W szkoleniu wzięła udział kadra nauczycielska z partnerskich szkół: II Liceum
Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce oraz
Państwowej Instytucji Edukacji „Średnia Szkoła nr 3 miasta Pińska" oraz pracownicy
obszarów chronionych: Białowieskiego Parku Narodowego i Lokalnego Funduszu
Środowiskowego „Rezerwaty Obwodu Brzeskiego" z Białorusi.
Pierwszego dnia szkolenia,
którego organizatorem był Białowieski Park Narodowy, uczestnicy wysłuchali wykładu
oraz obejrzeli filmy dr Patryka Czortka pn. „Cenne i rzadkie składniki szaty
roślinnej Puszczy Białowieskiej i jej przedpola w dobie Antropocenu". Poznali
przyczyny zagrożeń roślinności Puszczy Białowieskiej oraz zalecenia, jak można
zmniejszyć zagrożenia w odniesieniu do konkretnych gatunków roślin. Spora dawka
wiedzy poświęcona była inwazjom biologicznym, w tym gatunkom roślin inwazyjnych.
Przykładem jest nawłoć kanadyjska, która rozprzestrzenia się na Polanie
Białowieskiej. Jest ona silnym kolonizatorem, eliminuje wiele naturalnie występujących
gatunków roślin. Z powodu bujnych, żółtych kwiatostanów uważana była dawniej za
atrakcyjną roślinę dekoracyjną, dlatego mocno rozprzestrzeniała się z
przydomowych ogródków. Dr Czortek zwrócił uwagę, że metoda walki z gatunkami
inwazyjnymi polegająca na usuwaniu roślin i ich składowaniu na dzikich
wysypiskach przynosi często odwrotny skutek - z takich składowisk rośliny rozprzestrzeniają
się na nowe tereny.
Kolejny wykład przedstawiła
dr Ewa Pirożnikow pn. „Las leczy i żywi; tradycja użytkowania leczniczego i
pokarmowego roślin leśnych na Podlasiu". Polska, w porównaniu z innymi krajami
Europy, wykorzystuje mały procent roślin (zaledwie 5%), w stosunku do tego, co
mogłaby wykorzystywać (35%). Na Podlasiu zachowała się pamięć o użytkowaniu
pokarmowym (kulinarnym) dziko rosnących roślin naczyniowych. Naukowcy, w wyniku
wywiadów z mieszkańcami, odnotowali co najmniej 148 gat. roślin wykorzystywanych przez człowieka.
Osobliwością Puszczy Białowieskiej jest zupa z podagrycznika pospolitego, do
dziś przygotowywana przez mieszkańców obrzeży Puszczy. Do sporządzania zup
używano także innych gatunków roślin: czosnku niedźwiedziego, bluszczyka
kurdybanka, ostrożenia warzywnego. Tradycja użytkowania roślin dziko rosnących
w regionie Puszczy Białowieskiej zanika, bo: wsie się wyludniają; mieszkańcy
rzadziej chodzą do lasu, a wolny czas spędzają w inny sposób; wiele gotowych
produktów można kupić w sklepach; jest moda na „nowoczesność" - wchodzą nowe
potrawy; zanika wiele naturalnych stanowisk różnych gatunków roślin. W swoim ciekawym
i barwnym w zastosowanym słownictwie wystąpieniu dr E. Pirożnikow dokonała
prezentacji roślin odpowiedzialnych za nasze zdrowie oraz „bywalcach" naszej kuchni.
Wykładowcy zadbali o
rzeczową i obszerną ilość informacji dotyczących zarówno wartości przyrodniczej
naszego regionu, jak i kulturowotwórczej roli występujących tu roślin. Zarówno
dr E. Pirożnikow, jak i dr P. Czortek podkreślali wyjątkowość regionu Puszczy
Białowieskiej, gdzie zachowały się niezwykle cenne rośliny, ale równie
interesujące tradycje i zwyczaje ich wykorzystania.
Mieliśmy też okazję
podziwiać umiejętność symultanicznego tłumaczenia polsko-białoruskiego, którym
zachwyciła p. Natalia Gierasimiuk.
W drugim dniu szkolenia,
organizowanym przez Partnerów z Białorusi, zapoznaliśmy się z walorami przyrodniczymi
i kulturowymi Polesia. Dyrektor Rezerwatu „Sporovsky" Wadim
Prаtasewicz opowiedział o osobliwościach przyrodniczych tego obiektu. Przedstawił
temat koszenia łąk w rezerwatach obwodu brzeskiego oraz płynące z tego korzyści
dla przyrody. Wszyscy słuchacze byli pod wrażeniem zachowanego bogactwa
przyrody, nie tylko świata roślin, ale także m.in. wzrastającej populacji bardzo
rzadkich ptaków: m.in. wodniczki, kulika, dubelta. W wystąpieniu Wadima Protasewicza
wybrzmiał problem, z który borykamy się również my w regionie Puszczy
Białowieskiej - obniżanie się poziomu wód gruntowych oraz szybki spływ wody ciekami
wodnymi. Pracownicy rezerwatów obwodu brzeskiego starają się spowolnić odpływ wód.
Jednym z takich działań jest utworzenie sztucznego jeziora o roli zbiornika
retencyjnego, który ich zdaniem przynosi założone efekty.
Siargey Tynavets - prodziekan Wydziału Biotechnologii Poleskiego Uniwersytetu Państwowego w swoim
wystąpieniu przybliżył nam m.in. proces rozmnażania in vitro miodownika
melisowatego - rzadkiej rośliny na Polesiu (rzadko spotykanej również i w
Puszczy Białowieskiej), która masowo była pozyskiwana z naturalnych stanowisk z
uwagi na wykorzystywanie w przemyśle spożywczym. Wykorzystanie
składników roślinnych w życiu codziennym oraz
w obrzędach i świętach Białorusinów na Polesiu przybliżyła Pani A.
Sadovskaya - starszy pracownik naukowy Muzeum Białoruskiego Polesia. Barwnie
przedstawiła wciąż żywo funkcjonujące na Polesiu użytkowanie różnych roślin w
rytuałach, ceremoniach i wróżbiarstwie, podkreślając wielkie znaczenie przyrody
w kulturze i zwyczajach miejscowej ludności.
Z powodu epidemii COVID-19 dwa
pierwsze dni szkolenia odbywały się na platformach internetowych za pomocą
łączy online. Ale mimo odległości, podobieństwa przyrody i kultury naszych regionów
- Puszczy Białowieskiej i Polesia, którym poświęcone było szkolenie, sprawiły, że czuło się bliskość
i jedność celów i dążeń Partnerów z Polski i Białorusi.
Trzeciego dnia szkolenia odbyły
się przyrodnicze wyjazdy terenowe, realizowane oddzielnie przez uczestników z
Polski i Białorusi. Białoruscy Partnerzy zajęcia praktyczne przeprowadzili w
rezerwacie przyrody obwodu brzeskiego „Sporovsky". Polscy uczestnicy wyjechali
do „Ziołowego Zakątka" na Podlasiu.
Bardzo pouczające i
przydatne do realizacji dalszych działań projektu było poznanie przez polskich
uczestników szkolenia Ogrodu Botanicznego i zakładu przetwórstwa ziół w
„Ziołowym Zakątku" w Korycinach oraz uczestnictwo w przeprowadzonych w nim warsztatach
zielarskich. Podczas warsztatów uczestnicy, bazując na naturalnych
składnikach roślinnych, sporządzali
ziołowe herbaty o różnym działaniu, mieszanki przypraw do różnych rodzajów
potraw oraz kosmetyki. Zajęcia poprzedziła merytoryczna opowieść pracownika
Ośrodka Edukacji Przyrodniczej w Korycinach na temat każdej rośliny, której
susz, owoce lub korzenie były zaproponowane do użycia podczas warsztatów. Po
Ogrodzie Botanicznym oprowadził uczestników szkolenia Pan Mirosław Angielczyk -
pomysłodawca, założyciel i właściciel tego edukacyjnego miejsca, a jednocześnie
botanik. Specjalizacją założonego przez Niego Ogrodu Botanicznego są rośliny
użytkowe, lecznicze, zagrożone i chronione.
Pan Mirosław Angielczyk
okazał się nieprzecenioną kopalnią wiedzy. Pokazał wiele cennych użytkowych
gatunków roślin, niegdyś szeroko stosowanych na Podlasiu i w regionie Puszczy
Białowieskiej. Dziś powraca się do ich wykorzystywania. Przykładem jest bardzo
cenna roślina o nazwie starodub łąkowy, której korzenie dawniej służyły za
panaceum na wszystkie choroby. Dziś naukowcy rozpoczynają badania nad jej
ponownym, szerokim wykorzystaniem.
Firma „Ziołowy Zakątek"
istnieje od 1990 r. Współpracuje dziś z wieloma lokalnymi rolnikami
prowadzącymi ekologiczne uprawy roślin. Sama również posiada 60-hektarowe
gospodarstwo z uprawami ziół i owoców, suszarnie, magazyny, własne laboratoria.
Zajmuje się m.in. obróbką warzyw i owoców z wykorzystaniem procesu liofilizacji
(suszenie po zamrożeniu), dzięki któremu produkty nie tracą swoich
dobroczynnych właściwości i aromatu. Firma zatrudnia dziś ponad 350 osób, będąc
jednym z większych pracodawców w tym regionie.
Jak podkreślali sami
uczestnicy szkolenia, warsztaty i zwiedzanie „Ziołowego Zakątka" było bardzo
pouczającym, mocno merytorycznym i niezwykle inspirującym wyjazdem.
Druga część
szkolenia odbędzie się 27 sierpnia br. Partnerzy projektu z Polski i Białorusi
omówią nagrane materiały filmowe z wyjazdów terenowych na Podlasie i Polesie
oraz wypracują najpilniejsze i najważniejsze do zrealizowania zadania dla
zachowania cennych, rzadkich czy ginących gatunków roślin.
Informacja ze
szkolenia dostępna jest także na poście na fb:
https://www.facebook.com/bialowieskipn/
Odpowiedzialność za zawartość tej informacji leży wyłącznie
po stronie Białowieskiego Parku Narodowego i nie może być w żadnym przypadku
traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej, Instytucji
Zarządzającej lub Wspólnego Sekretariatu Technicznego Polska-Białoruś-Ukraina
2014-2020.
