Cypria ophtalmica, Fabaeformiscandona protzi i Limnocytherina sanctipatricii, co dobrze oddaje stan troficzny tych jezior zgodnie z uogólnionym modelem sukcesji Ostracoda jeziornych opracowanym wcześniej dla polskich jezior.
KRONIKA
Prof. Jan Jerzy Karpiński i jego otoczenie STRESZCZENIE W artykule podane są cytaty z listów prof. Zofii Pokackiej, pisanych do autora w latach 2002-2007. Przynoszą one wiele nowych informacji dotyczących życia i postaci prof. Jana Jerzego Karpińskiego, a także otaczających go ludzi. Ujawniają też dużo nieznanych faktów z życia samej autorki tych listów, stanowiąc przyczynek do jej biografii.
Żubr w pracach autorów związanych z Komisją Edukacji Narodowej STRESZCZENIE Druga połowa XVIII wieku była okresem przełomowym dla historii oświaty i nauki w Rzeczypospolitej. Dzięki reformom Komisji Edukacji Narodowej zreorganizowano szkolnictwo, wydano podręczniki m.in. zoologii i botaniki, przeprowadzono wśród nauczycieli ankietę na temat „bogactw naturalnych”. Był to także bardzo ważny okres dla historii poznania żubra. Szczególnie dużą rolę odegrali w tym przyrodnicy francuscy. G. L. Buffon zadał pytanie o status gatunkowy żubra i tura. J.-M. Daubenton, przyrodnik, anatom, i pierwszy dyrektor Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, był pierwszym uczonym, który szczegółowo zmierzył i opisał żubra. J.-E. Gilibert był pierwszym przyrodnikiem, który, w Grodnie, obserwował żubra w warunkach hodowlanych. Przeprowadził on obserwacje preferencji pokarmowych, próby krzyżowania z bydłem domowym i sporządził opis morfologii żubra, a otrzymaną od łowczych Stanisława Augusta Poniatowskiego żubrzycę narysował wybitny alzacki artysta J.H. Müntz. Francuska nauka była ważnym wzorcem dla reform KEN. Autorzy przeprowadzili analizę informacji o żubrach w pracach przyrodników związanych z Komisją Edukacji Narodowej: Krzysztofa Kluka, Pawła Czenpińskiego, Jean-Baptiste Dubois. Informacje o żubrze znalazły się w pierwszym polskim podręczniku zoologii. J.E. Dubois informował o wielokrotnych próbach krzyżowania żubra z bydłem domowym. Pozostałe informacje mają charakter wtórny, co zrozumiałe zważywszy na charakter prac KEN, powtarzając wiadomości ze źródeł historycznych. Przeprowadzona analiza jest przyczynkiem dla historii poznania i percepcji żubra jako „charyzmatycznego” gatunku. |
