PNRP 29(2) – 2010 r.

Wykaz gatunków porostów (grzybów zlichenizowanych) Puszczy Białowieskiej (NE Polska)

STRESZCZENIE

Praca zawiera krytyczny wykaz gatunków porostów stwierdzonych w Puszczy Białowieskiej od początku badań lichenologicznych (koniec XIX wieku) do czasów współczesnych. Biota porostów Puszczy obejmuje 450 gatunków łącznie z taksonami niższej rangi. W tej liczbie 49 gatunków pochodzi z opracowań do 1988 roku (dane historyczne), tj. do ukazania się monograficznego opracowania porostów Puszczy Białowieskiej (CIEŚLIŃSKI, TOBOLEWSKI 1988). Po tym okresie ich występowanie w Puszczy Białowieskiej nie zostało potwierdzone. Występowanie na obszarze Puszczy dalszych 29 uznano za wątpliwe bądź były błędnie identyfikowane. W wykazie gatunków wyróżniono taksony (grubsza czcionka) których występowanie zostało potwierdzone na obszarze Białowieskiego Parku Narodowego (268 gatunków, w tym 245 to dane współczesne). W wykazie pominięto gatunki z opracowania CIEŚLIŃSKIEGO, TOBOLEWSKIEGO (1988), które stwierdzone zostały na stanowiskach odległych od kompleksu leśnego Puszczy (Ryc. 1). Ponad połowa (52%) gatunków występujących w Puszczy znajduje się na Czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce.

Porosty rezerwatu „Osiedle Kormoranów” na Pojezierzu Krajeńskim (północno-zachodnia Polska)

STRESZCZENIE

„Osiedle Kormoranów” jest rezerwatem położonym blisko wsi Pakotulsko na obszarze Pojezierza Krajeńskiego. Rezerwat został utworzony w 1956 r. celem ochrony kolonii kormorana czarnego Phalacrocorax carbo przez długi czas najliczniejszej w Polsce. Od 1964 r. rezerwat ochrania jedynie krajobraz wraz z drzewami pomnikowymi. W wyniku przeprowadzonych w 2009 r. badań stwierdzono występowanie 58 gatunków porostów oraz jeden gatunek grzyba naporostowego. Dominującą grupą ekologiczną są epifity (22 gatunków). 22 gatunki znajdują się na Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce (CIEŚLIŃSKI i in. 2006), jeden jest objęty ochroną częściową, a 13 podlega ochronie całkowitej (ROZPORZĄDZENIE... 2004).

Materiały do brioflory Polski Środkowej. Mchy i wątrobowce rezerwatu leśnego Łaznów

STRESZCZENIE

Artykuł prezentuje wyniki badań prowadzonych w rezerwacie Łaznów w 2006 i 2007 roku. Obiekt ten chroni fitocenozy leśne z jodłą pospolitą Abies alba w drzewostanie, na północnej granicy jej geograficznego zasięgu w Polsce Środkowej. Wyróżniono na tym terenie dwa zespoły: Tilio – Carpinetum abietetosum i Pino – Quercetum abietetosum oraz zbiorowisko leśne Abies alba – Calamagrostis villosa i zbiorowisko z podzwiązku Galio – Abietenion (Ryc. 2) (JOST-JAKUBOWSKA 1979). Rezerwat zlokalizowany jest w województwie łódzkim, między Łodzią i Tomaszowem Mazowiecki, niedaleko miejscowości Kolonia Rokiciny oraz Łaznowska Wola (Ryc. 1). W wyniku badań stwierdzono 46 gatunków mszaków – 41 mchów i 5 wątrobowców. Wśród odnotowanych taksonów najliczniej reprezentowana była rodzina Brachytheciaceae. Zarejestrowano 13 gatunków objętych ochroną prawną oraz 2 borealno-górskie (Sphagnum girgensohnii, Sciuro-hypnum starkei). W płatach fitocenoz leśnych najwięcej gatunków stwierdzono na drewnie – 25, a najmniej na kamieniach – 3. Analiza gatunków pod względem preferencji zajmowanego substratu wykazała, że na badanym terenie dominują mszaki eurytopowe, a jedynie 12 taksonów wykazuje powiązanie tylko z jednym typem substratu. We florze mchów rezerwatu szczególną uwagę zwracają: Buxbaumia aphylla – gatunek bardzo rzadki w kraju, Orthodicranum tauricum i Orthodontium lineare – gatunki rozprzestrzeniające na terenie Polski oraz Sphagnum girgensohnii i Sciuro-hypnum starkei – rzadkie na niżu gatunki borealno-górskie.

Dąb szypułkowy w Białowieskim Parku Narodowym: fala naturalnego odnowienia?

STRESZCZENIE

Celem pracy było określenie intensywności odnowienia dębu w głównych typach biocenoz w obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego, jak też wybranych czynników mogących istotnie wpływać na skuteczność tego odnowienia. Podjęto próbę określenia wpływu siedliskowych typów lasu, obecności dojrzałych i starych drzewostanów dębowych, zaburzeń związanych z rozpadem drzewostanów świerkowych, obecności i ilości leżaniny oraz roślinności zielnej na zagęszczenie odnowienia, jego wysokość i jakość. Wykonano inwentaryzację odnowienia dębowego na pasach szerokości 2 m i długości 9860 m oraz w pasach szerokości 1 m przylegających do kłód powalonych drzew (z obu stron) o łącznej długości 7062 m, a łączna powierzchnia szczegółowej skrutacji odnowienia wyniosła 3,3844 ha. Na powierzchni tej dominowały siedliska lasu świeżego i wilgotnego (ok. 70% powierzchni), siedliska lasu mieszanego świeżego i mieszanego oraz boru mieszanego świeżego i wilgotnego, zajmowały odpowiednio 18 i 12% powierzchni przebadanych transektów. Dodatkowej inwentaryzacji poddano zasoby martwego drewna występujące wzdłuż linii badawczych. Spośród 592 zarejestrowanych sztuk młodych dębów najliczniej były reprezentowane siewki (wysokość do 20 cm, 64% odnowienia), niski podrost (20 – 50 cm) stanowił 21%, średni podrost (50 – 130 cm) – 14%, a wysoki podrost (> 130 cm) reprezentowany był przez zaledwie 7 osobników. Średnie zagęszczenie odnowienia, ważone udziałem siedlisk w rezerwacie ścisłym BPN, wynoszące ok. 60 sztuk podrostu na 1 ha (bez siewek) było bliskie wartościom uzyskanym przez innych badaczy. Na podstawie wykonanych badań można stwierdzić, że dąb odnawiał się sześcio- do siedmiokrotnie intensywniej na siedliskach borów i lasów mieszanych niż na siedliskach lasowych w grądach. Dwie pierwsze kategorie siedlisk odznaczały się niemal dwukrotnie wyższą zasobnością leżącego martwego drewna (111 i 92 m³ha^-1) od zasobności stwierdzonej w lasach liściastych (60 m³ha^-1). Występowanie średniego i wyższego podrostu było wyraźnie związane z rozpadającymi się drzewostanami świerkowymi (luki i faza rozpadu), natomiast nie stwierdzono pozytywnej korelacji odnowienia z obecnością drzewostanów z panującym dębem. W skali miejscowej, dobrze zapowiadający się podrost (szczególnie średni i wyższy) występował zwykle w bezpośrednim sąsiedztwie kłód świerkowych (do 1 m odległości). Ponieważ rozpad drzewostanów świerkowych na wielką skalę rozpoczął się dopiero w drugiej połowie dwudziestego wieku, towarzyszące mu odnowienie dębu nie ma prawdopodobnie precedensu w ciągu ostatnich kilkuset lat. Brak efektywnego odnowienia dębu w grądach Tilio – Carpinetum z istotnym udziałem tego gatunku w piętrze koron może wskazywać, iż są to zbiorowiska przejściowe, wywodzące się z reliktowych, kulturowo ukształtowanych dąbrów.

Rzadkie gatunki chrząszczy (Insecta: Coleoptera) Kampinoskiego Parku Narodowego

STRESZCZENIE

Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, w latach 2008 – 2009 odnotowano występowanie 21 rzadkich gatunków chrząszczy. Wśród nich znajduje się 5 gatunków chronionych: Calosoma inquisitor, Carabus clathratus, Osmoderma eremita, Dorcus paralelipipedus i Cucujus cinnaberinus, 2 chronione w ramach Dyrektywy Siedliskowej – Osmoderma eremita i Cucujus cinnaberinus, a 9 gatunków jest umieszczonych na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Odnaleziono także 4 gatunki nowe dla Niziny Mazowieckiej: Platypsyllus castoris, Gnorimus variablis, Tetratoma fungorum i Orchesia undulata oraz 13 gatunków nienotowanych wcześniej na terenie parku.

Zespół lęgowy leśnych ptaków rezerwatu Morysin w Warszawie

STRESZCZENIE

Celem opracowania jest dokumentacja obecnego stanu ilościowego i jakościowego zespołu ptaków lęgowych lasu łęgowego rezerwatu Morysin w Warszawie (Ryc. 1A), zestawienie poziomu bogactwa gatunkowego i struktury dominacyjnej zespołu z wybranymi lasami tego typu w Polsce oraz porównanie zmian lęgowej awifauny lasu z danymi z lat poprzednich. W tym celu w latach 2006 − 2007 (Tab. 1) przeprowadzono inwentaryzację na wyznaczonych powierzchniach próbnych (Ryc. 1B i 1C) z zastosowaniem kombinowanej metody kartograficznej. Na badanym obszarze wykryto gniazdowanie pewne lub prawdopodobne 34 gatunków ptaków (Tab. 2). Gatunkami dominującymi były: szpak Sturnus vulgaris (13,5%), zięba Fringilla coelebs (12,3%), kapturka Sylvia atricapilla (10,4%), kos Turdus merula (9,9%), bogatka Parus major (9,9%), rudzik Erithacus rubecula (6,7%), pierwiosnek Phylloscopus collybita (5,7%) i śpiewak Turdus philomelos (5,1%), których łączny udział par w zespole lęgowym wyniósł 73,5%. Najliczniejszą grupą gniazdową okazały się dziuplaki (14 gatunków), które stanowiły 34,2% w ogólnej liczbie gniazdujących par. Określono również stopień podobieństwa składu gatunkowego i struktury dominacyjnej zespołu badanego lasu z innymi, wybranymi lasami Polski (Tab. 3), w wyniku którego awifauna lęgowa Morysina przedstawia się jako typowa w tego rodzaju siedlisku. Porównując zebrane dane z obserwacjami z lat poprzednich zauważa się istotne zmiany w składzie gatunkowym zespołu lęgowego Morysina – z badanego obszaru wycofało się dziewięć z 40 ówczesnych leśnych gatunków lęgowych (między innymi uszatka, turkawka, pokrzywnica, gawron) i pojawiły się trzy nowe gatunki: myszołów, dzięcioł czarny i słowik rdzawy. Morysin stanowi interesujące miejsce badań ze względu na stopniowe przemiany siedliska, jakie w nim zachodzą oraz na możliwość porównania danych dotyczących awifauny, uzyskanych w różnych okresach czasu. W dobie zachodzących w obrębie Warszawy niekorzystnych z punktu widzenia przyrodniczego działań człowieka i ciągłego braku zatwierdzonego planu ochrony dla Morysina wskazany jest dalszy monitoring awifauny zamieszkującej ten teren.

Przebieg i dyspersja choroby nekrotycznego zapalenia napletka samców żubrów
na terenie polskiej części Puszczy Białowieskiej

STRESZCZENIE

W latach 1980 – 2009 objawy choroby NZN stwierdzono u 246 samców (216 eliminowanych i 30 padłych) w polskiej części Puszczy Białowieskiej. Na NZN chorują samce w wieku od 3 miesięcy do 18 lat, średnio rocznie 6,4% samców w populacji. Choroba jest obserwowana najczęściej u młodych 2 – 3-letnich osobników (37% chorych), następnie u 4 – 5-letnich (22%). Chorobę NZN stwierdzono również u 19 samców żyjących w rezerwacie hodowlanym Białowieskiego Parku Narodowego. Nasilenie choroby u samców w warunkach hodowli zamkniętej nie było obserwowane w tych samych latach co w wolnej populacji. W rezerwacie hodowlanym chorują najczęściej samce młode (69%). Zarażenie większości samców pierwotnym czynnikiem chorobotwórczym następuje podczas sezonu wegetacyjnego poprzedzającego zimę. Chore samce obserwuje się na całym obszarze Puszczy oraz na terenach rolnych leżących przy granicy lasu. Nie stwierdzono istotnej korelacji między liczbą chorych samców a liczebnością populacji, liczbą samców w populacji ani wielkością zagęszczenia żubrów. Stwierdzono istotną ujemną korelację pomiędzy procentem chorych samców a średnią dobową temperaturą we wrześniu poprzedniego roku. Samce żubry, u których stwierdzono wrodzone anomalie układu rozrodczego, takie jak niedorozwój lub zanik jąder oraz wnętrostwo mogą być bardziej wrażliwe na zachorowanie na NZN. Choroba ma charakter endemiczny i ograniczona jest głównie do obszaru Puszczy Białowieskiej (część polska i białoruska). Nie występuje pełna synchronizacja nasilenia występowania choroby w obu populacjach żubra w Puszczy Białowieskiej. Dotychczasowe badania nie ujawniły ani źródła zakażenia, ani pierwotnego czynnika patogennego tej choroby.

Nowe informacje o żywcu dziewięciolistnym Dentaria enneaphyllos
w rezerwacie leśnym „Sługocice” k. Tomaszowa Mazowieckiego (Polska Środkowa)

 

STRESZCZENIE

Żywiec dziewięciolistny Dentaria anneaphyllos jest górskim elementem flory Polski. Praca przedstawia opis izolowanego stanowiska żywca w rezerwacie Sługocice. Na powierzchni 25 m² liczono osobniki żywca. Dodatkowo wykonano badania biometryczne okazów oraz wykonano zdjęcie fitosocjologiczne. Naliczono 24 kwitnące i owocujące okazy. Wśród roślinności towarzyszącej przeważały gatunki z klasy Querco Fagetea i Molinio – Arrhenathretea.