|
W grudniu 2016 roku, w ramach realizowanego przez Bia³owieski Park Narodowy wraz z Centrum Informacji o ¦rodowisku UNEP/GRID-Warszawa projektu „Harmonizacja danych o zasobach przyrodniczych Bia³owieskiego Parku Narodowego w celu poprawy efektywno¶ci zarz±dzania obszarem", ukaza³y siê dwie obszerne, monograficzne publikacje - „Ekosystemy wodne Bia³owieskiego Parku Narodowego" pod redakcj± dr Renaty Krzy¶ciak-Kosiñskiej i dr hab. El¿biety Wilk-Wo¼niak oraz „L±dowe ekosystemy niele¶ne Bia³owieskiego Parku Narodowego" pod redakcj± mgr Ma³gorzaty Karczewskiej i dra hab. Leszka Kucharskiego. W pó³ roku pó¼niej do³±czy³a do nich trzecia publikacja z tej serii - „Lasy Rezerwatu ¦cis³ego Bia³owieskiego Parku Narodowego" pod redakcj± mgra in¿. Andrzeja Keczyñskiego.
Tom po¶wiêcony lasom Rezerwatu ¦cis³ego BPN otwiera s³owo wstêpne jego redaktora. A. Keczyñski podkre¶la wyj±tkowo¶æ tego unikatowego skrawka ojczystej przyrody. Wed³ug niego - jest to „najlepiej zachowany przyk³ad i pozosta³o¶æ lasów pierwotnych (naturalnych) wystêpuj±cych niegdy¶ na rozleg³ych obszarach nizinnych Europy ¦rodkowej".
Pierwszy rozdzia³, równie¿ autorstwa A. Keczyñskiego, przedstawia ogóln± charakterystykê omawianego terenu, zapoznaje tak¿e z jego histori± oraz prowadzonymi na nim badaniami naukowymi i inwentaryzacjami przyrodniczo-le¶nymi.
Kolejne etapy pó¼noholoceñskiej historii lasów Rezerwatu prezentuje rozdzia³ opracowany przez Marcelinê Zimny, Ma³gorzatê Lata³ow± i Annê Pêdziszewsk±. Autorki przedstawi³y najwa¿niejsze dane na temat ostatnich dwóch tysiêcy lat historii kszta³towania siê zbiorowisk le¶nych wystêpuj±cych wspó³cze¶nie w Rezerwacie, w oparciu o wyniki analizy py³kowej osadów pobranych na stanowiskach le¿±cych zarówno w Rezerwacie, jak i w jego bezpo¶rednim s±siedztwie.
Tematowi drzew ¿ywych i martwych (stoj±cych i le¿±cych), jako g³ównych sk³adowych drzewostanów rezerwatowych, po¶wiêcony jest kolejny rozdzia³ ksi±¿ki. Jego autorzy - Jacek Zaj±czkowski, Bogdan Brzeziecki i Andrzej Keczyñski - omawiaj± stan lasów Rezerwatu na podstawie pomiarów przeprowadzonych w 1999 i 2009 roku na 384 sta³ych kontrolnych powierzchniach ko³owych. Drzewostany tego obszaru kszta³tuje 18 gatunków drzew spo¶ród 22 wystêpuj±cych w Puszczy Bia³owieskiej.
Zagadnienie wieloletniej dynamiki drzew i drzewostanów Rezerwatu przybli¿y³ Bogdan Brzeziecki. Wykorzysta³ on m.in. materia³y, które powsta³y w ramach tematu badawczego, realizowanego w latach 2011-2015 na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Pañstwowych. Autor stwierdza, ¿e w odniesieniu do stopnia zró¿nicowania wymiarowego drzew drzewostany naturalne cechowa³y siê w okresie badañ (lata 1936-2013) du¿± stabilno¶ci±.
Zró¿nicowaniu strukturalnemu i prognozie rozwoju g³ównych typów lasu Rezerwatu po¶wiêcony jest kolejny rozdzia³, opracowany przez Kamila Bielaka i Bogdana Brzezieckiego. Autorzy bior± pod lupê kolejno: bór wilgotny, bór bagienny, bór mieszany ¶wie¿y, bór mieszany wilgotny, las mieszany ¶wie¿y, las mieszany wilgotny, las mieszany bagienny, las ¶wie¿y, las wilgotny, ols typowy i ols jesionowy. Stwierdzaj± oni, ¿e w wiêkszo¶ci z omawianych typów lasu mo¿na zauwa¿yæ podobne procesy, tj. wydzielanie siê na du¿± skalê ¶wierka, najliczniejszego gatunku w puli drzew martwych, oraz ekspansjê grabu i miejscami lipy.
Dynamikê faz rozwojowych drzewostanu przedstawili Stanis³aw Drozdowski, Bogdan Brzeziecki i Andrzej Keczyñski. Stwierdzili oni, ¿e w Rezerwacie przeciêtnie tylko 52 proc. powierzchni próbnych obecnie reprezentuje tê sam± fazê rozwojow± drzewostanu co przed 10 laty. Najwiêksz± stabilno¶ci± odznacza³y siê fazy: m³odociana, regeneracyjna oraz terminalna pó¼na.
Procesowi naturalnego odnawiania lasu przyjrzeli siê Stanis³aw Drozdowski, W³odzimierz Buraczyk i Bogdan Brzeziecki. Badacze przedstawili swoje wywody g³ównie w oparciu o materia³ gromadzony na sta³ej powierzchni badawczej Katedry Hodowli Lasu SGGW po³o¿onej w oddzia³ach 284 i 285. Zjawisko produkcji nasion w drzewostanach rezerwatowych prowadzone jest na niej od 1997 roku. Autorzy podkre¶lili, ze w odnowieniach wystêpuj± wszystkie gatunki drzew, które s± reprezentowane w drzewostanie. Jednocze¶nie proporcje udzia³u gatunków w nim najczê¶ciej nie odpowiadaj± ich udzia³owi w odnowieniach. Efektywno¶æ procesu odnawiania zale¿y od strategii ¿yciowej gatunku w obecnie istniej±cych warunkach ¶rodowiskowych Puszczy Bia³owieskiej.
Bardzo interesuj±cy jest rozdzia³ po¶wiêcony drzewom o rozmiarach pomnikowych, wystêpuj±cym w Rezerwacie, który opracowali: Andrzej Grzywacz, Andrzej Keczyñski, Andrzej Szczepkowski, Kamil Bielak, Stanis³aw Drozdowski, Leszek Bolibok i Bogdan Brzeziecki. Autorzy do¶æ szczegó³owo przedstawili historiê badañ i spostrze¿eñ dotycz±cych rozmiarów drzew w Puszczy Bia³owieskiej. ¬ród³em najnowszych i najbardziej aktualnych danych na temat liczby drzew pomnikowych na terenie Rezerwatu, a tak¿e ich przestrzennego rozmieszczenia oraz podstawowych wymiarów jest kompleksowa inwentaryzacja tych drzew, przeprowadzona przez studentów i pracowników Katedry Ochrony Lasu i Ekologii oraz Katedry Hodowli Lasu Wydzia³u Le¶nego SGGW w Warszawie. Powsta³a baza obejmuje ponad 12 000 drzew. Poniewa¿ inwentaryzacj± objêto 95 proc. powierzchni Rezerwatu, w przysz³o¶ci, po uzupe³nieniu danych, nale¿y spodziewaæ siê niewielkiej korekty otrzymanych danych. Najwiêcej drzew o rozmiarach pomnikowych znajduje siê w po³udniowej czê¶ci Rezerwatu, a najmniej w jego pó³nocno-zachodnich oddzia³ach.
Rozmiarom najwiêkszych drzew Rezerwatu po¶wiêcony jest kolejny rozdzia³, opracowany przez Bogdana Brzezieckiego, Stanis³awa Drozdowskiego, Kamila Bielaka, W³odzimierza Buraczyka, Henryka Szeligowskiego i Leszka Gawrona.
Przedostatni rozdzia³ tomu po¶wiêcony jest monitoringowi le¶nych siedlisk Natura 2000 na omawianym obszarze - jego autorem jest Andrzej Keczyñski. Wydawnictwo zamyka za¶ rozdzia³ Bogdana Brzezieckiego, Andrzeja Keczyñskiego i Jacka Zaj±czkowskiego, po¶wiêcony powierzchniom badawczym w Rezerwacie, z których dane pos³u¿y³y do napisania tej ksi±¿ki.
Ka¿dy rozdzia³ omawianego tomu opatrzony jest wykazem literatury. Na koñcu podane zosta³y wykazy tabel, rycin i fotografii oraz lista autorów opracowañ.
Wszystkie trzy tomy, po¶wiêcone ekosystemom Bia³owieskiego Parku Narodowego, wydane zosta³y w dwóch wersjach jêzykowych - polskiej i angielskiej. Oparte na wynikach badañ naukowych przeprowadzonych na tym obszarze, stanowi± najbardziej aktualne kompendium wiedzy o przyrodzie Parku. Wydawnictwo adresowane jest do osób interesuj±cych siê przyrod±, w pierwszym rzêdzie - le¶ników, botaników, zoologów, przyrodników.
Projekt, dziêki któremu wspomniane tomy mog³y ujrzeæ ¶wiat³o dzienne, zosta³ dofinansowany ze ¶rodków pochodz±cych z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG (ponad 2,5 mln z³). Wydawc± jest Bia³owieski Park Narodowy.
Piotr Bajko