Długookresowy wpływ renaturyzacji warunków wodnych
na strukturę roślinności runa
zespołów Ledo-Sphagnetum magellanici i Vaccinio uliginosi-Pinetum
w Roztoczańskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono wyniki badań zmian roślinności strefy kontaktowej fitocenoz Ledo-Sphagnetum magellanici i Vaccinio uliginosi-Pinetum po przeprowadzonych pod koniec lat 90. zabiegach renaturyzacji stosunków wodnych w południowej części Roztoczańskiego Parku Narodowego. W badaniach zastosowano metodę transektu pasowego. Rezultaty badań obejmujących 20-letni okres czasu, wskazują na bardzo korzystny wpływ przeprowadzonych prac renaturalizacyjnych na stan zachowania szaty roślinnej ekosystemów obszarów podmokłych – torfowiska wysokiego oraz boru bagiennego. Wynikiem zmian było rozprzestrzenianie gatunków torfowiskowych w strefie kontaktowej fitocenoz, przesunięcie położenia ich granic (ekspansja torfowiska kosztem areału boru bagiennego). Przeprowadzone zabiegi, mające na celu odtworzenie pierwotnych, naturalnych stosunków hydrologicznych, zahamowały postępującą sukcesją torfowisk w kierunku borów bagiennych, przyśpieszoną w swoim przebiegu na skutek wcześniejszych prac powodujących odwodnienie tego obszaru.

Fauna potoku Kryściów (Popradzki Park Krajobrazowy)

STRESZCZENIE

Popradzki Park Krajobrazowy został utworzony w celu ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych Beskidu Sądeckiego. i zajmuje powierzchnię 53 419 ha z czego około 70% powierzchni stanowią lasy. Położony jest w dorzeczu Popradu i Kamienicy Nawojowskiej, które są prawobrzeżnymi dopływami Dunajca, Do tych rzek dopływa szereg górskich potoków. Jednym z dopływów Kamienicy Nawojowskiej jest potok Kryściów, który w dużej mierze zachował naturalny charakter. W całej zlewni brak zabudowań, jedynie wzdłuż potoku biegnie droga gruntowa zamknięta dla ruchu motorowego i w dolnym biegu wybudowano kilka progów. Źródła potoku znajdują się na wysokości 962 m i 955 m n.p.m. Następnie potok płynie zalesionym wąwozem i wpada do Kamienicy Nawojowskiej na wysokości ok. 540 m n.p.m. Długość potoku wynosi 6380 m o średnim spadku 57‰. Dno potoku, aż do ujścia pokrywają głazy, kamienie, żwiry i miejscami wychodnie skalne. Pod względem chemicznym wody potoku charakteryzowały się bardzo dobrym stanem zarówno pod względem natlenienia, przewodności elektrolitycznej jak i zawartości biogenów (Tab. 1). Celem przeprowadzonych badań w potoku Kryściów było określenie składu jakościowego i ilościowego fauny bezkręgowców wodnych, ryb, płazów. Pobór prób przeprowadzono dwukrotnie: 6.07.2010 i 6.09.2010. W każdym terminie pobierano próby bezkręgowców dennych na 5-ciu stanowiskach wyznaczonych na różnych wysokościach: 1 – na wysokości 771 m n.p.m.; 2 – 705 m n.p.m.; 3 – 636 m n.p.m.; 4 – 579 m n.p.m.; 5 – 541 m n.p.m. Odłowy ryb przeprowadzono agregatem plecakowym na 10-ciu odcinkach od ujścia (540 m n.p.m.) do wysokości 636 m n.p.m. Płazy oznaczano bezpośrednio w terenie, notując ich pozycję i gatunek.
W potoku Kryściów odłowiono 3070 osobników bezkręgowców. Najmniej stwierdzono na stanowisku 1 (512 osobników), najwięcej na stanowisku 5 (763 osobniki) (Ryc. 2). Na stanowiskach 2-5 najliczniejszą grupą były muchówki z rodziny Simuliidae (30-40%) i Chironomidae (15-20%) łącznie 50-60% oraz jętki (30-40%). Procentowy udział chruścików i widelnic nie przekraczał 10% a skąposzczetów 2%. Odmiennie przedstawiał się udział procentowy na stanowisku 1. Nadal główną grupą były muchówki jednak udział Simuliidae wynosi tyko 10% podczas gdy Chironomidae 30%. Wzrósł też udział widelnic i skąposzczetów (Ryc. 3). W zebranym materiale oznaczono 119 taksonów: 17 taksonów skąposzczetów, 15 widelnic, 12 jętek, 15 chruścików i 9 rodzin muchówek wśród których znaleziono 41 taksonów Chironomidae i 8 Simuliidae (Tab. 2). Na szczególną uwagę zasługuje znalezienie w dolnym biegu potoku raka szlachetnego (Astacus astacus), który jest gatunkiem chronionym oraz narażonym (VU). Stwierdzono wyraźną strefowość zasiedlenia wzdłuż biegu potoku u poszczególnych grup fauny (Tab. 3).
Porównanie obecnych wyników z wynikami z lat 60-tych XX w. (ZAĆWILICHOWSKA 1968) okazało się trudne ze względu na duże zmiany jakie zaszły w ostatnim półwieczu w systematyce owadów wodnych. Niemniej pewne podobieństwa widać porównując procentową strukturę głównych grup fauny (Ryc. 3). Podobnie jak obecnie dominowały w tym czasie larwy z rodzaju Baetis i larwy Cricotopus i Orthocladius (oznaczone wtedy jako Cricotopus ex gr algarum). W potoku Kryściów stwierdzono występowanie dwóch gatunków ryb: pstrąga potokowego (Salmo trutta  m. fario Linnaeus 1758) i głowacza pręgopłetwego (Cottus poecilopus Heckel, 1837), który jest gatunkiem chronionym (NT – bliski zagrożenia). W całym potoku odłowiono 65 głowaczy pręgopłetwych i 75 pstrągów potokowych. Zagęszczenie ryb w dolnym biegu wynosiło 10 do 15 osobników na 100 metrowym odcinku potoku i malało wraz ze wzrostem wysokości. Ostatniego pstrąga odłowiono na wysokości 636 m n.p.m. (Tab. 4).
W zlewni potoku Kryściów stwierdzono obecność trzech gatunków płazów: salamandry plamistej (Salamandra salamandra (Linnaeus, 1758)), kumaka górskiego (Bombina variegata (Linnaeus, 1758)) i żaby trawnej (Rana temporaria (Linnaeus, 1758), wszystkie podlegają ochronie prawnej.
Na podstawie uzyskanych wyników potok Kryściów można uznać za cenny przyrodniczo ze względu na wysoką różnorodność biologiczną i występowanie w nim gatunków rzadkich i chronionych prawem. Nie wykazano znaczących różnic w bogactwie taksonomicznym i liczebności bezkręgowców pomiędzy stanowiskami położonymi powyżej i poniżej zabudowy hydrotechnicznej.

Herpetofauna Tarnobrzeskiej Doliny Wisły

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone były w latach 2020-2022 na terenie obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Tarnobrzeska Dolina Wisły. Teren ten położony jest na granicy dwóch województw: świętokrzyskiego i podkarpackiego. OZW chroni niewielką część doliny górnej Wisły w granicach wałów wiślanych. Wiśle towarzyszą bardzo liczne starorzecza, zakola, rozlewiska, zatoki rzeczne, lasy łęgowe i podmokłe łąki. Obserwacjami objęto zróżnicowane biotopy, w tym zbiorniki wodne, łąki, lasy, sady i użytki rolne. Badania objęły określenie występowania herpetofauny oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono 10 gatunków płazów i 3 gatunki gadów na 26 stanowiskach badawczych. Obserwowanymi gatunkami były: traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., kumak nizinny Bombina bombina L., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha zielona Bufotes viridis Laur., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae Cam., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus Pall., żaba moczarowa Rana arvalis Nilss., żaba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. i żmija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1-3, Tab. 1). Największymi zagrożeniami dla płazów i gadów tego obszaru są: wylewy Wisły, wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, zarybianie, koszenie łąk, zaśmiecenie, podpalenia i eutrofizacja.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Skład pokarmu piskląt puszczyka uralskiego Strix uralensis
na Pogórzu Dynowskim (SE Polska)

STRESZCZENIE

Badania nad składem pokarmu trzech piskląt puszczyka uralskiego Strix uralensis macroura z jednego gniazda, prowadzono w okresie 9-21.05.2021. Było ono zlokalizowane w centrum województwa podkarpackiego, na Pogórzu Dynowskim (SE Polska), w nietypowym tzn. antropogenicznym środowisku na granicy miasta Brzozów (Fot. 1). Drzewo gniazdowe stało na południowo-wschodniej granicy otuliny Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego oraz Czarnorzeckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Skład pokarmu określono na podstawie analizy zawartości wypluwek, szczątek ofiar zebranych tuż pod gniazdem oraz wizualnych stwierdzeń rodziców podczas dostarczania pokarmu. Zidentyfikowano łącznie 72 ofiary, należące głównie do ssaków (76,4% według liczby), a kolejno do ptaków (19,4%) i owadów (4,2%) (Tab. 1). Stwierdzono 7 gatunków ssaków, 6 ptaków i 1 gatunek owada. Najliczniej łowioną ofiarą był nornik bury Microtus agrestis (19,4%), a następnie mysz leśna Apodemus flavicollis (16,7%). Całkowitą skonsumowaną biomasę oszacowano na 3,25 kg, a szerokość niszy pokarmowej wyniosła 3,86. Łącznie zebrano 16 zrzutek o średnich wymiarach ‒ długość 44 × szerokość 25 mm, które zawierały średnio 3,4 ofiary (Tab. 2).
Nornik bury był najważniejszą ofiarą piskląt tej sowy zarówno w Puszczy Niepołomickiej, jak i na Pogórzu Dynowskim (Tab. 3).

KRONIKA

Z historii daniela w Puszczy Białowieskiej

STRESZCZENIE

Daniel zwyczajny, ssak z rodziny jeleniowatych, wywodzący się z Azji Mniejszej, w Polsce był introdukowany po raz pierwszy w XIII wieku na Nizinie Śląskiej. Wysuwane przez niektórych naukowców przypuszczenia, że występował on w Puszczy Białowieskiej w czasach, kiedy tereny te wchodziły w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego, są mało prawdopodobne, a wręcz błędne. Daniele w Puszczy Białowieskiej pojawiły się na pewno w 1860 roku, przed planowanym na jesień tego roku polowaniem cara Aleksandra II. Sprowadzone 14 sztuk danieli umieszczono w zwierzyńcu o powierzchni około 600 ha. Znajdowały się w nim także żubry, łosie, dziki, wilki, lisy, sarny, borsuki, zające. W następnych latach, aż do końca XIX wieku, do białowieskiego zwierzyńca trafiały kolejne partie danieli. Pierwsze sztuki zaczęto wypuszczać na wolność w 1892 roku, a od 1899 roku wszystkie daniele bytowały już poza zwierzyńcem. Podczas polowań urządzanych dla carów, jak też dla arystokracji rosyjskiej czy gości dworu carskiego daniele nierzadko stawały się trofeum myśliwskim. Niemniej ich liczba stale rosła. Na przykład w 1893 roku naliczono ich w Puszczy 90 sztuk, w 1895 – 118, w 1900 – 600, w 1910 – 1402 sztuk (pomimo wystąpienia epizootii wąglika, która dość mocno zredukowała populacje zwierząt kopytnych).
W 1914 roku stan danieli wynosił 1488 sztuk. To była maksymalna ilość w całej historii Puszczy Białowieskiej. Na kilka lat przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęto redukcję puszczańskiej zwierzyny łownej, dotyczyła ona także danieli. Prawdziwy pogrom danielom, jak też całej puszczańskiej zwierzynie przyniosła I wojna światowa. Większość źródeł podaje, że w marcu 1917 roku danieli naliczono tylko 209 sztuk. Trudno natomiast ustalić dokładną liczbę osobników, którym udało się przeżyć wojnę. Bytowało ich prawdopodobnie kilkanaście sztuk. Narażone one były zarówno na ataki drapieżników, jak i strzały kłusowników. Ostatnie daniele zostały rozszarpane przez wilki w 1930 roku na terenie Nadleśnictwa Zwierzyniec. Daniel ponownie pojawił się w Puszczy 30 lat później. W 1960 roku do białoruskiej części Puszczy przywieziono partię składającą się z 12 sztuk. Wkrótce wszystkie zginęły, stając się łupem zwierząt drapieżnych – wilka i rysia. Następną partię danieli (5 szt.) Białorusini sprowadzili w 1963 roku, ale i one bardzo szybko wyginęły. W połowie lat 60. widywano przez krótki okres jedną samicę daniela w polskiej części Puszczy, na terenie Nadleśnictwa Białowieża. W następnych latach danieli w Puszczy już nie widziano. I znów następuje długa przerwa w obecności tego gatunku na tym terenie. Dopiero w 2008 roku do białoruskiej części Puszczy sprowadzono z Polski pierwszą partię danieli (30 szt.), a niedługo potem kolejną (53 szt.). Zwierzęta umieszczono w specjalnej zagrodzie hodowlanej o powierzchni około 2000 ha. Hodowla danieli została założona głównie z myślą o ich dalszym rozprowadzaniu po gospodarstwach łowieckich na terenie całej Białorusi i wykorzystaniu łowieckim w przyszłości.

Puszcza Białowieska w początkach Drugiej Rzeczypospolitej
w świetle artykułów z Ech Leśnych

STRESZCZENIE

„Echa Leśne” były jednym z najważniejszych polskich pism leśnych okresu międzywojennego. Prowadzone przez autorów badania doprowadziły do odnalezienia wielu ignorowanych uprzednio informacji dotyczących historii Puszczy Białowieskiej w pismach przyrodniczych i leśnych. Na tym tle „Echa Leśne” okazały się bardzo cennym źródłem historycznym, zawierającym informacje nieznane z innych źródeł. W artykule przeanalizowane zostały informacje dotyczące początków polskiej administracji w Puszczy po I Wojnie Światowej, początków Białowieskiego Parku Narodowego, powrotu wywiezionych przez Rosjan białowieżan oraz niemieckiego planu rezerwatu przyrody w Puszczy.