,,PNRP’’ 35(2) – 2016 r.

Porosty rezerwatu „Mały Borek" w Puszczy Augustowskiej

STRESZCZENIE

Na terenie rezerwatu Mały Borek stwierdzono występowanie 45 gatunków porostów, z czego 3 znane są z danych literaturowych. Są to Arthonia arthonioides, Bryoria subcana (Cieśliński 2003a) oraz Lichenomphalia umbellifera (Czyżewska i in. 2005). 12 taksonów jest umieszczonych na Czerwonej liście porostów w Polsce: 2 jako krytycznie zagrożone (CR), 2 jako zagrożone (EN), 6 jako narażone (VU) i 4 jako bliskie zagrożenia (NT). Trzy z nich nie były rejestrowane podczas badań własnych. Spośród 45 taksonów porostów, 3 są umieszone na czerwonej liście porostów zagrożonych w północno-wschodniej Polsce: 1 jako zagrożony (EN) i 2 jako narażone (VU). Dwa z nich nie były rejestrowane podczas badań własnych. Trzy spośród wszystkich gatunków są objęte ochroną ścisłą, a 8 ochroną częściową.

Zamieranie jesionu (Fraxinus excelsior L.)
w Roztoczańskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Badania prowadzono na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego w 2014 roku. Miały one na celu ocenę nasilenia procesu chorobowego jesionu oraz ustalenie rezerwuarów materiału infekcyjnego grzyba Hymenoscyphus fraxineus, uważanego za głównego sprawcę choroby. Badania prowadzono w wybranych losowo 10 drzewostanach w wieku powyżej 40 lat, rosnących na siedlisku lasu wyżynnego świeżego, na wysokości 271 do 336 m n.p.m. W każdym drzewostanie dokonano oceny stanu zdrowotnego 50 rosnących bezpośrednio obok siebie drzew F. excelsior. Poza tym, w lipcu i wrześniu 2014 roku, dokonano analizy rezerwuarów materiału infekcyjnego Hymenoscyphus fraxineus na ubiegłorocznych nerwach liściowych w ściole. W każdym terminie przeanalizowano 300 nerwów liściowych. Jesion wykazywał objawy chorobowe we wszystkich analizowanych drzewostanach. Wśród 500 przeanalizowanych drzew, stwierdzono 11,8% osobników zamarłych, zaś u 80,8% drzew obecne były symptomy chorobowe. Jedynie 7,4% drzew nie wykazywało żadnych makroskopowych objawów zamierania. Na pniach 48,4% takich drzew stwierdzano nekrozy na pniach. U 12,8% drzew zamarły wierzchołki. Zamieranie gałęzi stwierdzono u 80,8% drzew. U większości osobników stan zamierania gałęzi był znacznie zaawansowany, dotyczył on ponad 25% stanu gałęzi w koronie. Nasilenie zamierania jesionu wykazywało znaczne różnice pomiędzy drzewostanami, zależało ono między innymi od wieku drzewostanu i udziału jesionu w składzie gatunkowym. W analizowanych drzewostanach stwierdzono obfity rezerwuar materiału zakaźnego Hymenoscyphus fraxineus. W lipcu 2014 roku H. fraxineus wykształcił pseudostromę na 89,3% ubiegłorocznych nerwów liściowych jesionu, zaś miseczki na 59,6% nerwów. We wrześniu 2014 r. pseudostromę stwierdzono na 94,0% nerwów, zaś miseczki na 13,7% nerwów. Miseczki H. fraxineus w lipcu 2014 r. nieznacznie częściej wykształcone były w części środkowej nerwu, zaś we wrześniu tego roku w części nasadowej nerwu. Oceniono, że stwierdzony rezerwuar materiału zakaźnego H. fraxineus stanowi poważne zagrożenie dla pozostałych przy życiu jesionów. Na nerwach liściowych z pseudostromą grzyb H. fraxineus może bowiem wytwarzać miseczki przez kilka kolejnych lat.

Czeremcha amerykańska Prunus serotina (Ehrh.) Borkh
w rezerwacie „Uroczysko Wrzosy"
i możliwości ograniczenia jej ekspansji

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w 2014 roku w rezerwacie Uroczysko Wrzosy, położonym w gminie Wołów (Polska południowo-zachodnia). Rezerwat utworzono w celu zachowanie naturalnego olsu porzeczkowego i łęgu olszowo-jesionowego, z chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin, drzewami pomnikowymi oraz utrzymanie lęgowisk ornitofauny leśnej i wodno-błotnej.
Celem pracy było rozpoznanie występowanie inwazyjnej czeremchy amerykańskiej na terenie rezerwatu oraz określenie czynników wpływających na jej rozprzestrzenianie. Badania prowadzono metodą marszrutową wzdłuż linii podziałowych wewnątrz oddziałów i szlaków komunikacyjnych.
Rozprzestrzenienie czeremchy amerykańskiej na chronionym obszarze nie jest duże, ale gatunek ten występuje w zróżnicowanych zbiorowiskach roślinnych a jego udział, przy sprzyjających warunkach siedliska, szybko wzrasta. Stwierdzono obecność Prunus serotina w 8 typach zbiorowisk roślinnych: olsy porzeczkowe Ribeso nigri-Alnetum, degeneracyjne postacie olsów Poa trivialis-Alnetum, łęgi jesionowo-olszowe Fraxino-Alnetum, grądy środkowoeuropejske Galio sylvatici-Carpinetum betuli, bory sosnowe Leucobryo-Pinetum, leśne zbiorowiska zastępcze i łąki rajgrasowe Arrhenatheretum elatioris.
Najwięcej stanowisk P. serotina odnaleziono w sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych oraz drzewostanów sosnowych przy granicy rezerwatu, które stanowią podstawowe źródło propagul gatunku. Obecne na terenie rezerwatu bory sosnowe i leśne zbiorowiska zastępcze z podszytem czeremchy amerykańskiej sprzyjają naturalnemu odnawianiu się gatunku i stanowią potencjalne zagrożenie dla zbiorowisk niezasiedlonych przez ten gatunek. Jednocześnie P. serotina zasiedla żyzne i wilgotne lasy rezerwatu, ale na razie nie jest zdolna w tych zbiorowiskach do reprodukcji.
Skuteczne zwalczanie P. serotina w rezerwacie Uroczysko Wrzosy jest możliwe przy jednoczesnym zastosowaniu kilku metod, takich jak systematyczne wyrywanie siewek i nalotu na obszarze chronionym, wycinanie osobników kwitnących (z corocznym usuwaniem ich odrośli pędowych) na terenie rezerwatu i jego otuliny.

Nowe dane o rozmieszczeniu
skalnika driady Minois dryas (Scopoli, 1763) (Lepidoptera: Nymphalidae)
w południowo-wschodniej Polsce z lat 2012-2014

STRESZCZENIE

Skalnik driada - Minois dryas (Scopoli, 1763) jest gatunkiem o euro-syberyjskim typie rozsiedlenia. W Polsce gatunek ten był niegdyś znany z niemal całego obszaru kraju, lecz do końca lat 80-tych ubiegłego wieku wymarł na większości znanych stanowisk. Po roku 2008 pojawiły się doniesienia o ponownym pojawieniu się tego skalnika w Polsce południowo-wschodniej. Podczas badań rozmieszczenia M. dryas w tej części Polski w latach 2012-14 gatunek został stwierdzony na 37 nowych stanowiskach zlokalizowanych w obrębie 19 kwadratów UTM (10×10 km). Nowe stanowiska położone są na terenie Gór Sanocko-Turczańskich, na Pogórzu Przemyskim, Płaskowyżu Chyrowskim, Pogórzu Dynowskim, Pogórzu Jasielskim, Pogórzu Strzyżowskim, w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej oraz w Beskidzie Niskim i Bieszczadach Zachodnich. Większość nowych stanowisk zlokalizowana jest na terenach objętych ochroną: w Parkach Narodowych, Parkach Krajobrazowych, rezerwatach przyrody, obszarach chronionego krajobrazu, specjalnych obszarach ochrony siedlisk sieci Natura 2000, co potencjalnie daje możliwość skutecznej ich ochrony. Największym zagrożeniem dla nowych stanowisk M. dryas jest intensyfikacja gospodarki rolnej, wynikająca m.in. z dopłat unijnych, naturalna sukcesja roślinności drzewiastej oraz zalesianie. W związku z odkryciem tak znacznej liczby nowych stanowisk w południowo-wschodniej części kraju autorzy sugerują rozważenie zmiany statusu gatunku w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorii CR - takson krytycznie zagrożony wyginięciem, na kategorię VU - takson narażony na wyginięcie oraz utrzymanie ochrony prawnej gatunku w Polsce.

Ryś w Tatrach

STRESZCZENIE

Ryś jest naturalnym składnikiem fauny Tatr, które zasiedla nieprzerwanie od wieków. Występuje głównie w strefie leśnej, a w okresie lata spotykany jest też w piętrze kosodrzewiny i hal. W Tatrach Bielskich i Tatrach Zachodnich osiąga najwyższe wzniesienia. W Tatrach Wysokich był obserwowany w Dolinie Wielickiej nawet na wysokości 2227 m n.p.m., co stanowi najwyższy jego zasięg w Polsce, Słowacji oraz w Europie Środkowej.
W przeszłości podawane liczebności rysia były zdecydowanie zawyżane na obszarze Tatr. Bliższe realnego stanu są oceny z ostatniej dekady. Łącznie na teren Tatr Polskich i Tatr Słowackich populacja rysia liczy 16-22 osobników.
Ryś w Tatrach jak i sąsiednich rejonach górskich eksploatuje głównie populację sarny i w mniejszym stopniu pozostałe gatunki dzikich zwierząt kopytnych. Ten naturalny drapieżnik poluje też na typowe gatunki górskie jak: kozicę, świstaka i inne.
Wyolbrzymiane niejednokrotnie szkody od rysia wśród zwierząt hodowlanych są w rzeczywistości nieznaczne. Ostatnio niemal nie występują tak w samych Tatrach, jak i w sąsiedztwie. Przykłady drapieżnictwa rysia na populacje dziko żyjące należy traktować jako element naturalnej zależności, która ogranicza ofiary chore, osłabione oraz osobniki padłe.
W przeszłości ryś był pozyskiwany przez człowieka głównie przez odstrzał. Stosowano też żelazne potrzaski oraz trucizny.

Opinie taterników jaskiniowych
dotyczące uprawiania alpinizmu jaskiniowego
na ternie Tatrzańskiego Parku Narodowego –
– analiza w oparciu o badania ankietowe

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono wyniki ankiety skierowanej do środowiska taterników jaskiniowych. Ankieta dotyczyła czterech zagadnień: 1 Bezpieczeństwa w jaskini, 2 Opinii grotołazów w sprawie udostępniania jaskiń dla ruchu taternickiego przez TPN, 4 zaśmiecanie wnętrza jaskiń, 3 nielegalnych wejść do jaskiń.
Ankieta została przeprowadzona drogą elektroniczną wśród wszystkich klubów wysokogórskich, posiadających sekcję taternictwa jaskiniowego i zrzeszonych w PZA. Spośród 171 odsłon, ankietę wypełniło zaledwie 21 osób.
W opinii ankietowanych, bezpieczeństwo poruszania się po jaskiniach nie jest zagrożone, ponieważ wszystkie udostępnione jaskinie posiadają stałe punkty asekuracyjne. A pozostawiony sprzęt w postaci lin, taśm, karabinków nie wpływa na poziom ich bezpieczeństwa. Pozostawiony sprzęt sprzyja szybszemu poruszaniu się po korytarzach. Natomiast stare i zniszczone oprzyrządowanie jest jedynie zaśmiecaniem ich wnętrza. Bezpośrednie zagrożenie dla środowiska jaskiniowego stanowią organizowane eventy dla osób nie posiadających odpowiednich uprawnień.
Z badań wynika, że ankietowani nie są zadowoleni z liczby udostępnionych jaskiń. To sprawia, że grotołazi wchodzą nielegalnie do jaskinie zarówno tych udostępnionych (j. Czarna, j Zimna, j. Kasprowa Niżna itd.), jak i tych nieudostępnionych (j. Bańdzioch Kominiarski, j. Szczelina Chochołowska, j. Wysoka za Siedmiu Progami, itd.).
Zdaniem grotołazów dla ruchu taternickiego należy przywrócić jaskinie: Bandzioch Kominiarski, Małą w Mułowej, Wysoką za Siedmiu Progami, Studnię w Kazalnicy Miętusiej oraz jaskinię Kozią.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Pierwsze stwierdzenie
modliszki zwyczajnej (Mantis religiosa (Linnaeus, 1758))
w Kampinoskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Modliszka zwyczajna to gatunek ściśle chroniony, umieszczony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt z kategorią EN - gatunek zagrożony. Jest gatunkiem ciepłolubnym i prawdopodobnie w cieplejszych okresach czwartorzędu była szerzej rozmieszczona w Polsce. W Kampinoskim Parku Narodowym modliszka została stwierdzona po raz pierwszy w dniu 20 VIII 2016 r. w okolicy miejscowości Kiścinne-Krogulec.