Materiały do flory mszaków i bioty porostów
Kampinoskiego Parku Narodowego – wiatrołomy uroczyska Rózin

STRESZCZENIE

Badania flory mszaków i bioty porostów w Kampinoskim Parku narodowym prowadzone są od wielu lat. Pomimo tego, rozmieszczenie tych grup organizmów na tym terenie jest wciąż niewystarczająco poznane i wymaga kontynuacji prac badawczych. Celem badań była inwentaryzacja mszaków i porostów fragmentu uroczyska Rózin, gdzie w 2017 roku powstały powierzchnie wiatrołomowe. W ich obrębie powstały nowe mikrosiedliska naziemne, a także ułatwiony został dostęp do siedlisk epifitycznych, zwłaszcza w koronach drzew. Badania przeprowadzono w latach 2018-2020. Ich wynikiem było stwierdzenie obecności 108 gatunków, w tym 4 wątrobowców, 28 mchów, 54 porostów i 2 grzybów naporostowych. Jeden gatunek (Punctelia jeckeri) podlegał ochronie ścisłej, 15 częściowej, a 13 zostało odnotowanych na krajowych czerwonych listach. W obrębie badanego obiektu odnaleziono również nowe stanowisko inwazyjnego gatunku mchu – Campylopus introflexus. Najwięcej gatunków porostów odnotowano na siedliskach nadrzewnych i powstałym na skutek wiatrołomu martwym drewnie, natomiast najwięcej gatunków mszaków odnotowano na siedliskach naziemnych. Obecność powalonych drzew umożliwiła dostęp do ich koron – siedlisk z reguły pomijanych w badaniach biot mszaków i porostów. Wiele gatunków odnalezionych w koronach powalonych drzew badanego fragmentu uroczyska Rózin z pewnością występuje również w koronach okolicznych drzew żywych.

Problem zagospodarowania gruntów porolnych –
– wyniki wstępnych badań Aculeata (Chrysididae, Spheciformes, Apiformes)
w rezerwacie przyrody „Jelonka”

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono dane dotyczące bogactwa i liczebności fauny Aculeata występującej na terenie rezerwatu „Jelonka” (UTM FD63) w północno-wschodniej Polsce. Wśród odnotowanych gatunków 14,7% było rzadkich lub zagrożonych. Omówiono również kwestie ochrony tych gatunków.

Herpetofauna Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego

STRESZCZENIE

Obserwacje prowadzone były w latach 2019-2021 na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego (Ch-KPK). Położony w centralnej części województwa świętokrzyskiego Ch-KPK utworzony został w celu ochrony zachodniej części dawnej Puszczy Świętokrzyskiej (Pasmo Posłowickie, Pasmo Dymińskie, Pasmo Zgórskie, Pasmo Kadzielniańskie, Grzbiet Jaworznicki, Pasmo Bolechowickie, Pasmo Chęcińskie, Dolina Chęcińska, Grzbiet Gałęzicki, Grzbiet Zelejowski, Dolina Zelejowska, Grzywy Korzeczkowskie, Grząby Bolmińskie oraz Wzgórza Wilkomijskie). Zajmuje powierzchnię 19.781,6 ha, obejmując m.in. 10 rezerwatów przyrody: Milechowy” (134 ha), „Karczówka” (26 ha), „Biesak-Białogon” (13 ha), „Góra Zelejowa” (67 ha), „Góra Żakowa” (51 ha), „Góra Miedzianka” (25 ha), „Jaskinia Raj” (8 ha), „Chelosiowa Jama” (26 ha), „Moczydło” (16 ha) i „Góra Rzepka” (9 ha). Park wyróżnia się wyjątkową georóżnorodnością. W Ch-KPK dominują tereny leśne, dużą powierzchnię zajmują także użytki rolne i łąki. Oprócz wartości geologicznych, Park charakteryzuje się zróżnicowaną florą i fauną.
Występowanie płazów i gadów obserwowano w różnych biotopach, obejmujących lasy, łąki i zbiorniki wodne. Badania objęły określenie występowania herpetofauny oraz ustalenie zagrożeń i warunków ochrony. Stwierdzono 14 gatunków płazów i 6 gatunków gadów na 33 stanowiskach badawczych. Stwierdzono występowanie następujących gatunków: traszka górska Ichthyosaura alpestris LAUR., traszka zwyczajna Lissotriton vulgaris L., traszka grzebieniasta Triturus cristatus LAUR., kumak nizinny Bombina bombina L., grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus LAUR., ropucha szara Bufo bufo L., ropucha paskówka Epidalea calamita LAUR., ropucha zielona Bufotes viridis LAUR., rzekotka drzewna Hyla arborea L., żaba wodna Pelophylax esculentus L., żaba jeziorkowa Pelophylax lessonae CAM., żaba śmieszka Pelophylax ridibundus PALL., żaba moczarowa Rana arvalis NILSS., żaba trawna Rana temporaria L., jaszczurka zwinka Lacerta agilis L., jaszczurka żyworodna Zootoca vivipara JACQUIN, padalec zwyczajny Anguis fragilis L., zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L., gniewosz plamisty Coronella austriaca LAUR. i żmija zygzakowata Vipera berus L. (Ryc. 1 i 2, Tab. 1). Głównymi zagrożeniami są: wysychanie zbiorników, zanieczyszczenia wód, zarybianie małych akwenów, przemysł surowców skalnych (tzw. „Białe Zagłębie”) i podpalenia. Przez Park przebiega wiele ruchliwych dróg (m.in. krajowa 7 oraz wojewódzkie 762, 763 i 728), stąd do najważniejszych problemów należy zabijanie migrujących płazów przez samochody.

Znaczenie płazów w diecie wydry Lutra lutra żerującej
na terenie Wigierskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Spadek ilości opadów, zmniejszanie się powierzchni lasów wilgotnych, zwłaszcza łęgów i olsów, powodują zanikanie płazów i zmniejszanie się ich liczebności na terenie Polski.
Wydra traktowana jest jako obligatoryjny ichtiofag. Jednakże niektóre wyniki badań nad odżywianiem się tego drapieżnika wskazują, że na części obszarów płazy mogą stać się ważnym składnikiem diety wydry. Celem przeprowadzonych przez nas badań była ocena siły presji drapieżnictwa wydry na populacje płazów zasiedlających Wigierski Park Narodowy.
Badania nad składem diety wydry prowadzono w okresie od stycznia do listopada 2020 roku, na 5 stanowiskach badawczych. W czasie badań zebrano i przeanalizowano 130 odchodów wydry. Prowadzono również liczenia płazów oraz inwentaryzację miejsc ich rozrodu.
W składzie pokarmu wydry odnotowano 11 gatunków ofiar. Najczęściej występowały w jej diecie ryby i rak pręgowaty. Płazy stanowiły jedynie 2,3% zjedzonych ofiar. Uzyskane wyniki wskazują, że w Wigierskim Parku Narodowym płazy nie stanowią ważnego składnika diety wydr.

NOTATKI FLORYSTYCZNE, FAUNISTYCZNE I MYKOBIOTYCZNE

Występowanie widlicza Oellgaarda Diphasiastrum oellgaardii
w Babiogórskim Parku Narodowym

STRESZCZENIE

Widlicz Oellgaarda jest gatunkiem mieszańcowym między widliczem cyprysowym a widliczem alpejskim. Po raz pierwszy został opisany w 1996 r. z Europy Środkowej i Francji. W Polsce odkryto go niedawno w wyniku rewizji zielnikowej gdzie ma kilkanaście stanowisk w górach. Z masywu Babiej Góry został ogólnie podany: Babia Góra, Mała Babia. W czerwcu 2020 r. podczas penetracji terenowej Babiej Góry natrafiono na stanowisko widlicza Oellgaarda. Stanowisko to znajduje się pod szczytem Diablaka, na wysokości 1680 m n.p.m., w pobliżu szlaku turystycznego Perć Akademików. Stanowisko to jest jak dotąd jedynym potwierdzonym współcześnie w Polsce.

Struktura gatunkowa ryb zabitych przez przyduchę
w środkowym biegu Biebrzy w lipcu 2021 roku

STRESZCZENIE

W drugiej dekadzie lipca 2021 w Biebrzy obserwowano śnięcie ryb. Deficyt tlenu był efektem długotrwałych wysokich temperatur oraz ulewnych opadów. W celu scharakteryzowania wpływu przyduchy na ichtiofaunę w dniach 19-20 lipca za pomocą łodzi liczono martwe ryby, określano gatunek oraz mierzono ich długość. Skontrolowano ponad 4 kilometrowy odcinek Biebrzy w rejonie miasta Goniądza. Na całym odcinku znaleziono 454 martwe ryby należące do 15 gatunków. Dominowały okonie (56,8%) i klenie (10,6%), ponad 5 procentowy udział miały również płocie, leszcze i miętusy. Zdecydowana większość okoni nie przekraczała 15 cm długości, znaleziono tylko jedną dużą rybę tego gatunku, mierzącą 32 cm. Odmienna była struktura wielkości kleni, znaleziono tylko duże egzemplarze: najmniejszy miał 25 cm a największy 46 cm. Płocie, leszcze i miętusy charakteryzowały się niewielkimi rozmiarami. Znalezione jazie i bolenie miały znaczne rozmiary. Spośród 18 znalezionych jazi aż pięć ryb mierzyło 40 cm lub więcej, największy jaź mierzył 49 cm a boleń 57 cm. Spośród sześciu martwych sumów, cztery nie przekraczały 15 cm a dwa były relatywnie duże (107 i 121 cm). Należy stwierdzić że liczba martwych ryb była stosunkowo niska i średnio wynosiła około 10-12 osobników na 100 m trasy.

KRONIKA

Pierwsza powojenna załoga Białowieskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Przed około dwudziestu laty jeden z pracowników Białowieskiego Parku Narodowego zwrócił uwagę na zapisaną kartkę, leżącą na stosie makulatury przeznaczonej na podpałkę w zakładowej kotłowni. Okazało się, że na kartce znajduje się tabela z wykazem pierwszych po II wojnie światowej pracowników Białowieskiego Parku Narodowego. Dokument ów pochodzi z wiosny 1945 roku i jest załącznikiem do bliżej nieokreślonego pisma z Gminy Białowieża. Właściwie jest to odpis oryginału, potwierdzony nieczytelnym podpisem. W artykule przedstawiono wykaz pracowników, z podaniem pełnionych przez nich funkcji. Dokonano też analizy rubryk, zawierających charakterystykę społeczno-polityczną poszczególnych pracowników. Dla czternastu osób, wymienionych w tabeli sporządzono, krótkie noty biograficzne. Na odwrocie dokumentu znajdują się szkice znaków bartniczych (tzw. ciosna), które były używane przez miejscowych bartników: Jana, Onufrego i Pawła Buszków.

Sprawozdanie Janusza Domaniewskiego
z misji w Puszczy Białowieskiej z 1921 roku

STRESZCZENIE

W archiwach Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie odnaleziona została relacja Janusza Domaniewskiego, wybitnego zoologa i działacza ochrony przyrody, z jego misji w Puszczy Białowieskiej w lutym 1921 roku. Była to trzecia wyprawa naukowa do Puszczy Białowieskiej, po misjach Hermana Knothego i Władysława Szafera, zorganizowana przez władze polskie po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku i pierwsza po wojnie polsko-bolszewickiej. Domaniewski pojechał do Puszczy jako delegat Państwowej Rady Ochrony Przyrody w celu sprawdzenia informacji o żubrach, które miały się tam jeszcze pojawiać. Ustalił on, że informacje te były fałszywe, dotarł do ich źródła, a także przeprowadził pierwsze oszacowanie populacji innych gatunków zwierząt. Sprawozdanie z misji Domaniewskiego zostało w niniejszej pracy po raz pierwszy opublikowane i poddane analizie.

Powojenne białowieżana w dokumentach Janusza Domaniewskiego (1891-1954)
w archiwum Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie

STRESZCZENIE

Artykuł analizuje przechowywane w Muzeum i Instytucie Zoologii PAN w Warszawie pisma Janusza Domaniewskiego dotyczące powojennej historii Białowieskiego Parku Narodowego (BPN). Analizowane listy dotyczą wznowienia działalności Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra, ustalenia wojennych strat BPN, fatalnych dla żubrów skutków okupacyjnej polityki Lutza Hecka – zaniedbań, kradzieży i parazytozy żubrów będącej bezpośrednią przyczyną śmierci żubra Purkuła. Przedstawione są także kłopoty z ustaleniem pochodzenia żubrów związane z zaprzestaniem prowadzenia Ksiąg Rodowodowych. Przechowywana korespondencja dotyczy także pochodzenia żubra Milisa, sprowadzonego i zastrzelonego w okresie niemieckiej okupacji Puszczy Białowieskiej. Przechowywane w MiIZ archiwa są bardzo cennymi dokumentami historii BPN i ochrony przyrody w latach czterdziestych i pięćdziesiątych. Dokumentują one także rolę, jaką odegrał Janusz Domaniewski dla ochrony przyrody w trudnym z politycznego widzenia okresie powojennym.