100 lat temu – pocz±tki Bia³owieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

W artykule opisano pierwsze dziesiêciolecie tworzenia i funkcjonowania ochrony przyrody w Puszczy Bia³owieskiej, utworzenie Nadle¶nictwa Rezerwat, przekszta³conego pó¼niej w Park Narodowy w Bia³owie¿y. Zwrócono uwagê na kontekst polityczno-gospodarczy i organizacyjny podjêtych dzia³añ.

Herpetofauna terenów chronionych Kielc

STRESZCZENIE

Obserwacje by³y prowadzone w latach 2018-2020 na terenie miasta Kielc. Ca³y teren badawczy zajmowa³ obszar o powierzchni 10 965 ha i obejmowa³ m.in. 5 rezerwatów przyrody: Karczówka” (26,4 ha), „Biesak-Bia³ogon” (13,0 ha), „Kadzielnia” (0,6 ha), „Wietrznia” (17,6 ha) i „¦lichowice” (0,6 ha). Kielce znajduj± siê w centralnej czê¶ci Gór ¦wiêtokrzyskich (pasma Pos³owickie, Dymiñskie, Zgórskie, Kadzielniañskie i Wzgórza Szyd³ówkowskie) i zachodniej czê¶ci dawnej Puszczy ¦wiêtokrzyskiej. W Kielcach przewa¿aj± tereny zabudowy miejskiej oraz lasy, niewielki jest udzia³ ³±k, pól, wychodni skalnych oraz wód powierzchniowych. Miasto wyró¿nia siê wielk± georó¿norodno¶ci±. Oprócz walorów geologicznych Kielce charakteryzuj± siê du¿± ró¿norodno¶ci± siedlisk przyrodniczych, flory, mykobioty i fauny. Obserwacjami objêto zró¿nicowane biotopy, w tym stawy, doliny rzeczne, ³±ki, lasy i wychodnie skalne. Badania obejmowa³y inwentaryzacjê herpetofauny i identyfikacjê zagro¿eñ, a tak¿e okre¶lenie koniecznych warunków ochrony. W ich wyniku na 27 stanowiskach obserwowano 13 gatunków p³azów i 5 gatunków gadów. Stwierdzonymi gatunkami by³y: traszka górska Ichthyosaura alpestris, traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, kumak nizinny Bombina bombina, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, ropucha szara Bufo bufo, ropucha zielona Bufotes viridis, rzekotka drzewna Hyla arborea, ¿aba jeziorkowa Pelophylax lessonae, ¿aba wodna Pelophylax esculentus, ¿aba ¶mieszka Pelophylax ridibundus, ¿aba moczarowa Rana arvalis, ¿aba trawna Rana temporaria, jaszczurka zwinka Lacerta agilis, jaszczurka ¿yworodna Zootoca vivipara, padalec zwyczajny Anguis fragilis, zaskroniec zwyczajny Natrix natrix i ¿mija zygzakowata Vipera berus (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). G³ównymi zagro¿eniami dla p³azów i gadów tego obszaru s±: zarastanie i wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, koszenie ³±k, eutrofizacja, urbanizacja, penetracja, za¶miecenie, po¿ary traw i komunikacja samochodowa.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Nowe stanowisko chrobotka alpejskiego Cladonia stellaris
i boru chrobotkowego Cladonio-Pinetum
ko³o wsi £o¶ w Chojnowskim Parku Krajobrazowym (¶rodkowa Polska)

STRESZCZENIE

Chrobotek alpejski jest rzadkim gatunkiem naziemnym, ujêtym na ogólnopolskiej czerwonej li¶cie z kategori± EN, objêtym ochron± ¶cis³±. Bór chrobotkowy jest zanikaj±cym w Polsce, w tym na Mazowszu, zbiorowiskiem le¶nym, objêtym ochron± w postaci siedliska Natura 2000. W pracy przedstawiono nowe stanowisko Cladonia stellaris i Cladonio-Pinetum, zlokalizowane w okolicach wsi £o¶ w Chojnowskim Parku Krajobrazowym (kwadrat ED56 kartogramu ATPOL). Stanowisko to zosta³o odnalezione w listopadzie 2020 roku, a udokumentowane za pomoc± zdjêcia fitosocjologicznego w sierpniu 2021 roku. Zarówno liczebno¶æ chrobotka alpejskiego, jak i powierzchnia boru chrobotkowego by³y niewielkie. Zagro¿eniem dla omawianych stanowisk s± podsadzenia buka oraz postêpuj±ca sukcesja ekologiczna. Najprawdopodobniej stanowiska te zanikn± w ci±gu najbli¿szych kilku-kilkunastu lat. Zarówno bór chrobotkowy, jak i chrobotek alpejski, nie by³y jak dot±d podane z terenu Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Nowymi gatunkami dla Parku s± równie¿ odnotowane w obrêbie zdjêcia fitosocjologicznego Cladonia cervicornis ssp. verticillata i Cladonia squamosa, a tak¿e podgatunek ³agodny chrobotka le¶nego (Cladonia aruscula ssp. mitis).

Podej¼rzon wirginijski Botrychium virginianum (L.) Sw. (Ophioglossaceae) –
– nowy gatunek dla flory naczyniowej Bia³owieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Botrychium virginianum wystêpuje niezwykle rzadko w Polsce i krajach o¶ciennych. Gatunek jest krytycznie zagro¿ony w kraju wed³ug kryteriów IUCN. Obecnie, w Polsce jego potwierdzone stanowisko wystêpuje jedynie w Puszczy Augustowskiej. W 2020 roku, na terenie Bia³owieskiego Parku Narodowego, na nieczynnym torowisku kolejki w±skotorowej, w pobli¿u Masiewa Starego, odkryto nowe stanowisko licz±ce zaledwie kilka osobników. Nowa populacja jest chroniona na terenie parku narodowego i nie wydaje siê byæ bezpo¶rednio zagro¿ona.

Ma³¿oraczki (Crustacea: Ostracoda) jezior Be³dany i ¦niardwy
w Mazurskim Parku Krajobrazowym

STRESZCZENIE

Zbadano wystêpowanie ma³¿oraczków w postaci skorupek i karapaksów zachowanych w osadach trzech krótkich (< 42 cm) rdzeni pobranych ze strefy sublitoralu-profundalu (g³êboko¶æ > 19 m) Ba³dan i ¦niardw, dwóch polodowcowych jezior o wci±¿ umiarkowanej eutrofii po³o¿onych na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego w pó³nocno-wschodniej Polsce. Z badanych próbek osadów uzyskano 551 okazów ma³¿oraczków nale¿±cych do 15 gatunków (wszystkie 15 w Be³danach i 12 w ¦niardwach), z których sze¶æ mo¿na uznaæ za autochtoniczny sk³adnik zgrupowañ profundalu jezior: Candona candida, Fabaeformiscandona levanderi, F. protzi, Cytherissa lacustris, Limnocytherina sanctipatricii i Neglecandona neglecta. Pozosta³e znalezione gatunki zwykle zasiedlaj± siedliska przybrze¿ne, a w strefie profundalu wystêpuj± sporadycznie. Ich szcz±tki bywaj± równie¿ poddane transportowi po¶miertnemu z litoralu i deponowane na g³êbokim dnie. W zgrupowaniach ma³¿oraczków stwierdzonych w Be³danach i ¦niardwach dominowa³y Candona candida, Cypria ophtalmica, Fabaeformiscandona protzi i Limnocytherina sanctipatricii, co dobrze oddaje stan troficzny tych jezior zgodnie z uogólnionym modelem sukcesji Ostracoda jeziornych opracowanym wcze¶niej dla polskich jezior.

KRONIKA

Prof. Jan Jerzy Karpiñski i jego otoczenie
w ¶wietle korespondencji prof. Zofii Pokackiej z Piotrem Bajko

STRESZCZENIE

W artykule podane s± cytaty z listów prof. Zofii Pokackiej, pisanych do autora w latach 2002-2007. Przynosz± one wiele nowych informacji dotycz±cych ¿ycia i postaci prof. Jana Jerzego Karpiñskiego, a tak¿e otaczaj±cych go ludzi. Ujawniaj± te¿ du¿o nieznanych faktów z ¿ycia samej autorki tych listów, stanowi±c przyczynek do jej biografii.

¯ubr w pracach autorów zwi±zanych z Komisj± Edukacji Narodowej

STRESZCZENIE

Druga po³owa XVIII wieku by³a okresem prze³omowym dla historii o¶wiaty i nauki w Rzeczypospolitej. Dziêki reformom Komisji Edukacji Narodowej zreorganizowano szkolnictwo, wydano podrêczniki m.in. zoologii i botaniki, przeprowadzono w¶ród nauczycieli ankietê na temat „bogactw naturalnych”. By³ to tak¿e bardzo wa¿ny okres dla historii poznania ¿ubra. Szczególnie du¿± rolê odegrali w tym przyrodnicy francuscy. G. L. Buffon zada³ pytanie o status gatunkowy ¿ubra i tura. J.-M. Daubenton, przyrodnik, anatom, i pierwszy dyrektor Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Pary¿u, by³ pierwszym uczonym, który szczegó³owo zmierzy³ i opisa³ ¿ubra. J.-E. Gilibert by³ pierwszym przyrodnikiem, który, w Grodnie, obserwowa³ ¿ubra w warunkach hodowlanych. Przeprowadzi³ on obserwacje preferencji pokarmowych, próby krzy¿owania z byd³em domowym i sporz±dzi³ opis morfologii ¿ubra, a otrzyman± od ³owczych Stanis³awa Augusta Poniatowskiego ¿ubrzycê narysowa³ wybitny alzacki artysta J.H. Müntz. Francuska nauka by³a wa¿nym wzorcem dla reform KEN. Autorzy przeprowadzili analizê informacji o ¿ubrach w pracach przyrodników zwi±zanych z Komisj± Edukacji Narodowej: Krzysztofa Kluka, Paw³a Czenpiñskiego, Jean-Baptiste Dubois. Informacje o ¿ubrze znalaz³y siê w pierwszym polskim podrêczniku zoologii. J.E. Dubois informowa³ o wielokrotnych próbach krzy¿owania ¿ubra z byd³em domowym. Pozosta³e informacje maj± charakter wtórny, co zrozumia³e zwa¿ywszy na charakter prac KEN, powtarzaj±c wiadomo¶ci ze ¼róde³ historycznych. Przeprowadzona analiza jest przyczynkiem dla historii poznania i percepcji ¿ubra jako „charyzmatycznego” gatunku.