Skład diety płomykówki Tyto alba w Goniądzu i Wiźnie na skraju doliny Biebrzy i Narwi

STRESZCZENIE

Zbadano skład diety Tyto alba dwóch stanowiskach znajdujących się na skraju wysoczyzn oraz torfowisk niskich w dolinie Biebrzy i Narwi. Analizowany materiał zawierał szczątki kostne 1416 drobnych kręgowców (Tab. 1): na stanowisku Wizna (249) zebranych w roku 1985 i na stanowisku Goniądz (1167) zebranych w latach 2008-2017. Dieta T. alba na objętych badaniami stanowiskach była wyraźnie zdominowana przez drobne ssaki (97,2-99,4%). Sowy złowiły przedstawicieli 16 gatunków ssaków: 3 ryjówkokształtne Soricomorpha, jednego należącego do nietoperzy Chiroptera oraz 12 gryzoni Rodentia. Ryjówkokształtne stanowiły istotny składnik diety (Wizna – 62,3%, Goniądz – 44,3%), w skład której wchodziły zarówno gatunki typowe dla środowisk podmokłych (Neomys fodiens, Arvicola amphibius, Microtus oeconomus, Sicista betulina) jak również te, które byly charakterystyczne dla pól uprawnych (Microtus arvalis, Mus musculus, Apodemus agrarius). Tylko na stanowisku Goniądz sowy złowiły nietoperze, reprezentowane przez Eptesicus serotinus. Rzadkie ofiary stanowiły ptaki i płazy (odpowiednio 2,0-7,6% i 0-1,6%). Wśród ptaków najczęściej łowionym gatunkiem był Passer domesticus, którego udział był większy w Wiźnie (6,4%), niż w Goniądzu (1,4%). Sorex araneus, M. arvalis i M. musculus były chwytane częściej, a M. oeconomus rzadziej w porównaniu do ich udziałów w zgrupowaniach drobnych ssaków na otwartych terenach bagiennych Doliny Biebrzy (Ryc.1). Tereny łowieckie płomykówek na obu stanowiskach obejmowały mozaikę środowisk, na którą składały się torfowiska (w pobliżu Goniądza znajdujące się w Biebrzańskim Parku Narodowym), pola uprawne i pastwiska, a także otoczenie siedzib ludzkich.

Chronione gatunki mięczaków wodnych w systemie rzeczno-jeziornym Krutyni
(Pojezierze Mazurskie)

STRESZCZENIE

Krutynia jest jedną z ważniejszych rzek Pojezierza Mazurskiego. Ma 100 km długości i przepływa przez 19 jezior tworząc charakterystyczny system rzeczno-jeziorny, typowy dla krajobrazu pojeziernego Polski północnej. Stosunkowo dobrze poznanym zespołem organizmów w Krutyni są mięczaki (Mollusca), których historia badań obejmuje już ponad 100 lat. Celem pracy było zbadanie, jak przedstawia się sytuacja mięczaków wodnych znajdujących się pod ochroną w warunkach silnej antropopresji systemu rzeczno-jeziornego Krutyni na początku XXI wieku. Badania prowadzono w latach 2005-2015 (na wybranych stanowiskach także wcześniej i później) analizując występowanie mięczaków we wszystkich jeziorach systemu Krutyni oraz w dziesięciu odcinkach rzecznych od źródeł do ujścia. W zebranym materiale stwierdzono występowanie pięciu chronionych gatunków mięczaków. Były to trzy gatunki małży z rodziny skójkowatych Unionidae: skójka gruboskorupowa (Unio crassus), szczeżuja wielka (Anodonta cygnea) i szczeżuja spłaszczona (Pseudanodonta complanata) oraz gałeczka rzeczna (Sphaerium rivicola) i ślimak zawójka rzeczna (Borysthenia naticina). Najczęściej spotykanym gatunkiem chronionym w systemie Krutyni była A. cygnea, którą notowano w większości jezior i prawie w połowie badanych odcinków rzecznych. Najwyższe jej zagęszczenie (10 osobn./m2) stwierdzono w jeziorze Zyzdrój Wielki leżącym w środku systemu. W rzece (w górnej części) maksymalnie notowano 6 osobn./m2. Długość największych osobników przekraczała 10 cm (maksymalnie 11,3 cm). Wiek najstarszych małży określono na 9-10 lat. Tylko w odcinkach rzecznych występowała U. crassus i S. rivicola. Osiągały one zagęszczenia 1-2 osobn./m2. Długość znalezionych U. crassus zawierała się w granicach 17-64 mm, a wiek dochodził do 6 lat. Żywe P. complanata znajdowano tylko w ujściowym odcinku Krutyni, choć puste muszle tego gatunku notowano także w części środkowej biegu rzeki i w jeziorze Lampasz w górnej części systemu. Tylko w jednym jeziorze (Zyzdrój Mały) stwierdzono obecność ślimaka B. naticina, ale były to jedynie puste muszle. Dawne dane literaturowe, pochodzące nawet sprzed 100 lat dowodzą, że skład gatunkowy mięczaków systemu Krutyni cały czas jest podobny, co świadczyć może o utrzymywaniu się tam stałych warunków środowiskowych. Można mieć nadzieję, że mimo znacznej presji turystycznej Krutynia pozostanie także ostoją dla gatunków chronionych.

Ważki (Odonata) rezerwatu przyrody „Bagno Pogorzel” (Polska środkowo-wschodnia)

STRESZCZENIE

Celem pracy było określenie składu gatunkowego ważek (Odonata) rezerwatu przyrody "Bagno Pogorzel" (Nizina Południowopodlaska, Polska środkowo-wschodnia), obejm ującego m.in. kompleks torfowisk sfagnowych i zbiorników dystroficznych. Badania, oparte na obserwacji imagines oraz zbiorze exuviae „na upatrzonego”, prowadzono w latach 2021-2022.
Wykazano 31 gatunków ważek (41,9% krajowej odonatofauny), z których 23 uznano za autochtoniczne lub prawdopodobnie autochtoniczne. Większość gatunków stanowiły eurytopy, choć znaczny udział miały także tryfobionty i tyrfofile. Do najliczniej reprezentowanych gatunków należały Libellula quadrimaculata, Coenagrion pulchellum i C. puella. Wykazano pięć gatunków chronionych w kraju: Nehalennia speciosa, Sympecma paedisca, Aeshna subarctica, Leucorrhinia albifrons i L. pectoralis. Oprócz ostatniego, wszystkie zostały wykazane z obszaru lokalnego i rzadkiego/dość rzadkiego występowania. Najcenniejszym z odnotowanych gatunków jest Nehalennia speciosa ze względu na silnie rozerwany zasięg oraz reliktowe i dość rzadkie występowanie w Polsce. Obserwacje tego gatunku miały miejsce w strefie ekotonowej między lasem z dominacją Pinus sylvestris a otwartym torfowiskiem lub dystroficznym jeziorem. Sześć stwierdzonych gatunków zalicza się do „parasolowych” dla torfowisk sfagnowych: Nehalennia speciosa, Aeshna subarctica, A. juncea, Leucorrhinia albifrons, L. dubia oraz L. pectoralis.
Wskaźnik jakościowy naturalności biocenoz (Wns) uzyskał wartość 3,65. W kontekście danych literaturowych, jest to wartość co najwyżej przeciętna – można przypuszczać, iż naturalność torfowiska jest zaburzona.
Omawiany rezerwat należy do istotnych w kraju ostoi, w kontekście gatunków ważek „specjalnej troski”. W trakcie badań obserwowano zjawiska zagrażające lokalnym populacjom ważek: niektóre formy antropopresji oraz przesychanie torfowiska. Istnieje potrzeba opracowania planu ochrony rezerwatu, uwzględniającego politykę ochronną względem ważek.

Flora roślin naczyniowych doliny rzeki Liwiec (Mazowsze)

STRESZCZENIE

Badania flory doliny dolnego Liwca przeprowadzono na siedemnasto kilometrowym odcinku rzeki pomiędzy Łochowem i Kamieńczykiem (ujście do Bugu). Sporządzona lista zawiera 544 taksony roślin naczyniowych. Znaleziono dziewięć gatunków roślin chronionych. Dwa gatunki znajdują się pod ścisłą ochroną: Jovibarba sobolifera oraz Dianthus superbus. Odnaleziono również stanowiska siedmiu gatunków pod ochroną częściową: Centaurium erythraea, Epipactis helleborine, Helichrysum arenarium, Lycopodium annotinum, Matteuccia struthiopteris, Taxus baccata, Allium angulosum. Na uwagę zasługuje odnalezienie stanowisk gatunków z Czerwonej Listy: Carex umbrosa (NT), Agrostemma githago (NT), Silene tatarica (NT), Gnaphalium luteo-album (NT), Leersia oryzoides (NT), Anthemis cotula (VU), Dianthus superbus (VU), Jovibarba sobolifera (VU), Scutellaria hastifolia (VU), Callitriche verna (DD), Ranunculus serpens ssp. nemorosus (DD), Veronica agrestis (DD). Najcenniejszymi pod względem różnorodności gatunkowej obszarami w dolinie dolnego Liwca są: okolice Pustych Łąk i Koszelanki (wilgotne grądy i starorzecza w dawnych korytach anastomozującej rzeki), Rafa k. Kamieńczyka (łąki zmiennowilgotne w strefie ujścia do Bugu), okolice Julina, Loretto i Barchowa (łęgi) i okolice Strachowa (torfowiska w dawnych korytach rzecznych). Przeanalizowano listę gatunków pod względem częstości występowania, pochodzenia geograficzno-historycznego, różnorodności gatunkowej. Analiza pochodzenia geograficzno-historycznego wykazała, że do grupy gatunków rodzimych należy 412 gat. (75,7% flory). Do grupy roślin obcego pochodzenia (24,3% flory) należy 132 gat., w tym wiele gatunków inwazyjnych. Udział grup gatunków pod względem częstości ich występowania przedstawia się następująco: bardzo rzadko 145 gat. (26,7%), rzadko 49 gat. (9,0%), niezbyt często 91 gat. (16,7%), często 126 gat. (23,2%), dość pospolicie 48 gat. (8,8%) pospolicie 85 gat. (15,6%). Wyniki porównano z wynikami badań w innych dolinach rzecznych. Dolina dolnego Liwca nie odbiega bardzo składem gatunkowym i częstością występowania roślin od podobnych dolin na niżu Polski. Udział form życiowych również jest typowy dla dolin rzecznych (hemikryptofity 48,8%, terofity -19,9%, nanofanerofity 8,3%, megafanerofity 6,8%, geofity 7,6%, hydrofity 24,4%, chamefity 4,2%). Zaznacza się duży udział gatunków rodzimych, co świadczy o wysokim stopniu naturalności flory doliny, udział ten jest też największy w porównaniu do innych analizowanych dolin.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Stanowiska kotewki orzecha wodnego Trapa natans L.
na terenie rezerwatu przyrody „Stawy Milickie” w latach 2013-2022

STRESZCZENIE

W Polsce kotewka jest uznana za gatunek rzadki i zagrożony wymarciem, którego utrzymanie wymaga czynnej ochrony. Jeszcze do niedawna populacje tego gatunku znajdowano tylko w bezpośrednim sąsiedztwie Wisły, Odry i Sanu, a także w kotlinach: Sandomierskiej, Oświęcimskiej i Śląskiej. Jednak w ostatnich latach obserwuje się powrót kotewki na historyczne stanowiska oraz stwierdza w zupełnie nowych lokalizacjach. Przykładem może być rejon Stawów Milickich, gdzie kotewka zaczęła się pojawiać od 2013 roku. W dolinie Baryczy kotewka orzech wodny nigdy wcześniej nie była notowana. Opisane wyżej stanowiska są jedynymi znanymi na całym obszarze Stawów Milickich i wskazują na niedawne i stopniowe zasiedlanie tutejszych akwenów. Do 2022 r. odnotowano 10 stanowisk tego gatunku, przy czym tylko 3 stanowiska okazały się wystarczająco stabilne by gatunek mógł tutaj przetrwać – na Stawie Wilczym Małym i Mieszko Górny. Monitoring na opisanym terenie należy prowadzić dalej, co pozwoli obserwować proces rozprzestrzeniania się kotewki w warunkach ekstensywnej gospodarki rybackiej.

Mech Amblyodon dealbatus (Meesiaceae) w Tatrzańskim Parku Narodowym.

STRESZCZENIE

Amblyodon dealbatus (HEDW.) BRUCH et SCHIMP. jest jednym z najrzadszych gatunków mchów we florze Polski, objętym ochroną ścisłą i zagrożonym, umieszczonym w kategorii E. Notowany był przede wszystkim z północnej i zachodniej części kraju, głównie w XIX i pierwszej połowie XX wieku. W polskiej części Karpat znany był tylko z jednego, od dawna niepotwierdzonego stanowiska na Giewoncie w Tatrach. Podczas badań botanicznych prowadzonych w 2022 odnaleziono na terenie Tatr drugie stanowisko tego gatunku. Położone jest ono na północno-zachodnich zboczach Upłaziańskiej Kopy, w płacie roślinności źródliskowej z klasy Montio-Cardaminetea. Praca zawiera opis nowego stanowiska, jego lokalizację, krótką charakterystykę fizykochemiczną siedliska oraz skład florystyczny zbiorowiska roślinnego, w którym stwierdzono A. dealbatus.

KRONIKA

Żubr i Puszcza Białowieska w książce Leona Zienkowicza Les costumes du peuple polonais

STRESZCZENIE

W 1841 roku ukazała się we Francji i Niemczech książka “Les costumes du peuple polonais: suivis d'une description exacte de ses moeurs, de ses usages et de ses habitudes: ouvrage pittoresque”. Praca zawiera ilustracje przedstawiające mieszkańców Puszczy Białowieskiej oraz opis puszczy i żubra. Artykuł analizuje te informacje w kontekście publikacji polskiej emigracji po upadku Powstania Listopadowego, a także popularyzacji wiedzy w tamtej epoce. Przypomniana została także postać Leona Zienkowicza, pisarza, wydawcy, uczonego i demokratycznego działacza politycznego. Artykuł zawiera polskie tłumaczenie francuskiego oryginału.