|
„PNRP” 39(4) – 2020 r.
Materiały do brioflory Kampinoskiego Parku Narodowego STRESZCZENIE
Położony w pradolinie Wisły w okolicach Warszawy Kampinoski Park Narodowy został utworzony w 1959 r.
i obejmuje 38 544 ha. Szata roślinna parku była i jest przedmiotem intensywnych badań naukowych,
brak jest jednak aktualnego, całościowego opracowania tutejszej brioflory. Niniejsza praca zawiera
notowania mszaków z obszaru parku, zebrane przez członków Sekcji Briologicznej PTB (głównie w trakcie
warsztatów terenowych w roku 2017) i jest istotnym przyczynkiem do rozpoznania zasobów flory
wątrobowców i mchów Kampinoskiego Parku Narodowego. Przedstawiono listę florystyczną (w porządku
alfabetycznym, najpierw wątrobowce, następnie mchy), zaznaczono gatunki nie podawane do tej pory
z terenu parku, a także chronione i zagrożone. Dla każdego taksonu określono podłoża i siedliska
na których był obserwowany oraz liczbę stanowisk i inicjały autorów notowań.
Kwaśne buczyny w Tatrzańskim Parku Narodowym STRESZCZENIE Kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis-Fagetum czyli las bukowy z domieszką jaworu, świerka i jodły, z ubogim trawiasto-mszystym runem występuje w Polsce we wszystkich pasmach karpackich. Z Tatr została podany po raz pierwszy w latach 70-tych XX wieku, jednakże ujęcie zespołu fitosocjologicznego był różne od obecnego. Od czerwca do września 2019 r. kontrolowano teren potencjalnego występowania kwaśnych buczyn na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Skartowano napotkane płaty i sporządzono w nich zdjęcia fitosocjologiczne (12 zdjęć, Tab. 1). Zespół występuje na terenie TPN w postaci małopowierzchniowych płatów, zajmuje niecałe 10 ha. Drzewostan tworzy buk i jodła z domieszką świerka. Warstwa krzewów jest stosunkowo słabo rozwinięta, złożona głównie z podrostu buka, jodły i świerka i w mniejszym udziale z jawora i jarzębiny. Runo zwykle jest ubogie, z wyjątkiem płatów, w których dominuje trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea. Budują je gatunki wyróżniające dla podzwiązku Luzulo-Fagenion takie jak śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, czy rokiet cyprysowy Hypnum cupressiforme, jak również gatunki charakterystyczne dla klasy Vaccino-Piceetea, przede wszystkim borówka czarna Vaccinium myrtillus i widłoząb miotlasty Dicranum scoparium. Kwaśna buczyna występuje głównie na grzbietach, rzadziej na stokach. Tworzy płaty w okolicy Doliny za Bramką: na Samkowym Grzbiecie i pod Jasiowymi Turniami, a także na zachodnim zboczu Nosala. Ponadto między dwoma odnogami niebieskiego szlaku z Kuźnic na polanę Kalatówki znajduje się płat, który powstał dzięki sadzeniu buka na podłożu morenowym, na miejscu powalonego przez wiatr halny lasu. W Tatrach słowackich kwaśne buczyny zajmują tam wielokrotnie większą powierzchnię w stosunku do strony polskiej.
NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE
Nowe stanowisko STRESZCZENIE Artykuł przedstawia misję Hermana Knothego w Puszczy Białowieskiej w marcu 1919 r. Wschodzące władze polskie powierzyły Knothe, przyrodnikowi i myśliwemu, zadanie znalezienia ostatniego żubra w lesie białowieskim w celu uratowania gatunku. Misja zakończyła się niepowodzeniem: ostatni zaobserwowany żubr został zabity przez kłusowników. Opis misji został przygotowany na prośbę Jana Sztolcmana, który później go opublikował. Dzięki misji Knothego znana jest zarówno data zabicia jednego z ostatnich żubrów białowieskich, jak i starania polskiej administracji o uratowanie gatunku. Później Herman Knothe brał czynny udział w restytucji żubra w Puszczy Białowieskiej.
Materiały do bioty porostów wsi Rzepniki STRESZCZENIE Badania nad lichenobiotą wsi Rzepniki i najbliższych okolic przeprowadzono w marcu 2020 roku. Na badanym terenie o charakterze rolniczym odnotowano 45 gatunki. Porosty tego obszaru reprezentują wszystkie możliwe formy morfologiczne plech oraz grupy ekologiczne. Pomimo braku cennych okazów z rodzajów Usnea czy Bryoria o walorach lichenologicznych wsi Rzepniki świadczyć może obecność gatunków umieszczonych na ,,Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce'' oraz taksonów objętych prawną ochroną gatunkową.
Nowe dane o rozmieszczeniu STRESZCZENIE W pracy zawarto nowe dane o rozmieszczeniu nabocznia bagiennego w Beskidzie Niskim i Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej i Bieszczadach. Tego rzadkiego szarańczaka w latach 2019-2020 obserwowano na 15 stanowiskach w obrębie 11 kwadratów siatki UTM (10 x 10 km). Gatunek ten najczęściej występował na wilgotnych łąkach. Przyczynami jego ekspansji najprawdopodobniej są zmiany klimatyczne.
KRONIKA
Laboratorium Biologiczne w Białowieży – STRESZCZENIE Rozpoczęcie prac restytucyjnych nad żubrem w Puszczy Białowieskiej w 1929 roku wiązało się z zapewnieniem im fachowej opieki hodowlano-weterynaryjnej. Przy Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży utworzono stanowisko kierownika prac biologicznych, na które powołano specjalistę od żubrów – dra Konrada Wróblewskiego. Już w październiku 1930 roku zaczął on tworzyć w Białowieży podwaliny pod Laboratorium Biologiczne. Gromadził potrzebne przyrządy i materiały laboratoryjne, kompletował bibliotekę podręczną. Nowa placówka otrzymała 5 obszernych pomieszczeń w Domu Marszałkowskim na terenie Parku Pałacowego. Laboratorium było początkowo związane z Parkiem Narodowym, a od 1932 roku z Zakładem Doświadczalnym Lasów Państwowych. W 1933 roku stanowisko kierownika Laboratorium objął lekarz weterynarii Jan Hay. Zajął się on poszerzaniem zakresu działalności placówki. Zorganizował w Laboratorium Pracownię Rozpoznawczą Bakteriologiczno-Łowiecką, która w zakres swej działalności włączyła też choroby zwierzyny łownej. Z dniem 1 marca 1935 roku białowieską placówkę objęła lekarka weterynarii Ludmiła Baranowska. Pracownia otrzymała dodatkowe wyposażenie. Został nawiązany ścisły kontakt z władzami weterynaryjnymi. Opracowano przepisy, dotyczące rejestracji i uzyskiwania diagnoz chorób zwierzyny łownej. Od czerwca 1936 roku nastąpiła przerwa w działalności Laboratorium. Pracę wznowiło ono w marcu 1937 roku. Stanowisko kierownika objął lekarz weterynarii i inżynier rolnik Tomasz Ślósarski. W Białowieży pracował do wybuchu wojny, zapewniając placówce właściwy poziom i rangę. Pod jej opiekę weterynaryjno-hodowlaną trafiły wówczas żubry, bizony, żubrobizony, tarpany, łosie, niedźwiedzie i bobry. Placówka sprawowała bezpośrednią opiekę nad zwierzyńcami żubrów i tarpanów w Białowieży, zwierzyńcem żubrobizonów i bizonów w Nadleśnictwie Smardzewice, także nad tworzącym się zwierzyńcem żubrów w Nadleśnictwie Niepołomice oraz zwierzyńcem żubrów w Pszczynie. Laboratorium podlegały również hodowle niedźwiedzi i łosi oraz bobrów w rezerwatach. Prowadzono osobne książeczki dla każdej sztuki żubrów, bizonów i tarpanów. Do placówki trafiały próbki zwierząt padłych w terenie oraz pozyskiwanych ze sztuk ustrzelonych podczas polowań reprezentacyjnych w Puszczy Białowieskiej. Kompletowano z nich zbiory anatomopatologiczne, tworząc zaczątek muzeum anatomopatologicznego. Placówka interesowała się także chorobami zwierzyny, które nie były jeszcze dostatecznie zbadane. Zasięg badań bakteriologicznych placówki obejmował również tereny lasów prywatnych. Podjęła ona także doświadczenia ze zwierzętami laboratoryjnymi. W 1938 roku dla potrzeb placówki zbudowano prosektorium i lodownię. Wybuch II wojny światowej ograniczył działalność Laboratorium wyłącznie do zwierząt znajdujących się w puszczańskich zwierzyńcach. Zmienił się też jej status i podległość. W kwietniu 1940 roku pracę w Laboratorium Bakteriologiczno-Łowieckim rozpoczął oddelegowany do Białowieży pracownik naukowy Akademii Nauk BSSR, lekarz weterynarii Wiaczesław Demiaszkiewicz, specjalista w zakresie bakteriologii i helmintologii. Pracował on także w okresie okupacji niemieckiej. Po zakończeniu działań wojennych Laboratorium wznowiło pracę. Od marca 1945 roku, jako Stacja Rozpoznawcza Chorób Zwierząt Leśnych, placówka podlegała bezpośrednio Oddziałowi Instytutu Badawczego Leśnictwa w Białowieży. Naczelnym jej zadaniem była stała opieka nad zdrowotnością zwierzyny puszczańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem zwierząt znajdujących się w rezerwatach. Placówka zakończyła swą działalność z końcem 1951 roku.
Kilka zaginionych dokumentów audiowizualnych STRESZCZENIE Kwerenda polskich pism łowieckich i przyrodniczych z końca XIX i pierwszej połowy XX w. pokazała istnienie audiowizualnych dokumentów dotyczących Puszczy Białowieskiej i historii żubrów, których dalsze losy pozostają nieznane. Z okresu do 1918 nieznany jest los roku m.in filmów Bolesława Matuszewskiego, wybitnego pioniera kinematografii, z carskiego polowania w Puszczy Białowieskiej w 1897 roku, z polowania na żubra w Pilawinie Waltera Winansa w 1913 roku oraz sporządzonego przez niemiecką administrację okupacyjną Der Urwald in Bialowies. Z lat 1918-1939 nieznane są losy nagrań radiowych pogadanek Ottona Hedemana w wileńskim radiu o historii Puszczy Białowieskiej, a także audycji poświęconych akcji ratowania przez polskie władze żubrów, np. audycji z 1925 roku Żubr i jego przyszłość. Nieznany jest także los filmów nakręconych w Puszczy, m.in. przez Jana J. Karpińskiego i Włodzimierza Puchalskiego o faunie białowieskiej. |