Księga Rodowodowa Żubrów - European Bison Pedigree Book jest przedsięwzięciem szczególnym, kontynuacją programu ochrony żubra, największego współcześnie ssaka Europy. Jej początki sięgają lat 30. ub. wieku, kiedy zaczęto realizować w układzie międzynarodowym zadanie restytucji gatunku, który został wytępiony w swych ostatnich ostojach w I. połowie XX w.

Historia żubra w Europie jest dobrze poznana i opisana w wielu dostępnych źródłach - artykułach i monografiach; także w tekstach udostępnionych na witrynie Białowieskiego Parku Narodowego. Ograniczymy się zatem do tej części historii restytucji żubra, która bezpośrednio dotyczy Księgi Rodowodowej Żubrów.

Pierwszym zadaniem przedsięwzięcia zmierzającego do wykorzystania w procesie restytucji zachowanych przy życiu żubrów, żyjących w zagrodach prywatnych właścicieli i w ogrodach zoologicznych było sporządzenie spisu wszystkich żyjących zwierząt. Spis ten wykonał w 1931 r. z wielką starannością Goerd von der Groeben, członek Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra, utworzonego w Niemczech w 1923 r. pod nazwą Internationale Gesellschaft zur Erhaltung des Wisents. Wykaz obejmował wszystkie żubry czystej krwi (wyłączono mieszańce żubra z bizonem amerykańskim i z bydłem domowym, które powstały z woli hodowców w niektórych zagrodach), jakie udało się zidentyfikować na całym świecie (praktycznie w Europie). Ta lista stała się od tej chwili punktem wyjścia dla całej, sięgającej współczesnych nam czasów działalności w zakresie restytucji zagrożonego gatunku - powiększania światowego stada żubrów drogą kontrolowanego kojarzenia poszczególnych osobników, przy zachowaniu czystości krwi żubra, jako gatunku. Warte jest podkreślenia, że Księga Rodowodowa Żubrów była prekursorem systemu rejestracji rodowodowej osobników czystej krwi w celach restytucyjnych i dzięki skuteczności wypracowanego systemu stała się wzorem dla licznych współcześnie programów ochrony innych zagrożonych gatunków.

Od samego początku wyróżniono dwie linie hodowlane żubrów czystej krwi: linię białowieską (nizinną), obejmującą zwierzęta będące bezpośrednimi potomkami żubrów białowieskich (pochodzących ze stada żyjącego w Puszczy Białowieskiej) oraz drugą - linię białowiesko-kaukaską, obejmującą zwierzęta posiadające domieszkę krwi żubra kaukaskiego. Dotyczy to podgatunku żubra, który zamieszkiwał Kaukaz i również uległ zagładzie z ręki człowieka, ale pozostawił potomstwo wskutek dopuszczenia do rozrodu jednego osobnika tego gatunku, który znalazł się na początku XX w. wśród żubrów białowieskich w hodowlach na terenie Niemiec. Obie linie rozróżniane są konsekwentnie w spisach rodowodowych Księgi.

W celu przybliżenia zagadnień, jakie mieszczą się w zakresie działania Księgi Rodowodowej Żubrów (KRŻ) podajemy poniżej główne cele, jakie realizuje w interesie hodowców żubrów na świecie Redakcja tego wydawnictwa. Można je streścić w kilku punktach:

• Prowadzenie dokładnej, bieżącej rejestracji rodowodowej poszczególnych zwierząt, identyfikowanych przez hodowców (w hodowlach zagrodowych) dzięki nadawaniu im przez Redakcję Księgi Rodowodowej Żubrów numerów rodowodowych. Identyfikacja rodowodowa obejmuje ponadto następujące cechy: płeć, numer rodowodowy, nazwę zwierzęcia, (tworzoną z zachowaniem pierwszych liter „rozpoznawczych", rezerwowanych dla większości hodowli na świecie) oraz dane identyfikacyjne ich rodziców (ojca i matki). Tabele Księgi obejmują również identyfikację hodowcy, tj. tego właściciela żubra, u którego doszło do skojarzenia jego rodziców.
  System ten, dzięki zachowaniu ciągłości od pierwszego, wyjściowego spisu, pozwala odtworzyć „drzewo rodowe" każdego osobnika objętego indywidualną rejestracją oraz jego indywidualne losy od urodzenia aż do śmierci lub wypuszczenia do stada wolnego. Poszczególne zwierzęta w każdym zeszycie KRŻ zestawiane są w kolejności numerów rodowodowych w układzie tabelarycznym. Dla praktycznego użytkowania tabele rodowodowe sporządza się dla poszczególnych właścicieli żubrów uszeregowanych w kolejności nazw krajów i hodowli. Obejmują one zwierzęta, które żyły w ciągu roku objętego treścią zeszytu Księgi. Tekst KRZ redagowany jest w równorzędnych wersjach - polskiej i angielskiej.

• Prowadzenie bieżącej ewidencji wszystkich żubrów żyjących na świecie, zarówno w hodowlach zagrodowych, gdzie zwierzęta kojarzone są przez hodowcę (ewidencja rodowodowa), jak i w wolnych i półwolnych stadach, gdzie rozmnażają się swobodnie (ewidencja liczbowa). Rejestracja taka pozwala na określenie liczby żubrów żyjących na świecie na koniec każdego roku w podziale na zwierzęta hodowane w zagrodach i w stadach wolnych oraz półwolnych. Obecnie zasadą Redakcji Księgi jest coroczna publikacja kolejnych zeszytów drukiem oraz na stronie internetowej KRŻ w Białowieskim Parku Narodowym

• Umożliwienie śledzenia w systemie KRŻ losów poszczególnych zwierząt od chwili urodzenia i nadania numeru rodowodowego do ich śmierci, ze szczególnym uwzględnieniem zmian właścicieli (miejsca trzymania zwierzęcia) w całym okresie życia

• Udostępnianie danych o żubrach na świecie wszystkim hodowcom dzięki publikacji kolejnych zeszytów KRŻ i nieodpłatnego rozsyłania kolejnych zeszytów tego wydawnictwa do wszystkich hodowców w skali światowej

• Gromadzenie w formie elektronicznej kompletnej bazy danych, zawierającej pełną informację o wszystkich hodowanych na świecie żubrach od czasów sporządzenia pierwszego spisu rodowodowego do chwili obecnej. Baza danych prowadzona jest w oparciu o informacje nadsyłane przez poszczególnych hodowców w postaci raportów rocznych (na papierze oraz w formie elektronicznej) i dotyczy zwierząt trzymanych w zagrodach, gdzie genealogia poszczególnych osobników kontrolowana jest przez właściciela

• Prowadzenie archiwum materiałów związanych z historią i bieżącą działalnością Księgi, obejmującego zarówno komplet wydanych zeszytów Księgi, jak i zbiór innych publikacji, notatek oraz materiałów ikonograficznych, będących spuścizną archiwaliów z pierwszego okresu działalności Księgi Rodowodowej, funkcjonującej w strukturach Internationale Gesellschaft zur Erhaltung des Wisents. Materiały te mogą być udostępniane zainteresowanym osobom do celów badawczych lub ewidencyjnych w postaci elektronicznej. Redakcja KRŻ zmierza do powiększenia zakresu zeskanowanych materiałów archiwalnych w miarę posiadanych na ten cel środków.

Podstawą działalności KRŻ są stałe kontakty i ścisła współpraca ze wszystkimi hodowcami (właścicielami) żubrów na świecie. Dzięki temu istnieje bieżący przepływ informacji o poszczególnych zwierzętach i możliwe jest sporządzanie raportów o stanie liczebnym zagrodowych i wolnych stad na koniec każdego roku. Funkcje informacyjne KRŻ ostatnio rozszerzają się o doradztwo w zakresie sprzedaży lub wymiany zwierząt między hodowlami w skali światowej. Zadanie to staje się ważne w ostatnim okresie w związku z postępami hodowli żubrów w poszczególnych ośrodkach i wynikającej stąd konieczności rozładowania zagęszczeń w stadach żyjących w zagrodach o ograniczonej powierzchni.

Redakcja Księgi Rodowodowej Żubrów od 1991 r. pracuje w strukturach Białowieskiego Parku Narodowego. Na stronach internetowych BPN dostępne są opublikowane zeszyty KRŻ oraz wybrane artykuły dotyczące historii restytucji żubra i losów Księgi Rodowodowej Żubrów od jej powstania do chwili obecnej.

Poniżej podajemy, corocznie aktualizowane dane statystyczne zawierające wyniki ilościowe o stanach hodowli żubrów w Polsce i na świecie. Dane obejmują stany liczbowe żubrów na świecie sporządzane na podstawie ostatniego opublikowanego zeszytu KRŻ oraz dane liczbowe dotyczące żubrów w Polsce na koniec minionego roku, aktualizowane zwykle w pierwszym kwartale bieżącego roku.

*

Wybrane dane statystyczne dotyczące aktualnych stanów
liczbowych żubrów na świecie i w Polsce

(stany na dzień 31. grudnia danego roku)

Stan żubrów na świecie na koniec 2020 r:

Ogółem: 9111 osobników

                                                            w tym:

                                                            w hodowlach zagrodowych: 1791 (713.1078)*

                                                            w hodowlach półwolnych: 501

                                                            w hodowlach wolnych: 6819

Stan żubrów w Polsce na koniec 2020 r.:

Ogółem: 2316 osobników

                                                           w tym:

                                                           w hodowlach zagrodowych: 212 (80.132)

                                                           w hodowlach wolnych: 2104

Stan żubrów w Białowieży na koniec 2020 r:

                                                        w hodowli zagrodowej BPN
                                                        (rezerwat hodowlany i pokazowy): 31 (11.20)

                                                        w hodowli wolnej
                                                        w Puszczy Białowieskiej: 715

Opracowali:

• Księga Rodowodowa Żubrów - HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
• Mało znany artykuł dr ERNY MOHR dotyczący restytucji żubra



Erna Mohr i Borusse, 1937; fot. Adolf Rząśnicki; zbiory BPN

• Zestawienie wszystkich żubrów hodowanych w ciągu roku
  • Druk do pobrania w formacie DOC

Korespondencję do Redakcji prosimy kierować:
KSIĘGA RODOWODOWA ŻUBRÓW
SEKRETARZ REDAKCJI
MGR INŻ. MAŁGORZATA BOŁBOT
BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY
PARK PAŁACOWY 11
17-230 BIAŁOWIEŻA
 
Redaktor:
DR JAN RACZYŃSKI
e-mail: Ten adres e-mail jest chroniony przed spamerami, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce, by go zobaczyć
 
Sekretarz Redakcji:
MGR INŻ. MAŁGORZATA BOŁBOT
tel. +48 85 683-3232
fax +48 85 682-9716
e-mail: Ten adres e-mail jest chroniony przed spamerami, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce, by go zobaczyć
 
Numer konta:
BGK Region Podlaski 53 1130 1059 0017 3397 5520 0001
z dopiskiem „Księga Rodowodowa Żubrów"