Wpływ metod ochrony na zróżnicowanie strukturalne
lasów Biebrzańskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Celem badań była ocena zróżnicowania strukturalnego drzewostanów Biebrzańskiego Parku Narodowego. Na materiał badawczy składało się 30 drzewostanów dobranych w 15 par charakteryzujących się zbliżonymi warunkami (typ siedliskowy lasu, wiek, skład gatunkowy drzewostanu) oraz różniących się nasileniem ingerencji człowieka (brak lub obecne ślady zabiegów). Badano trzy warstwy drzewostanu: warstwę drzew, warstwę odnowienia naturalnego oraz warstwę runa. Cechy drzewostanu opisywano między innymi przy pomocy zmodyfikowanych wskaźników Margalefa, Shannona-Wienera oraz Simpsona. Badano również zasoby martwego drewna. Wskaźniki wykorzystane w badaniach pokazały brak różnic pomiędzy drzewostanami objętymi zabiegami ochronnymi, a drzewostanami w których porzucono zabiegi pod względem zróżnicowania gatunkowego, dominacji oraz cech martwego drewna. Różnice pomiędzy zróżnicowaniem gatunkowym warstwy drzew i warstwy odnowienia naturalnego, wskazują na trend spadku różnorodności gatunkowej drzewostanów w miarę wzrostu żyzności siedliska. Przestrzenne zróżnicowanie warstwy drzew oraz odnowienia było niewielkie. Do opisu zróżnicowania tych warstw wystarczyła powierzchnia do 600 m2. Do opisu zróżnicowania gatunkowego runa wymagana była powierzchnia ponad 900 m2.

Wpływ pszczoły miodnej Apis mellifera na inne grupy zapylaczy
w lasach Wigierskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Badania wpływu pszczoły miodnej Apis mellifera, czasowo wprowadzonej do środowiska leśnego wykazały, że nawet pasieka licząca 25 rodzin pszczelich, w warunkach boru mieszanego świeżego na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, nie ma istotnego niepożądanego wpływu na leśne owady zapylające. Środowisko leśne, po wprowadzeniu 5-25 rodzin pszczoły miodnej, nadal pozostaje przede wszystkim pod wpływem lokalnej fauny owadów. Niezależnie od odległości stanowiska badawczego od uli nie stwierdzono istotnej konkurencji pomiędzy pszczołą miodną, a pozostałymi owadami zapylającymi, przynajmniej w przypadku kwiatów roślin zielnych i niskich krzewów. Niewielkie zagęszczenia pszczoły miodnej, a tym samym nieistotny wpływ na leśne zapylacze, na stanowiskach w pobliżu pasieki, mogą być wynikiem pojawienia się alternatywnych, bardziej atrakcyjnych dla pszczoły źródeł pokarmu – spadzi w koronach drzew. Pomimo, że wyniki przeprowadzonych badań nie wskazują na istotny, niepożądany wpływ czasowo wprowadzonej do lasu pszczoły miodnej na leśne zapylacze, to w świetle wyników wcześniejszych badań, należy stosować zasadę ostrożności i ograniczyć wprowadzanie hodowanych pszczół do lasu, a w przypadku obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty przyrody) lub znanych stanowisk rzadkich i zagrożonych owadów, wprowadzić całkowity zakaz prowadzenia gospodarki pasiecznej na tych terenach.

Materiały do znajomości
dziko żyjących pszczół (Hymenoptera, Aculeata, Apiformes)
Parku Krajobrazowego „Nadgoplański Park Tysiąclecia”
w województwie kujawsko-pomorskim

STRESZCZENIE

W oparciu o fragmentaryczne dane z piśmiennictwa oraz materiały niepublikowane zaprezentowano aktualny stan poznania pszczół Parku Krajobrazowego „Nadgoplański Park Tysiąclecia” w województwie kujawsko-pomorskim. Łącznie wykazano 232 gatunki pszczół, co stanowi 47,5% fauny krajowej tej grupy owadów. W analizowanym zgrupowaniu pszczół 46 gatunków (19,8%) należy do taksonów zagrożonych wyginięciem oraz bardzo rzadkich i rzadkich w Polsce. Do gatunków o wysokim stopniu zagrożenia należą: Sphecodes marginatus (EX), Hylaeus punctatus (VU, rm), Andrena alfkenella (VU, rm), A. falsifica (VU, rm), A. fulvida (VU, rm), A. mitis (VU), A. nasuta (VU, rm), A. nycthemera (VU, rm), A. potentillae (VU, rm), A. suerinensis (VU, rm), Hoplitis papaveris (VU, rm), Osmia bidentata (VU, rm), Anthophora pubescens (VU, rm) i Nomada opaca (VU, rm).

Teriofauna Zakola Wawerskiego w Warszawie

STRESZCZENIE

Badania teriofauny prowadzono na terenie Zakola Wawerskiego, dawnego terenu zalewowego Wisły, położonego w Warszawie. Od blisko 40 lat podejmowane są starania o objęcie tego terenu ochroną rezerwatową. Dotychczas prowadzone badania wybranych elementów przyrody nie dotyczyły teriofauny, jednak wskazywały, iż jest to jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych na terenie Warszawy. Wykorzystano analizę wypluwek sów i ptaków drapieżnych, jako metodę rejestracji drobnych ssaków, prowadzono obserwacje bezpośrednie oraz tropienia na śniegu. Zebrane dane uzupełniono o informacje zawarte w literaturze oraz informacje ustne. Obecne badania wykazały obecność co najmniej 30 gatunków ssaków, w tym liczne gatunki chronione prawem krajowym i międzynarodowym. Zakole to jedno z niewielu miejsc w Warszawie gdzie stwierdzono nornika burego i rzęsorka rzeczka, należy również zwrócić uwagę na bardzo liczne występowanie badylarki. Potwierdzono również obecność bobra i wydry, gatunków chronionych z mocy Dyrektywy Siedliskowej UE. Przedstawiona tu waloryzacja wykazała, iż pod względem teriofauny jest to jeden z najcenniejszych terenów Warszawy. Obszar ze względu na swoje wartości przyrodnicze i krajobrazowe powinien zostać objęty ochroną w formie rezerwatu przyrody.

O prof. dr. Auguście Dehnelu (1903-1962)
w 60. rocznicę jego śmierci

STRESZCZENIE

W listopadzie 2022 roku minęła 60. rocznica śmierci prof. dr. Augusta Dehnela, wybitnego polskiego zoologa, teriologa oraz działacza ochrony przyrody, przez ostatnie lata swego życia związanego z Białowieżą. A. Dehnel urodził się w 1903 roku w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej. Ukończył studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując w 1926 roku stopień dra filozofii. Do 1935 roku pracował w Zakładzie Anatomii Porównawczej i Embriologii macierzystej uczelni, a następnie (w latach 1936-39) w Naczelnej Dyrekcji Lasów Państwowych, zajmując się ochroną przyrody. Podczas okupacji był więziony w obozie jenieckim. W latach 1945-1947 pracował w Państwowym Muzeum Zoologicznym. Habilitował się w 1949 roku. W 1947 roku związał się z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; był kierownikiem Katedry Anatomii Porównawczej Kręgowców, zastępcą profesora i profesorem. Od 1952 roku organizator i pierwszy kierownik Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży. Badał drobne ssaki Puszczy Białowieskiej. Wykrył i opisał zjawisko sezonowej zmienności czaszki ryjówek, nazwane w literaturze przedmiotu „zjawiskiem Dehnela”. Zainicjował nowoczesny kierunek badań teriologicznych w Polsce. W ostatnim okresie zajmował się krzyżowaniem żubra z bydłem domowym. Był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody, także członkiem szeregu towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych oraz związków i zrzeszeń o charakterze społecznym. W latach 1957-1962 przewodniczył pierwszej Radzie Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego. Założył i redagował czasopismo naukowe „Acta Theriologica”. Pozostawił dorobek naukowy w postaci 40 publikacji. Zmarł w 1962 roku w Warszawie, spoczął na cmentarzu Powązkowskim.